Fjölskyldupizza á 350 þúsund krónur Ole Anton Bieltvedt skrifar 18. maí 2020 10:00 Fyrir 100 árum hafði íslenzka krónan sama verðgildi og danska krónan. 1 dönsk var 1 íslenzk. Í dag er staðan sú, að 1 dönsk króna er 21 íslenzk. Íslenzka krónan hefur þannig fallið, gagnvart þeirri dönsku, um 95%. En þetta er ekki öll sagan. Langt í frá. Fyrir tæpum 20 árum, 1981, voru tvö núll sniðin af íslenzku krónunni og hún uppfærð 100-falt, án þess að á bak við það stæðu nein ný eða aukin verðmæti. Þetta var í reynd innihaldslaus uppfærsla eða andlitslyfting. Nánast fölsun. Raunverulega er staðan því sú, að 1920 var 1 dönsk króna 1 íslenzk, en nú, hundrað árum seinna, er 1 dönsk króna 2.100 íslenzkar krónur. Íslenzka krónan hefur því, í raun og veru, fallið um 99,95%! Með sama, rétta útreikningi er 1 Evra nú 16.000 krónur og 1 Bandaríkjadalur 14.500 krónur. Ef ekki væri þessari „fölsun“ fyrir að fara, kostaði 1 kók 25.000 krónur, 1 kg af kartöflum 37.500, 1 stykki smjör 50.000, stór pizza væri á 350.000, leiga á góðri íbúð væri 35.000.000 (þrjátíu og fimm milljónir) á mánuði og góður jeppi kostaði 1.500.000.000 (einn og hálfan milljarð). Þokkalegt einbýlishús væri á 15.000.000.000 (15 milljarða). Ef menn hafa ekki hafa kynnt sér málið, kunna þeir að halda, að þetta sé svæsin lygasaga, ljótur og ósannur óhróður um blessaða íslenzku krónuna, en, því miður, er svo ekki. Þetta er allt satt og rétt! Hvers vegna er íslenzka krónan svona ótrúlega veikburða, kunna menn að spyrja. Skýringin er einföld. Íslenzka hagkerfið er örsmátt í samanburði við þau hagkerfi, sem á bak við aðra gjaldmiðla standa. Smávægilegar breytingar geta feykt henni til, upp og niður, en þó allra mest og til lengdar; alltaf niður. Það má gera þá samlíkingu, að íslenzka krónan sé eins og 30 tonna fiskikoppur á stormasömu og sviptingakenndu úthafi gengis- og efnahagsmála, meðan Evran er eins og 50.000 tonna hafskip. Eins má velta upp þeirri spurningu, hvort að Bergen-svæðið í Noregi eða Gautaborgar-svæðið í Svíþjóð gætu haldið úti eigin mynt. Bæði þessi byggðasvæði eru svipuð Íslandi að fólksfjölda og efnahagslegu umfangi. Ef einhver myndi gera tillögu um sjálfstæða mynt fyrir annað hvort þessara svæða, væri hann ekki aðeins talinn geðveikur, hann væri það! Hvers vegna í ósköpunum erum við þá að halda í krónuna? Ein hlið er, að við elskum og stöndum á bak við allt, sem við teljum vera íslenzkt. Önnur hlið kynni að koma fram í íslenzku spakmæli, en það endurspeglar eflaust það eðli okkar, sem tilvistin neyddi upp á okkur: „Svo má illu venjast, að gott þyki“. Þetta er auðvitað hvatning vísra manna til okkar um það, að við tökum öllu illu vel og sættum okkur við það; kannske verði það einhvern tíma gott. Það er reyndar svo, að þessi þáttur í okkar eðlisfari - og okkar blóðþrái - hefur haldið íslenzku mannlífi gangandi í gegnum harðræði, plágur og áföll þúsund ára. En þrái og skynsemi fara sjaldnast saman. Við hljótum smám saman að læra þessar lexíur: 1. Krónan er ekkert nema mælikvarði á fjármuni; tekjur og gjöld, eignir og skuldir, sem er kennd við Ísland, til aðgreiningar frá öðrum krónu-gjaldmiðlum (í Danmörku, Noregi, Svíþjóð og Tékklandi). Að öðru leyti er ekkert íslenzkt við hana. Það má líkja krónu við metra, pund eða kíló. Þetta er bara mælieining. 2. Þessi mælieining, eða veikburða grunnur hennar, hefur valdið landsmönnum meiri vanlíðan, vandræðum, óvissu og tjóni, en nokkuð annað; eldgos, fimbulvetrar og fár meðtalin. Síðasta stóra áfallið var hrunið, sem nísti í gegnum merg og bein flestra Íslendinga. 3. Stjórnvöld hafa endurtekið notað, eða öllu heldur misnotað, krónuna til að færa verðmæti og fjármuni frá launþegum og almenningi yfir á útflutningsatvinnuvegina, einkum yfir á sjávarútveginn, en eðli þessara tilfærslna er í raun eignaupptaka; nauðungartilfærsla á tekjum og eignum milli þjóðfélagshópa, sem er alvarlegt brot á stjórnarskrá. Af hverju er þetta allt rifjað upp? Þessa dagana er akkúrat enn ein eignaupptakan og fjármunatilfærslan að fara fram, nú í boði Seðlabanka. Í desember var 1 Bandaríkjadalur 121 króna. Nú er hann kominn í 147. Hann hefur hækkað/krónan fallið um 21%. Svipað gildir um Evru. Hún var 135 krónur, er komin í 160. Á síðustu mánuðum hefur krónan þannig fallið um 20%, sem mun hækka verðlag á Íslandi um a.m.k. 10% að meðaltali. Margar verðhækkanir áttu sér stað nú í seinni hluta apríl eða 1. maí. 5%, 7%, 10% hækkanir hafa verið í gangi, segja kaupmenn mér, og þetta er langt frá því að vera búið. Áður en varir, verður allur innfluttur varningur kominn upp um 20%. Þessi þróun mun svo aftur hækka vísitölur og tengdar skuldbindingar og fara - beint eða óbeint - inn í almennan kostnað og verðlag. Menn munu lenda í kröppum dans með lífskjarasamninginn; hann gæti lent í algjöru uppnámi. Ber Seðlabanki ábyrgð? Hlutverk Seðlabanka er, skv. 1. grein gildandi laga: „Markmið Seðlabankans er að stuðla að stöðugu verðlagi, fjármálastöðugleika og traustri og öruggri fjármálastarfsemi“. Auðvitað ber hann þá ábyrgð! Og, hvernig hefur Seðlabanki brugðizt? Seðlabanki hefur, að mati undirritaðs, brugðizt heiftarlega með því að láta krónuna falla, með þessum stórfellda hætti, þegar stöðugleiki og öryggi skipta meira máli, en oftast áður, vegna Kórónuveirunnar. Hvað gat Seðlabanki gert? Er krónan ekki á frjálsum markaði? Seðlabanki býr yfir öflugasta gjaldeyrisvarasjóði allra tíma, þökk sé góðæri síðustu ára og ferðaþjónustu. Síðast þegar ég vissi, nam hann tæplega 1.000 milljörðum króna. Seðlabanki hefði átt að beita þessum mikla gjaldeyrisstyrk sínum og öðrum tiltækum vopnum til að styðja við krónuna og styrkja hana, m.a. með öflugu inngripi í gjaldeyrismarkaðinn og markvissum kaupum á krónunni. Þetta vanrækti Seðlabanki, þess vegna er það rétt, að þær verðhækkanir, sem eru að dynja á okkur og eru að setja öll okkar kerfi í uppnám, verði - alla vega að miklu leyti – skrifaðar á hans reikning. Höfundur er alþjóðlegur kaupsýslumaður og stjórnmálarýnir Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ole Anton Bieltvedt Íslenska krónan Seðlabankinn Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson Skoðun Etanól í glansumbúðum Ingibjörg Rósa Björnsdóttir Skoðun Bestun Seðlabankastjóra Karl Guðlaugsson Skoðun Veistu þitt skýjaspor? Hólmfríður Rut Einarsdóttir,Þóra Rut Jónsdóttir Skoðun Árið er 1990 Rebekka Hilmarsdóttir Skoðun Hvers vegna getur ein greiðsla á ári frá TR verið góður kostur? Sigurjón Skúlason Skoðun Hvað getum við tekið á móti mörgum? Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Létt Borgarlína og bráðavandi umferðar Elías B. Elíasson,Þórarinn Hjaltason Skoðun Halldór 29.06.2024 Halldór Skoðun Skoðun Árið er 1990 Rebekka Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Létt Borgarlína og bráðavandi umferðar Elías B. Elíasson,Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Bestun Seðlabankastjóra Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Nýr tækniskóli rís við Flensborgarhöfn í Hafnarfirði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Úr samkeppni í einokun? Sigríður Margrét Oddsdóttir,Anna Hrefna Ingimundarsdóttir skrifar Skoðun Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Verst fyrir fámennustu ríkin Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað getum við tekið á móti mörgum? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Yazan, Kant og siðleg breytni á Íslandi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Dauðinn og skattarnir skrifar Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvers vegna getur ein greiðsla á ári frá TR verið góður kostur? Sigurjón Skúlason skrifar Skoðun Í gíslingu Ríkislögmanns, samtryggingar og spillingar Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Þegar andi Mussolini svífur yfir vötnunum og titlar verða langir Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Af málathöfnum Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Etanól í glansumbúðum Ingibjörg Rósa Björnsdóttir skrifar Skoðun Kæri Jón Kaldal Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Fölsk vernd fæðingarorlofslaga fyrir verðandi feður? Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Gaza - hvað getum við gert? Guðrún María Jónsdóttir,Hulda María Einarsdóttir,Sunna Snædal,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Palestína og Vestur-Sahara – Tvær vonlausar aðskilnaðarhreyfingar Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Græn svæði Rúna Sif Stefánsdóttir skrifar Skoðun HSÍ er okkur öllum til skammar Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Stór skref í átt að réttlæti Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ógreindir víkingar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisátak Reykjavíkur á fullu skriði Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til Ásmundar Einars barnamálaráðherra Brynjar Bragi Einarsson skrifar Skoðun Sjókvíeldi: aðför gegn náttúrunni Daníel Þröstur Pálsson skrifar Skoðun Þarf heppni til að fæðingarorlof með fjölbura gangi upp? Margrét Finney Jónsdóttir skrifar Skoðun Árangursríkur þingvetur skilar samfélaginu í rétta átt Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Sjá meira
Fyrir 100 árum hafði íslenzka krónan sama verðgildi og danska krónan. 1 dönsk var 1 íslenzk. Í dag er staðan sú, að 1 dönsk króna er 21 íslenzk. Íslenzka krónan hefur þannig fallið, gagnvart þeirri dönsku, um 95%. En þetta er ekki öll sagan. Langt í frá. Fyrir tæpum 20 árum, 1981, voru tvö núll sniðin af íslenzku krónunni og hún uppfærð 100-falt, án þess að á bak við það stæðu nein ný eða aukin verðmæti. Þetta var í reynd innihaldslaus uppfærsla eða andlitslyfting. Nánast fölsun. Raunverulega er staðan því sú, að 1920 var 1 dönsk króna 1 íslenzk, en nú, hundrað árum seinna, er 1 dönsk króna 2.100 íslenzkar krónur. Íslenzka krónan hefur því, í raun og veru, fallið um 99,95%! Með sama, rétta útreikningi er 1 Evra nú 16.000 krónur og 1 Bandaríkjadalur 14.500 krónur. Ef ekki væri þessari „fölsun“ fyrir að fara, kostaði 1 kók 25.000 krónur, 1 kg af kartöflum 37.500, 1 stykki smjör 50.000, stór pizza væri á 350.000, leiga á góðri íbúð væri 35.000.000 (þrjátíu og fimm milljónir) á mánuði og góður jeppi kostaði 1.500.000.000 (einn og hálfan milljarð). Þokkalegt einbýlishús væri á 15.000.000.000 (15 milljarða). Ef menn hafa ekki hafa kynnt sér málið, kunna þeir að halda, að þetta sé svæsin lygasaga, ljótur og ósannur óhróður um blessaða íslenzku krónuna, en, því miður, er svo ekki. Þetta er allt satt og rétt! Hvers vegna er íslenzka krónan svona ótrúlega veikburða, kunna menn að spyrja. Skýringin er einföld. Íslenzka hagkerfið er örsmátt í samanburði við þau hagkerfi, sem á bak við aðra gjaldmiðla standa. Smávægilegar breytingar geta feykt henni til, upp og niður, en þó allra mest og til lengdar; alltaf niður. Það má gera þá samlíkingu, að íslenzka krónan sé eins og 30 tonna fiskikoppur á stormasömu og sviptingakenndu úthafi gengis- og efnahagsmála, meðan Evran er eins og 50.000 tonna hafskip. Eins má velta upp þeirri spurningu, hvort að Bergen-svæðið í Noregi eða Gautaborgar-svæðið í Svíþjóð gætu haldið úti eigin mynt. Bæði þessi byggðasvæði eru svipuð Íslandi að fólksfjölda og efnahagslegu umfangi. Ef einhver myndi gera tillögu um sjálfstæða mynt fyrir annað hvort þessara svæða, væri hann ekki aðeins talinn geðveikur, hann væri það! Hvers vegna í ósköpunum erum við þá að halda í krónuna? Ein hlið er, að við elskum og stöndum á bak við allt, sem við teljum vera íslenzkt. Önnur hlið kynni að koma fram í íslenzku spakmæli, en það endurspeglar eflaust það eðli okkar, sem tilvistin neyddi upp á okkur: „Svo má illu venjast, að gott þyki“. Þetta er auðvitað hvatning vísra manna til okkar um það, að við tökum öllu illu vel og sættum okkur við það; kannske verði það einhvern tíma gott. Það er reyndar svo, að þessi þáttur í okkar eðlisfari - og okkar blóðþrái - hefur haldið íslenzku mannlífi gangandi í gegnum harðræði, plágur og áföll þúsund ára. En þrái og skynsemi fara sjaldnast saman. Við hljótum smám saman að læra þessar lexíur: 1. Krónan er ekkert nema mælikvarði á fjármuni; tekjur og gjöld, eignir og skuldir, sem er kennd við Ísland, til aðgreiningar frá öðrum krónu-gjaldmiðlum (í Danmörku, Noregi, Svíþjóð og Tékklandi). Að öðru leyti er ekkert íslenzkt við hana. Það má líkja krónu við metra, pund eða kíló. Þetta er bara mælieining. 2. Þessi mælieining, eða veikburða grunnur hennar, hefur valdið landsmönnum meiri vanlíðan, vandræðum, óvissu og tjóni, en nokkuð annað; eldgos, fimbulvetrar og fár meðtalin. Síðasta stóra áfallið var hrunið, sem nísti í gegnum merg og bein flestra Íslendinga. 3. Stjórnvöld hafa endurtekið notað, eða öllu heldur misnotað, krónuna til að færa verðmæti og fjármuni frá launþegum og almenningi yfir á útflutningsatvinnuvegina, einkum yfir á sjávarútveginn, en eðli þessara tilfærslna er í raun eignaupptaka; nauðungartilfærsla á tekjum og eignum milli þjóðfélagshópa, sem er alvarlegt brot á stjórnarskrá. Af hverju er þetta allt rifjað upp? Þessa dagana er akkúrat enn ein eignaupptakan og fjármunatilfærslan að fara fram, nú í boði Seðlabanka. Í desember var 1 Bandaríkjadalur 121 króna. Nú er hann kominn í 147. Hann hefur hækkað/krónan fallið um 21%. Svipað gildir um Evru. Hún var 135 krónur, er komin í 160. Á síðustu mánuðum hefur krónan þannig fallið um 20%, sem mun hækka verðlag á Íslandi um a.m.k. 10% að meðaltali. Margar verðhækkanir áttu sér stað nú í seinni hluta apríl eða 1. maí. 5%, 7%, 10% hækkanir hafa verið í gangi, segja kaupmenn mér, og þetta er langt frá því að vera búið. Áður en varir, verður allur innfluttur varningur kominn upp um 20%. Þessi þróun mun svo aftur hækka vísitölur og tengdar skuldbindingar og fara - beint eða óbeint - inn í almennan kostnað og verðlag. Menn munu lenda í kröppum dans með lífskjarasamninginn; hann gæti lent í algjöru uppnámi. Ber Seðlabanki ábyrgð? Hlutverk Seðlabanka er, skv. 1. grein gildandi laga: „Markmið Seðlabankans er að stuðla að stöðugu verðlagi, fjármálastöðugleika og traustri og öruggri fjármálastarfsemi“. Auðvitað ber hann þá ábyrgð! Og, hvernig hefur Seðlabanki brugðizt? Seðlabanki hefur, að mati undirritaðs, brugðizt heiftarlega með því að láta krónuna falla, með þessum stórfellda hætti, þegar stöðugleiki og öryggi skipta meira máli, en oftast áður, vegna Kórónuveirunnar. Hvað gat Seðlabanki gert? Er krónan ekki á frjálsum markaði? Seðlabanki býr yfir öflugasta gjaldeyrisvarasjóði allra tíma, þökk sé góðæri síðustu ára og ferðaþjónustu. Síðast þegar ég vissi, nam hann tæplega 1.000 milljörðum króna. Seðlabanki hefði átt að beita þessum mikla gjaldeyrisstyrk sínum og öðrum tiltækum vopnum til að styðja við krónuna og styrkja hana, m.a. með öflugu inngripi í gjaldeyrismarkaðinn og markvissum kaupum á krónunni. Þetta vanrækti Seðlabanki, þess vegna er það rétt, að þær verðhækkanir, sem eru að dynja á okkur og eru að setja öll okkar kerfi í uppnám, verði - alla vega að miklu leyti – skrifaðar á hans reikning. Höfundur er alþjóðlegur kaupsýslumaður og stjórnmálarýnir
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar
Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Gaza - hvað getum við gert? Guðrún María Jónsdóttir,Hulda María Einarsdóttir,Sunna Snædal,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Palestína og Vestur-Sahara – Tvær vonlausar aðskilnaðarhreyfingar Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun