Ekki aðeins „æskulýðsandi á bak við ást séra Friðriks á drengjum“

Guðmundur Magnússon sagnfræðingur greinir í nýrri bók sinni um séra Friðrik að sá síðarnefndi hafi leitað á og káfað á ungum dreng. Þá lýsi fjöldi drengja því að hafa ekki líkað við atlot hans. Guðmundur segist næstum hafa hætt við verkið, honum hafi þótt þetta svo óþægilegt.

Guðmundur sagði ómögulegt að fullyrða um hvort séra Friðrik hefði misnotað unga drengi. Ein frásögn í bókinni, sem hafi komið óvænt til hans, ýti undir það. Það sé frásögn manns á áttræðisaldri sem var í KFUM sem ungur drengur. Hann lýsi því að hafa verið tekinn og leiddur út af samkomu í KFUM og á fund Friðriks. Hann hafi verið skilinn einn eftir inni í stofu með Friðriki sem hóf svo að kjassa hann og káfar á honum á ósæmilegan hátt.

Guðmundur segir að manninum hafi verið brugðið og að atvikið hafi setið í honum alla ævi. Hann hafi leitað til Stígamóta árið 2018 þegar afmælis Friðriks var minnst og svo síðar ákveðið að segja Guðmundi frá þessu. Guðmundur segir að það megi velta því fyrir sér hvort að Friðrik hafi verið með elliglöp á þessum tíma og ekki verið sjálfrátt. En að það sem mæli á móti því er að á sama tíma fór hann í viðtöl og þar virtist í lagi við hann.

Alltaf þótt styttan óþægileg

Mikil umræða hefur skapast á samfélagsmiðlum vegna orða Guðmundar og þess sem fram kemur í bókinni sem kemur út í dag.

„Þetta kemur ekki á óvart. Ég held að allir hafi í rauninni vitað þetta mjög lengi. Mér hefur ævinlega þótt mjög óþægilegt að á styttu af séra Friðrik hér fyrir framan Bernhöftstorfuna sé hann einmitt að fara höndum um dreng,“ segir Illugi Jökulsson fjölmiðlamaður. Hann vísar til styttunnar af séra Friðrik í Lækjargötu á myndinni efst í fréttinni.

Egill Helgason stýrði Kilju gærkvöldsins.

„Ég var alinn upp við það á æskuheimili mínu að séra Friðrik væri nánast helgur maður. Þannig að lestur bókar Guðmundar Magnússonar og viðtalið tók á mig. En ég sé ekki betur en að bókarhöfundur hafi nálgast viðfangsefnið af heiðarleika. Vissulega vandmeðfarið eins og hann segir.“

Kristrún Heimisdóttir, lögfræðingur og fyrsti varaforseti kirkjuþings, segir viðtalið við Guðmund hafa verið sjokkerandi.

„En Guðmundur virtist bæði einlægur og faglegur í sinni vinnu. Það er líka ábyrgðarhluti að ýta slíkum frásögnum til hliðar.“

Allir hafi sinn djöful að draga

Guðrún Jónsdóttir, blaðamaður á Skessuhorni, segir viðtalið hafa verið áhrifaríkt og Guðmundur rætt málefnið af nærgætni.

„Ég las sjálfsævisögu sr. Friðriks fyrir nokkrum árum og varð hugsi yfir lýsingum hans á ungum piltum. Ég velti þá vöngum yfir þessu, en fannst einhvern veginn líka að þetta hefði ekki gengið lengra en hvað hrifninguna varðaði. En já ég tók sérstaklega eftir þessu á nokkrum stöðum í bókinni.“

Séra Friðrik lést á sjöunda áratug síðustu aldar. Sumir velta því fyrir sér hvort eðlilegt sé að koma fram með upplýsingar sem þessar þegar fólk sé fallið frá og geti ekki svarað fyrir sig.

Að neðan má sjá heimildarmyndina Sr. Friðrik Friðriksson - 7 staðreyndir! eftir Þorleif Einarsson.

Hörður Árnason gítarleikari er á meðal þeirra sem velta fyrir sér tímasetningu ásakana, þegar fólk sé fallið frá.

„Það er ýmislegt sem gerist í huga mannsins, sérstaklega þegar árin færast yfir. Fyrir nokkrum árum upplýstu sálfræðingar og geðlæknar um það ástand mannshugans sem þeir kölluðu „falskar minningar“. En mín persónulega skoðun er sú að ásaka mann sem hefur verið látinn áratugum saman er gersamlega tilgangslaust og frekar aumingjalegt. Það hafa flestir lent í allskyns áföllum á langa ævi, andlegum og líkamlegum og stundum þarf að lifa með því og takast á við það. Allir hafa sinn djöful að draga,“ segir Hörður.

„Eigum við ekki að trúa þolendum? Afhverju ætti áttræður maður að stíga fram með upplogna sögu um sr friðrik? Er ekki nokkuð líklegra að hann sé að segja satt?“ spyr Hallgrímur Helgason rithöfundur.

Styttan hafi vakið sögur

Ólafur Óskar Axelsson, arkitekt og stuðningsmaður Vals, segir umræðuna ekki nýja af nálinni.

„Fleiri en einn hafa látið að þessu liggja í mín eyru í gegnum tíðina. Nú er þetta komið á prent og ekkert athugavert við það, ævisöguriturum ber að velta við hverjum steini.“

Helgi Ingólfsson, sagnfræðingur og rithöfundur, rifjar upp setningu í eigin bók. Andsælis á auðnuhjólinu sem kom út árið 1996.

„Líkt og hjá séra Friðriki var dálæti hans á drengjum afbrigðilegt.“

Einar Bergmundur, forstöðumaður hjá Lífspekifélaginu, segir þessa hlið séra Friðriks alltaf hafa vofað yfir umræðunni.

„Styttan líka vakið sögur. Hvað elliglöp varðar getur verið dagamunur á þeim. En þess er líka að gæta að framkoma og mörk snertinga voru önnur á tíma Friðriks. Þá mynntust menn hressilega og tóku börn á kné sér. Svo nútímagleraugu geta séð hluti sem ekki sáust glöggt í þá tíð. En líka séð ofsjónum yfir einhverju sem ekkert var. Þetta er vandi – en hæpið selur.“

Þurfti að tóna sig niður við greinaskrif

Ásta Kristín Benediktsdóttir lektor í íslenskum bókmenntum skrifaði fyrir rúmum áratug grein í menningartímaritið Spássíuna um skáldsöguna Sölva eftir séra Friðrik. Bókin kom út um miðjan síðustu öld. Ásta Kristín segir í færslu á Facebook að bókin, sem sé söguleg skáldsaga, fjalli mjög augljóslega um ástir karla og hómóerótík, allavega í augum þeirra nútímalesenda sem hafi augun opin fyrir slíku.

„Við greinaskrifin þurfti ég að tóna mig allverulega niður þegar kom að Friðriki sjálfum, því jú, vissulega þarf grandvar bókmennafræðingur nútildags að gæta sín á því að draga ekki ályktanir um höfundinn sjálfan og ævi hans út frá skáldverki. Í þeim anda skrifaði ég í lok greinarinnar: „Þó skal tekið fram að ekkert bendir heldur til þess að Friðrik hafi átt í kynferðislegu sambandi við neinn af drengjunum sem hann starfaði með [í KFUM]. Kannski var séra Friðrik samkynhneigður, kannski ekki, og mögulega vissi hann ekki af því – en áhugi hans virðist í það minnsta hafa legið hjá körlum fremur en konum og það birtist afar skýrt í skáldsögunni um Sölva.““

Ásta Kristín útskýrir hvað hafi legið að baki þessum orðum.

„Meðal okkar sem höfum skoðað íslenska hinsegin sögu hefur lengi verið „vitað“, í þeim takmarkaða skilningi sem við getum vitað nokkuð fyrir víst, að það var eitthvað meira en bara æskulýðsandi á bak við ást séra Friðriks á drengjum. Það skín í gegnum skrif hans, það heyrist á sögusögnum héðan og þaðan, það kallar á mann þegar maður horfir á styttuna af honum og drengnum við Lækjargötu í miðborg Reykjavíkur.“

Um sé að ræða viðkvæmt efni sem sé erfitt að nálgast.

„Ekki síst af því að þarna mætast fyrirbærin barnagirnd og samkynja ástir — svið sem við teljum okkur geta aðskilið skýrt í dag en runnu að miklu leyti saman fyrir 100 árum síðan. Þarna er því í hugum margra mikilvægt að hafa vel rökstuddar heimildir áður en nokkuð er sagt — heimildir sem enginn í mínum kreðsum vissi af fyrir áratug síðan.“

Nú virðist þær hins vegar vera komnar að einhverju leyti fram í dagsljósið.

„Ég er ekki búin að lesa bók Guðmundar Magnússonar um séra Friðrik og drengina hans en það mun ég gera fyrr en síðar. Það verður áhugavert að sjá hvernig samfélagið, sagnfræðingar, Reykjavíkurborg og ekki síst þjóðkirkjan, KFUM og Valur bregðast við þessum tíðindum. Er kannski kominn tími til að setja spurningamerki við þá botnlausu upphafningu sem þessi maður hefur fengið í heila öld?“ spyr Ásta Kristín.

Þá hefur verið rifjaður upp texti Megasar, sem sjálfur hefur sætt ásökunum fyrir kynferðisbrot, við lagið Sortnar sentrúm þar sem hann fjallar um séra Friðrik.

Perri í svörtum síðum frakka

á sinni hefur girnd misst allt kontról

lymskast um í leit að krakka

lausn svo fái hið fláa tól

eyðilegri er enginn staður

en Austurstrætið kjöti firrt

síra Friðrik saurinn graður

æ situr með eitt niðurgirt

Tómas Ingi Torfason, framkvæmdastjóri KFUM og KFUK, vildi ekki tjá sig um málið í samtali við fréttastofu. Hann hefði ekki séð bókina. Von væri á yfirlýsingu frá félaginu síðar í dag.

Að neðan má sjá umfjöllun um séra Friðrik af heimasíðu KFUM og KFUK.