Skoðun

Ein­stak­lingur á undir högg að sækja í dóms­máli við hinn sterka

Jörgen Ingimar Hansson skrifar

Það orð fer af þeim dómsmálum, þar sem einstaklingur úr röðum almennings á í deilum við sterkan aðila, að þar eigi einstaklingurinn á brattann að sækja. Margir segja að hann eigi í raun ekki möguleika. Sama gildir lítil fyrirtæki.

Sem dæmi má nefna að algengt virðist meðal tryggingafélaga að fara í dóms­­­­mál út af tjónakröfum, einkum þegar trygginga­fjárhæð­ir nema háum upp­hæð­um. Til­gang­­ur­inn virðist að freista þess að vinna málið, enda hafi það oft vinning­inn sem sterk­ari að­ilinn í málinu. Einnig er unnt að nota þau lög sem heim­ila aðila máls að þenja það út til þess að það verði sem dýr­ast til þess að þreyta ein­stakling­inn fjár­hags­lega svo hann verði að lokum viljugri til þess að gera dómsátt, það er að semja um lægri trygg­­ingarupphæð en skilmálar segja til um.

Tapi sá málinu, sem verður fyrir tjóninu, tapar hann ekki einungis tryggingar­­upphæðinni held­ur er hann yfirleitt einnig dæmdur til þess að greiða máls­kostn­að sem gæti numið millj­ón­­um króna. Auk þess er um að ræða lögmannskostnað og ýmsan annan kostnað sem oftast nemur miklu hærri upphæðum. Alls gæti hann í heild num­ið tugum mill­jóna. Þá stendur hann uppi með veru­legt fjárhags­legt tap í stað þess að fá tjónið bætt. Það er sú áhætta sem sá sem varð fyrir tjóninu stendur frammi fyrir þegar í upphafi dóms­máls­ins eins og dómskerfið tekur á mál­unum um þessar mundir samkvæmt ákvörðunum Alþingis.

Einstaklingur sem lendir í dómsmáli þarf að vara sig á því að lög geta bein­lín­is verið þannig úr garði gerð að þau séu sérstaklega samin fyrir hinn sterka beinlínis til þess að gera honum kleift að komast sem best frá dómsmáli á kostnað hins veik­ari.

Sú lagaregla, sem vegur þyngst í því að geta gert dómsmálið sem dýrast er hin svo­kallaða forræðisregla, það er sú lagaregla að málflytjendur hafi hvor fyrir sig forræði á málinu, óháð vilja hins, sem þýðir að þeir stýra því hvor fyrir sig miklu frekar en dóm­arinn sem aðeins grípur inn í við sérstakar aðstæður, til dæmis þegar einhver hluti málsins hefur ver­ið þæfður fram og aftur svo mörgum mánuðum skipt­ir. Hafi málflytjandi hins sterka dálítið hugmyndaflug til að teygja málið og toga getur hann af þessum ástæðum gert málið nán­ast eins dýrt og honum sýnist.

Þagnarreglan gengur út á það að aðili máls þarf ekki að svara spurningum í rétt­ar­­sal eða leggja fram gögn, jafnvel ekki um það atriði sem málið snýst um. Hann getur á hinn bóginn komið með gagnkröfur á hinn aðilann sem honum hugn­ast betur, bæði til þess að vinna málið þannig og um leið að draga athyglina frá því sem hann vill ekki svara. Í lögum eru til leiðir fyrir dómarann að freista þess að afla svona upplýsinga en virðast afar sjaldan notaðar. Þetta er það mikilvægt að fullyrða má að mörg mál vinnast með því einu að sönnunargögn vanti sem dóm­arinn tek­ur gild.

Málshraðareglan gengur út á að mál gangi eins hratt fyrir sig og verða má, sem er auðvitað hið besta mál. Hún er hins vegar mest notuð til þess að reyna að hindra að aðili máls geti lagt fram sönnunar­gögn til viðbragða við einhverju út­spili hins aðilans.

Ég held að um sé að ræða margs konar fleiri lagaákvæði sem beinlínis hygla hin­um sterka í dómskerfinu. Eftirfarandi dæmi eru nærliggjandi:

Flestar greiðslur beint til dómstóla, sem sá sem ákærir þarf að greiða, eru yfir­leitt jafn háar hvort sem um er að ræða lítil mál þar sem upphæðir sem deilt er um nema 10–20 milljónum eða jafnvel mál þar sem deilt er um milljarða. Þar sem svo er ekki fæst mikill afsláttur í stóru málunum, ekki bara 10-20% eins og tíðkast í verslunum eða jafnvel 50-70% sem kemur fyr­ir í undan­tekningatilfellum, heldur upp í 80-99%.

Félítill maður, sem höfðar mál á hendur öðrum, getur átt von á því að vera kraf­inn um tryggingu fyrir hugsanlegum málskostnaði tapi hann málinu. Þarna getur verið um að ræða einhverjar milljónir króna sem sitja föst í dómnum þangað til dómur er kveðinn upp venjulega einhverjum árum seinna.

Félítill maður sem tapar máli fyrir héraðsdómstóli og áfrýjar til efra dómstigs get­ur átt von á því að fá á sig kröfu um svokallaða löggeymslu sem er í raun ekkert annað en gjaldþrotskrafa með þeirri undantekningu að sá sem krefst hennar þarf aðeins að greiða einhverja tugi þúsunda króna fyrir í stað hundruða þúsunda í venju­legri gjaldþrots­kröfu.

Sennilega er að finna fjölda lagagreina sem eru almenningi í óhag eigi hann í höggi við sér sterkari aðila sem samanlagt segja í raun dómaranum að hann eigi frekar að dæma hinum sterkari í hag. Auk þess er hinn sterki miklu líklegri til þess að áfrýja. Hann hefur að minnsta kosti frekar fé í handraðanum til þess.

Eins og áður sagði fer það orð af þeim dómsmálum þar sem einstaklingur meðal almennings eða lítið fyrirtæki á í hlut að þau eigi ekki möguleika. Ætti niðurstaðan að byggjast á réttlæti, sanngirni eða heilbrigðri skynsemi er lík­legt að miklu réttari niðurstaða fengist að meðaltali ef kastað væri upp um hana heldur en að dóm­ari felldi úrskurð.

Höfundur er rekstrarverkfræðingur.Höfundur er rekstrarverkfræðingur.




Skoðun

Sjá meira


×