Hugsum samræmd próf upp á nýtt Ragnar Þór Pétursson skrifar 10. mars 2021 14:31 Þegar samræmd próf voru tekin upp um miðjan áttunda áratug síðustu aldar voru þau að nokkru leyti til marks um nýja hugsun í skólastarfi. Þar með lauk þriggja áratuga tilraun sem hnitaðist að mestu um landspróf. Á bak við landspróf var frómur tilgangur. Þeim var meðal annars ætlað að koma í veg fyrir að hið nýja lýðveldi yrði of mikilli stéttaskiptingu að bráð. Hugmyndin var sú að öll börn, óháð stétt og stöðu, gætu tekið landspróf og brotist til æðri mennta og embætta. Málið reyndist auðvitað flóknara í framkvæmd en svo að réttur til próftöku dygði til að skapa samfélagslegt réttlæti og sveigjanleika. Viðbragð menntakerfisins var að endurhugsa nám frá grunni. Menntakerfið skyldi hætta að skiptast í menntakerfi embættismanna og alþýðu og verða eitt kerfi þjóðarinnar allrar. Samræmd próf væru eðlilegur endapunktur slíkrar skólagöngu og tryggði, að minnsta kosti, almennt eftirlit með menntuninni. Landsprófið var því lagt niður. Gagnfræðapróf, barnapróf, unglingapróf, samræmt lestrarpróf og barnapróf fóru sömu leið. Á næsta ári verða hundrað ár frá því fyrstu skriflegu prófin voru tekin upp í íslensku skólakerfi. Þá verða einnig 45 ár síðan samræmdum prófum var komið á. Samræmd próf hafa þó breyst verulega á þessum tíma og eftir upptöku síðustu aðalnámskrár er rækilega kominn tími á róttækri umbyltingu þeirra og endurskoðun. Samræmd próf eru nú haldin í 4., 7. og 9. bekk, mest í þremur greinum í hvert sinn. Greinarnar eru íslenska, stærðfræði og enska. Hver nemandi tekur sjö samræmd próf á grunnskólagöngu sinni. Yfirlýst markmið prófanna er að mæla hæfni nemenda á tilteknum sviðum og þau eru tekin þetta oft og í þessum árgöngum til að nemendum gefist færi á að auka hæfni sína þar sem henni er áfátt. Til þess að virka með slíkum hætti ætti að skipuleggja nám þannig að meginvinna við samræmd próf færi fram að próftöku lokinni þar sem nemendur og kennarar ynnu skipulega að því að setja upp einstaklingsmiðaða námsáætlun út frá styrk- og veikleikum hvers nemanda. Það væri grundvallarbreyting frá því skipulagi að megináhersla á skólastarf vegna samræmdra prófa væri í aðdraganda þeirra með markvissum og öflugum samræmdum undirbúningi heilla námshópa. Við erum þó enn býsna mikið þar. Mikið verk hefur verið unnið við að tengja samræmd próf við námsmarkmið núgildandi námskrár. Það segir sig sjálft að breytt námskrá, með nýjum markmiðum, kallar á breytt námsmat. Uppi hafa verið metnaðarfullar hugmyndir um að prófin verði einstaklingsmiðuð þar sem hver nemandi fær klæðskerasmíðað námsmat til að upplýsingarnar nýtist honum sem best. Erfitt hefur þó reynst að koma nýrri hugsun fyrir í þeim ramma sem hefðbundinn er. Öllum er ljóst að því stærri skref sem stigin eru í átt að breyttri hugsun í námsmati – því ólíklegra er að samræmd próf lifi áfram í þeirri mynd sem verið hefur. Þetta á ekki aðeins við um breytta nálgun í tæknimálum, heldur einnig breytta hugsun um matið sjálft. Áhugi fjölmiðla og almennings á samræmdum prófum einskorðast gjarnan við eitt af þrennu: mistök eða óhöpp við framkvæmd þeirra, deilur um inntak þeirra og samanburð milli skóla/landshluta/sveitarfélaga á grundvelli þeirra. Þetta eru allt gömul og gatslitin áhugamál sem fylgt hafa samræmdum prófum frá upphafi. Allskonar uppákomur og aðstöðumunur hefur einkennt próftökuna alla tíð. Deilt hefur verið heiftarlega um inntak þeirra frá fyrstu tíð (t.d. um sanngirnina í því að láta sveitabörn greina ljóðmál í borgarljóðum) og fáir hafa staðist þá fordild að hampa sér af árangri. Í öllum þessum atriðum býr dýpri og alvarlegri umræða sem sjaldnast kemst á blað. Í flestum tilfellum kallar hún á ágengar spurningar um það hvað við ætlum okkur með niðurstöður prófanna og krefur okkur um ábyrgð á þeim ályktunum sem við viljum af þeim draga. Við eigum skýr dæmi um sveitarfélög eða skóla sem um skemmri eða lengri hríð hafa sýnt mikinn árangur á samræmdum prófum en sýna ekki sama árangur þegar skipt er um mælitækið – þótt það sem mæla á sé í stórum dráttum hið sama. Við vitum einnig að Höfuðborgarsvæðið hefur yfirleitt sýnt meiri námsárangur á samræmdum prófum en að nemendur sem koma utan af landi sýni meiri árangur í háskólanámi (og eru samræmd próf þó fyrst og fremst bókleg próf). Myndin er nefnilega flókin. Þau sem til þekkja vita að þær ályktanir sem oft eru dregnar af samræmdum prófum eru oft hæpnar í besta falli og villandi á stórum köflum. Síaukin áhersla hefur verið lögð á að horft sé til framafarastuðuls á samræmdum prófum í stað einkunnar. Sá stuðull, sem einfalt er að reikna út, segir til um það hvort nemendur hafi á tilteknu tímabili (til dæmis frá 4. og upp í 7. bekk) náð meiri, minni eða svipuðum framförum á tilteknum námsþáttum en gengur og gerist. En meira að segja slíkar upplýsingar segja ekkert til um gæði kennslunnar einar og sér. Það geta verið fjölmargar ástæður og margvísleg forgangsröðun í námi og áhugamálum sem skýrir myndina. Það hvarflar til dæmis ekki að mér að enskukennarar, jafn frábær stétt og þeir eru, séu eina ástæða á því hve mjög tök íslenskra ungmenna á ensku hafa styrkst á undanförnum árum miðað við árgangana á undan. Breytingar í grunnhugmyndafræði samræmdra prófa hefur í raun valdið því að fyrirkomulag þeirra er þegar úrelt. Og skyldi engan undra í sjálfu sér. Vandinn er hinsvegar sá að hingað til höfum við ekki horfst í augu við það, því við höfum verið upptekin af því að rífast um hin þrjú megin áhugasvið okkar þegar kemur að prófunum. Á meðan hefur of margt staðið í stað. Nú er tækifæri til að hugsa hlutina upp á nýtt. Við erum lögð af stað. Þróttmikil menntaumræða hefur verið um námsmat síðustu ár. Starfshópur hefur greint stöðuna og skilað skýrslu um framtíð samræmds námsmats. Þar skortir ekki góðar hugmyndir. Ekkert er því til fyrirstöðu að nemendur, kennarar og Menntamálstofnun séu höggvin úr snöru þeirra sem sífellt reyna að blása lífi í eitthvað sem að ytra byrði er þegar dautt – og fái í stað þess að einbeita sér að því sem lífvænlegt er. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Pétursson Skóla - og menntamál Grunnskólar Mest lesið Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Skattlögð þegar við þénum, eigum og eyðum Aron H. Steinsson skrifar Sjá meira
Þegar samræmd próf voru tekin upp um miðjan áttunda áratug síðustu aldar voru þau að nokkru leyti til marks um nýja hugsun í skólastarfi. Þar með lauk þriggja áratuga tilraun sem hnitaðist að mestu um landspróf. Á bak við landspróf var frómur tilgangur. Þeim var meðal annars ætlað að koma í veg fyrir að hið nýja lýðveldi yrði of mikilli stéttaskiptingu að bráð. Hugmyndin var sú að öll börn, óháð stétt og stöðu, gætu tekið landspróf og brotist til æðri mennta og embætta. Málið reyndist auðvitað flóknara í framkvæmd en svo að réttur til próftöku dygði til að skapa samfélagslegt réttlæti og sveigjanleika. Viðbragð menntakerfisins var að endurhugsa nám frá grunni. Menntakerfið skyldi hætta að skiptast í menntakerfi embættismanna og alþýðu og verða eitt kerfi þjóðarinnar allrar. Samræmd próf væru eðlilegur endapunktur slíkrar skólagöngu og tryggði, að minnsta kosti, almennt eftirlit með menntuninni. Landsprófið var því lagt niður. Gagnfræðapróf, barnapróf, unglingapróf, samræmt lestrarpróf og barnapróf fóru sömu leið. Á næsta ári verða hundrað ár frá því fyrstu skriflegu prófin voru tekin upp í íslensku skólakerfi. Þá verða einnig 45 ár síðan samræmdum prófum var komið á. Samræmd próf hafa þó breyst verulega á þessum tíma og eftir upptöku síðustu aðalnámskrár er rækilega kominn tími á róttækri umbyltingu þeirra og endurskoðun. Samræmd próf eru nú haldin í 4., 7. og 9. bekk, mest í þremur greinum í hvert sinn. Greinarnar eru íslenska, stærðfræði og enska. Hver nemandi tekur sjö samræmd próf á grunnskólagöngu sinni. Yfirlýst markmið prófanna er að mæla hæfni nemenda á tilteknum sviðum og þau eru tekin þetta oft og í þessum árgöngum til að nemendum gefist færi á að auka hæfni sína þar sem henni er áfátt. Til þess að virka með slíkum hætti ætti að skipuleggja nám þannig að meginvinna við samræmd próf færi fram að próftöku lokinni þar sem nemendur og kennarar ynnu skipulega að því að setja upp einstaklingsmiðaða námsáætlun út frá styrk- og veikleikum hvers nemanda. Það væri grundvallarbreyting frá því skipulagi að megináhersla á skólastarf vegna samræmdra prófa væri í aðdraganda þeirra með markvissum og öflugum samræmdum undirbúningi heilla námshópa. Við erum þó enn býsna mikið þar. Mikið verk hefur verið unnið við að tengja samræmd próf við námsmarkmið núgildandi námskrár. Það segir sig sjálft að breytt námskrá, með nýjum markmiðum, kallar á breytt námsmat. Uppi hafa verið metnaðarfullar hugmyndir um að prófin verði einstaklingsmiðuð þar sem hver nemandi fær klæðskerasmíðað námsmat til að upplýsingarnar nýtist honum sem best. Erfitt hefur þó reynst að koma nýrri hugsun fyrir í þeim ramma sem hefðbundinn er. Öllum er ljóst að því stærri skref sem stigin eru í átt að breyttri hugsun í námsmati – því ólíklegra er að samræmd próf lifi áfram í þeirri mynd sem verið hefur. Þetta á ekki aðeins við um breytta nálgun í tæknimálum, heldur einnig breytta hugsun um matið sjálft. Áhugi fjölmiðla og almennings á samræmdum prófum einskorðast gjarnan við eitt af þrennu: mistök eða óhöpp við framkvæmd þeirra, deilur um inntak þeirra og samanburð milli skóla/landshluta/sveitarfélaga á grundvelli þeirra. Þetta eru allt gömul og gatslitin áhugamál sem fylgt hafa samræmdum prófum frá upphafi. Allskonar uppákomur og aðstöðumunur hefur einkennt próftökuna alla tíð. Deilt hefur verið heiftarlega um inntak þeirra frá fyrstu tíð (t.d. um sanngirnina í því að láta sveitabörn greina ljóðmál í borgarljóðum) og fáir hafa staðist þá fordild að hampa sér af árangri. Í öllum þessum atriðum býr dýpri og alvarlegri umræða sem sjaldnast kemst á blað. Í flestum tilfellum kallar hún á ágengar spurningar um það hvað við ætlum okkur með niðurstöður prófanna og krefur okkur um ábyrgð á þeim ályktunum sem við viljum af þeim draga. Við eigum skýr dæmi um sveitarfélög eða skóla sem um skemmri eða lengri hríð hafa sýnt mikinn árangur á samræmdum prófum en sýna ekki sama árangur þegar skipt er um mælitækið – þótt það sem mæla á sé í stórum dráttum hið sama. Við vitum einnig að Höfuðborgarsvæðið hefur yfirleitt sýnt meiri námsárangur á samræmdum prófum en að nemendur sem koma utan af landi sýni meiri árangur í háskólanámi (og eru samræmd próf þó fyrst og fremst bókleg próf). Myndin er nefnilega flókin. Þau sem til þekkja vita að þær ályktanir sem oft eru dregnar af samræmdum prófum eru oft hæpnar í besta falli og villandi á stórum köflum. Síaukin áhersla hefur verið lögð á að horft sé til framafarastuðuls á samræmdum prófum í stað einkunnar. Sá stuðull, sem einfalt er að reikna út, segir til um það hvort nemendur hafi á tilteknu tímabili (til dæmis frá 4. og upp í 7. bekk) náð meiri, minni eða svipuðum framförum á tilteknum námsþáttum en gengur og gerist. En meira að segja slíkar upplýsingar segja ekkert til um gæði kennslunnar einar og sér. Það geta verið fjölmargar ástæður og margvísleg forgangsröðun í námi og áhugamálum sem skýrir myndina. Það hvarflar til dæmis ekki að mér að enskukennarar, jafn frábær stétt og þeir eru, séu eina ástæða á því hve mjög tök íslenskra ungmenna á ensku hafa styrkst á undanförnum árum miðað við árgangana á undan. Breytingar í grunnhugmyndafræði samræmdra prófa hefur í raun valdið því að fyrirkomulag þeirra er þegar úrelt. Og skyldi engan undra í sjálfu sér. Vandinn er hinsvegar sá að hingað til höfum við ekki horfst í augu við það, því við höfum verið upptekin af því að rífast um hin þrjú megin áhugasvið okkar þegar kemur að prófunum. Á meðan hefur of margt staðið í stað. Nú er tækifæri til að hugsa hlutina upp á nýtt. Við erum lögð af stað. Þróttmikil menntaumræða hefur verið um námsmat síðustu ár. Starfshópur hefur greint stöðuna og skilað skýrslu um framtíð samræmds námsmats. Þar skortir ekki góðar hugmyndir. Ekkert er því til fyrirstöðu að nemendur, kennarar og Menntamálstofnun séu höggvin úr snöru þeirra sem sífellt reyna að blása lífi í eitthvað sem að ytra byrði er þegar dautt – og fái í stað þess að einbeita sér að því sem lífvænlegt er. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands.
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar