Fjölskyldupizza á 350 þúsund krónur Ole Anton Bieltvedt skrifar 18. maí 2020 10:00 Fyrir 100 árum hafði íslenzka krónan sama verðgildi og danska krónan. 1 dönsk var 1 íslenzk. Í dag er staðan sú, að 1 dönsk króna er 21 íslenzk. Íslenzka krónan hefur þannig fallið, gagnvart þeirri dönsku, um 95%. En þetta er ekki öll sagan. Langt í frá. Fyrir tæpum 20 árum, 1981, voru tvö núll sniðin af íslenzku krónunni og hún uppfærð 100-falt, án þess að á bak við það stæðu nein ný eða aukin verðmæti. Þetta var í reynd innihaldslaus uppfærsla eða andlitslyfting. Nánast fölsun. Raunverulega er staðan því sú, að 1920 var 1 dönsk króna 1 íslenzk, en nú, hundrað árum seinna, er 1 dönsk króna 2.100 íslenzkar krónur. Íslenzka krónan hefur því, í raun og veru, fallið um 99,95%! Með sama, rétta útreikningi er 1 Evra nú 16.000 krónur og 1 Bandaríkjadalur 14.500 krónur. Ef ekki væri þessari „fölsun“ fyrir að fara, kostaði 1 kók 25.000 krónur, 1 kg af kartöflum 37.500, 1 stykki smjör 50.000, stór pizza væri á 350.000, leiga á góðri íbúð væri 35.000.000 (þrjátíu og fimm milljónir) á mánuði og góður jeppi kostaði 1.500.000.000 (einn og hálfan milljarð). Þokkalegt einbýlishús væri á 15.000.000.000 (15 milljarða). Ef menn hafa ekki hafa kynnt sér málið, kunna þeir að halda, að þetta sé svæsin lygasaga, ljótur og ósannur óhróður um blessaða íslenzku krónuna, en, því miður, er svo ekki. Þetta er allt satt og rétt! Hvers vegna er íslenzka krónan svona ótrúlega veikburða, kunna menn að spyrja. Skýringin er einföld. Íslenzka hagkerfið er örsmátt í samanburði við þau hagkerfi, sem á bak við aðra gjaldmiðla standa. Smávægilegar breytingar geta feykt henni til, upp og niður, en þó allra mest og til lengdar; alltaf niður. Það má gera þá samlíkingu, að íslenzka krónan sé eins og 30 tonna fiskikoppur á stormasömu og sviptingakenndu úthafi gengis- og efnahagsmála, meðan Evran er eins og 50.000 tonna hafskip. Eins má velta upp þeirri spurningu, hvort að Bergen-svæðið í Noregi eða Gautaborgar-svæðið í Svíþjóð gætu haldið úti eigin mynt. Bæði þessi byggðasvæði eru svipuð Íslandi að fólksfjölda og efnahagslegu umfangi. Ef einhver myndi gera tillögu um sjálfstæða mynt fyrir annað hvort þessara svæða, væri hann ekki aðeins talinn geðveikur, hann væri það! Hvers vegna í ósköpunum erum við þá að halda í krónuna? Ein hlið er, að við elskum og stöndum á bak við allt, sem við teljum vera íslenzkt. Önnur hlið kynni að koma fram í íslenzku spakmæli, en það endurspeglar eflaust það eðli okkar, sem tilvistin neyddi upp á okkur: „Svo má illu venjast, að gott þyki“. Þetta er auðvitað hvatning vísra manna til okkar um það, að við tökum öllu illu vel og sættum okkur við það; kannske verði það einhvern tíma gott. Það er reyndar svo, að þessi þáttur í okkar eðlisfari - og okkar blóðþrái - hefur haldið íslenzku mannlífi gangandi í gegnum harðræði, plágur og áföll þúsund ára. En þrái og skynsemi fara sjaldnast saman. Við hljótum smám saman að læra þessar lexíur: 1. Krónan er ekkert nema mælikvarði á fjármuni; tekjur og gjöld, eignir og skuldir, sem er kennd við Ísland, til aðgreiningar frá öðrum krónu-gjaldmiðlum (í Danmörku, Noregi, Svíþjóð og Tékklandi). Að öðru leyti er ekkert íslenzkt við hana. Það má líkja krónu við metra, pund eða kíló. Þetta er bara mælieining. 2. Þessi mælieining, eða veikburða grunnur hennar, hefur valdið landsmönnum meiri vanlíðan, vandræðum, óvissu og tjóni, en nokkuð annað; eldgos, fimbulvetrar og fár meðtalin. Síðasta stóra áfallið var hrunið, sem nísti í gegnum merg og bein flestra Íslendinga. 3. Stjórnvöld hafa endurtekið notað, eða öllu heldur misnotað, krónuna til að færa verðmæti og fjármuni frá launþegum og almenningi yfir á útflutningsatvinnuvegina, einkum yfir á sjávarútveginn, en eðli þessara tilfærslna er í raun eignaupptaka; nauðungartilfærsla á tekjum og eignum milli þjóðfélagshópa, sem er alvarlegt brot á stjórnarskrá. Af hverju er þetta allt rifjað upp? Þessa dagana er akkúrat enn ein eignaupptakan og fjármunatilfærslan að fara fram, nú í boði Seðlabanka. Í desember var 1 Bandaríkjadalur 121 króna. Nú er hann kominn í 147. Hann hefur hækkað/krónan fallið um 21%. Svipað gildir um Evru. Hún var 135 krónur, er komin í 160. Á síðustu mánuðum hefur krónan þannig fallið um 20%, sem mun hækka verðlag á Íslandi um a.m.k. 10% að meðaltali. Margar verðhækkanir áttu sér stað nú í seinni hluta apríl eða 1. maí. 5%, 7%, 10% hækkanir hafa verið í gangi, segja kaupmenn mér, og þetta er langt frá því að vera búið. Áður en varir, verður allur innfluttur varningur kominn upp um 20%. Þessi þróun mun svo aftur hækka vísitölur og tengdar skuldbindingar og fara - beint eða óbeint - inn í almennan kostnað og verðlag. Menn munu lenda í kröppum dans með lífskjarasamninginn; hann gæti lent í algjöru uppnámi. Ber Seðlabanki ábyrgð? Hlutverk Seðlabanka er, skv. 1. grein gildandi laga: „Markmið Seðlabankans er að stuðla að stöðugu verðlagi, fjármálastöðugleika og traustri og öruggri fjármálastarfsemi“. Auðvitað ber hann þá ábyrgð! Og, hvernig hefur Seðlabanki brugðizt? Seðlabanki hefur, að mati undirritaðs, brugðizt heiftarlega með því að láta krónuna falla, með þessum stórfellda hætti, þegar stöðugleiki og öryggi skipta meira máli, en oftast áður, vegna Kórónuveirunnar. Hvað gat Seðlabanki gert? Er krónan ekki á frjálsum markaði? Seðlabanki býr yfir öflugasta gjaldeyrisvarasjóði allra tíma, þökk sé góðæri síðustu ára og ferðaþjónustu. Síðast þegar ég vissi, nam hann tæplega 1.000 milljörðum króna. Seðlabanki hefði átt að beita þessum mikla gjaldeyrisstyrk sínum og öðrum tiltækum vopnum til að styðja við krónuna og styrkja hana, m.a. með öflugu inngripi í gjaldeyrismarkaðinn og markvissum kaupum á krónunni. Þetta vanrækti Seðlabanki, þess vegna er það rétt, að þær verðhækkanir, sem eru að dynja á okkur og eru að setja öll okkar kerfi í uppnám, verði - alla vega að miklu leyti – skrifaðar á hans reikning. Höfundur er alþjóðlegur kaupsýslumaður og stjórnmálarýnir Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ole Anton Bieltvedt Íslenska krónan Seðlabankinn Mest lesið „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Ævintýralegar eftiráskýringar Hildur Sverrisdóttir Skoðun Loftslagskvíði Sjálfstæðisflokksins Gunnar Bragi Sveinsson Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Iðkum nægjusemi, nýtum náttúruna Borghildur Gunnarsdóttir,Ósk Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hægt með krónunni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Fyrir 100 árum hafði íslenzka krónan sama verðgildi og danska krónan. 1 dönsk var 1 íslenzk. Í dag er staðan sú, að 1 dönsk króna er 21 íslenzk. Íslenzka krónan hefur þannig fallið, gagnvart þeirri dönsku, um 95%. En þetta er ekki öll sagan. Langt í frá. Fyrir tæpum 20 árum, 1981, voru tvö núll sniðin af íslenzku krónunni og hún uppfærð 100-falt, án þess að á bak við það stæðu nein ný eða aukin verðmæti. Þetta var í reynd innihaldslaus uppfærsla eða andlitslyfting. Nánast fölsun. Raunverulega er staðan því sú, að 1920 var 1 dönsk króna 1 íslenzk, en nú, hundrað árum seinna, er 1 dönsk króna 2.100 íslenzkar krónur. Íslenzka krónan hefur því, í raun og veru, fallið um 99,95%! Með sama, rétta útreikningi er 1 Evra nú 16.000 krónur og 1 Bandaríkjadalur 14.500 krónur. Ef ekki væri þessari „fölsun“ fyrir að fara, kostaði 1 kók 25.000 krónur, 1 kg af kartöflum 37.500, 1 stykki smjör 50.000, stór pizza væri á 350.000, leiga á góðri íbúð væri 35.000.000 (þrjátíu og fimm milljónir) á mánuði og góður jeppi kostaði 1.500.000.000 (einn og hálfan milljarð). Þokkalegt einbýlishús væri á 15.000.000.000 (15 milljarða). Ef menn hafa ekki hafa kynnt sér málið, kunna þeir að halda, að þetta sé svæsin lygasaga, ljótur og ósannur óhróður um blessaða íslenzku krónuna, en, því miður, er svo ekki. Þetta er allt satt og rétt! Hvers vegna er íslenzka krónan svona ótrúlega veikburða, kunna menn að spyrja. Skýringin er einföld. Íslenzka hagkerfið er örsmátt í samanburði við þau hagkerfi, sem á bak við aðra gjaldmiðla standa. Smávægilegar breytingar geta feykt henni til, upp og niður, en þó allra mest og til lengdar; alltaf niður. Það má gera þá samlíkingu, að íslenzka krónan sé eins og 30 tonna fiskikoppur á stormasömu og sviptingakenndu úthafi gengis- og efnahagsmála, meðan Evran er eins og 50.000 tonna hafskip. Eins má velta upp þeirri spurningu, hvort að Bergen-svæðið í Noregi eða Gautaborgar-svæðið í Svíþjóð gætu haldið úti eigin mynt. Bæði þessi byggðasvæði eru svipuð Íslandi að fólksfjölda og efnahagslegu umfangi. Ef einhver myndi gera tillögu um sjálfstæða mynt fyrir annað hvort þessara svæða, væri hann ekki aðeins talinn geðveikur, hann væri það! Hvers vegna í ósköpunum erum við þá að halda í krónuna? Ein hlið er, að við elskum og stöndum á bak við allt, sem við teljum vera íslenzkt. Önnur hlið kynni að koma fram í íslenzku spakmæli, en það endurspeglar eflaust það eðli okkar, sem tilvistin neyddi upp á okkur: „Svo má illu venjast, að gott þyki“. Þetta er auðvitað hvatning vísra manna til okkar um það, að við tökum öllu illu vel og sættum okkur við það; kannske verði það einhvern tíma gott. Það er reyndar svo, að þessi þáttur í okkar eðlisfari - og okkar blóðþrái - hefur haldið íslenzku mannlífi gangandi í gegnum harðræði, plágur og áföll þúsund ára. En þrái og skynsemi fara sjaldnast saman. Við hljótum smám saman að læra þessar lexíur: 1. Krónan er ekkert nema mælikvarði á fjármuni; tekjur og gjöld, eignir og skuldir, sem er kennd við Ísland, til aðgreiningar frá öðrum krónu-gjaldmiðlum (í Danmörku, Noregi, Svíþjóð og Tékklandi). Að öðru leyti er ekkert íslenzkt við hana. Það má líkja krónu við metra, pund eða kíló. Þetta er bara mælieining. 2. Þessi mælieining, eða veikburða grunnur hennar, hefur valdið landsmönnum meiri vanlíðan, vandræðum, óvissu og tjóni, en nokkuð annað; eldgos, fimbulvetrar og fár meðtalin. Síðasta stóra áfallið var hrunið, sem nísti í gegnum merg og bein flestra Íslendinga. 3. Stjórnvöld hafa endurtekið notað, eða öllu heldur misnotað, krónuna til að færa verðmæti og fjármuni frá launþegum og almenningi yfir á útflutningsatvinnuvegina, einkum yfir á sjávarútveginn, en eðli þessara tilfærslna er í raun eignaupptaka; nauðungartilfærsla á tekjum og eignum milli þjóðfélagshópa, sem er alvarlegt brot á stjórnarskrá. Af hverju er þetta allt rifjað upp? Þessa dagana er akkúrat enn ein eignaupptakan og fjármunatilfærslan að fara fram, nú í boði Seðlabanka. Í desember var 1 Bandaríkjadalur 121 króna. Nú er hann kominn í 147. Hann hefur hækkað/krónan fallið um 21%. Svipað gildir um Evru. Hún var 135 krónur, er komin í 160. Á síðustu mánuðum hefur krónan þannig fallið um 20%, sem mun hækka verðlag á Íslandi um a.m.k. 10% að meðaltali. Margar verðhækkanir áttu sér stað nú í seinni hluta apríl eða 1. maí. 5%, 7%, 10% hækkanir hafa verið í gangi, segja kaupmenn mér, og þetta er langt frá því að vera búið. Áður en varir, verður allur innfluttur varningur kominn upp um 20%. Þessi þróun mun svo aftur hækka vísitölur og tengdar skuldbindingar og fara - beint eða óbeint - inn í almennan kostnað og verðlag. Menn munu lenda í kröppum dans með lífskjarasamninginn; hann gæti lent í algjöru uppnámi. Ber Seðlabanki ábyrgð? Hlutverk Seðlabanka er, skv. 1. grein gildandi laga: „Markmið Seðlabankans er að stuðla að stöðugu verðlagi, fjármálastöðugleika og traustri og öruggri fjármálastarfsemi“. Auðvitað ber hann þá ábyrgð! Og, hvernig hefur Seðlabanki brugðizt? Seðlabanki hefur, að mati undirritaðs, brugðizt heiftarlega með því að láta krónuna falla, með þessum stórfellda hætti, þegar stöðugleiki og öryggi skipta meira máli, en oftast áður, vegna Kórónuveirunnar. Hvað gat Seðlabanki gert? Er krónan ekki á frjálsum markaði? Seðlabanki býr yfir öflugasta gjaldeyrisvarasjóði allra tíma, þökk sé góðæri síðustu ára og ferðaþjónustu. Síðast þegar ég vissi, nam hann tæplega 1.000 milljörðum króna. Seðlabanki hefði átt að beita þessum mikla gjaldeyrisstyrk sínum og öðrum tiltækum vopnum til að styðja við krónuna og styrkja hana, m.a. með öflugu inngripi í gjaldeyrismarkaðinn og markvissum kaupum á krónunni. Þetta vanrækti Seðlabanki, þess vegna er það rétt, að þær verðhækkanir, sem eru að dynja á okkur og eru að setja öll okkar kerfi í uppnám, verði - alla vega að miklu leyti – skrifaðar á hans reikning. Höfundur er alþjóðlegur kaupsýslumaður og stjórnmálarýnir
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun