Innlent

Gætu ráðstafað kolefnissköttum til tekjulágra til að draga úr ójöfnuði

Kjartan Kjartansson skrifar
Tekjulágir eru taldir axla hlutfallslega þyngri byrðar en aðrir þjóðfélagshópar af gjaldi á kolefni. Loftslagsráð telur hægt að vega upp á móti þeim áhrifum með því að ráðstafa tekjum af slíku gjaldi til heimila og fyrirtækja í viðkvæmri stöðu.
Tekjulágir eru taldir axla hlutfallslega þyngri byrðar en aðrir þjóðfélagshópar af gjaldi á kolefni. Loftslagsráð telur hægt að vega upp á móti þeim áhrifum með því að ráðstafa tekjum af slíku gjaldi til heimila og fyrirtækja í viðkvæmri stöðu. Vísir/Vilhelm

Íslensk stjórnvöld gætu stuðlað að réttlátum umskiptum í loftslagsmálum með því að ráðstafa skatttekjum af kolefnislosun til heimila og fyrirtækja í viðkvæmri stöðu, að mati Loftslagsráðs. Ólíkt öðrum Evrópuríkjum hefur Ísland enga stefnu um að láta tekjur renna til loftslagstengdra verkefna. Ráðið telur að auka þurfi gagnsæi og tengja loftslagsmál skýrar við áætlanagerð opinberra fjármála.

Í greinargerð sem Loftslagsráð lét vinna um opinber fjármál og loftslagsmál kemur fram að tekjur íslenska ríkisins af kolefnisgjaldi, skattlagningu á flúorgasi eða sölu á losunarheimildum sem eru boðnar upp séu ekki markaðar með neinum hætti heldur renni þær beint í ríkissjóð.

Þetta sé ólíkt stefnu Evrópusambandsins sem hvetji aðildarríki sín til þess að verja að minnsta kosti helmingi af tekjum af sölu uppboðsheimilda í loftslagstengd málefni. Aðildarríkin hafi varið samanlegt um 75% af uppboðstekjum sínum til loftslagstengdra aðgerða á tímabilinu 2013 til 2020.

Tillögur ESB í tengslum við nýtt losunarmarkmið um 55% samdrátt í losun fyrir árið 2030 gera ennfremur ráð fyrir því að aðildarríkjunum verði skylt að verja öllum tekjunum til loftslagstengdra málefna, eins og tækniframfara, loftslagsvænna lausna og til að takast á við samfélagsleg áhrif viðskiptakerfis ESB með losunarheimildir. Þetta ákvæði er þó ekki bindandi fyrir Ísland þar sem það fellur utan EES-samningsins.

Ekkert mat til á dreifingu byrða kolefnisgjalds á tekjutíundir

Efnahags- og framfarastofnunin (OECD) lagði til að kolefnisgjöld á Íslandi yrðu hækkuð og nýir skattar á aðrar gróðurhúsalofttegundir yrðu innleiddar í ábendingum sínum árið 2019. Tekjurnar mætti færa til heimila og fyrirtækja í viðkvæmri stöðu. Endurdreifing tekna vegna kolefnisgjalds gæti dregið úr áhrifum þess á ójöfnuð og komið í veg fyrir að það leiddi til of mikillar aukningar í skattbyrði.

Byrðin bitni að jafnaði mest á tekjulágum hópum þar sem þeir verji gjarnan stærri hluta tekna sinna í kolefnisfrekar vörur og þjónustu en aðrir þjóðfélagshópar.

„Hægt væri að stuðla að réttlátum umskiptum með því að ráðstafa skatttekjunum til fyrirtækja og heimila í viðkvæmri stöðu,“ segir í greinargerð Loftslagsráðs.

Íslensk stjórnvöld boða réttlát umskipti fyrir alla hópa samfélagsins í stjórnarsáttmála núverandi ríkisstjórnar en sú stefna hefur ekki verið innleidd í lög og reglur enn sem komið er.

Þá bendir ráðið á að ekki liggi fyrir hvernig skattbyrðin af kolefnisgjaldi og öðrum loftslagstengdum sköttum dreifist á milli tekjutíunda og fyrirtækja hérlendis.

„Stjórnvöld þyrftu hins vegar að framkvæma slíka greiningu, vilji þau hafa yfirsýn yfir áhrif loftslagsskatta,“ segir í greinargerðinni.

Þurfa að auka gagnsæi og sundurliðun á kostnaði

Ráðið segir að stjórnvöld eigi enn mikla vinnu fyrir höndum við að samhæfa stefnumörkun ríkisfjármála og loftslagsmála. Bæta þurfi gagnsæi og framsetningu upplýsinga um kostnað og tekjur vegna aðgerða í loftslagsmálum til að unnt sé að gera sér grein fyrir tengslum loftslagsstefnu stjórnvalda og þeirrar forgangsröðunar sem komi fram í fjármálaáætlun og fjárlögum.

Gangrýnir ráðið að flokkun á kostnaði vegna aðgerða í loftslagsmálum sé ekki nægjanlega skýr. 

„Af lestri fjármálaáætlunar er erfitt að átta sig á því hvaða forsendur, gögn og greiningar liggja að baki forgangsröðun fjármuna og hvaða ávinnings er að vænta af framlögum til einstakra aðgerða,“ segir í greinargerðinni.

Sérstaklega er bent á að auka mætti sundurliðun í flokkun kostnaðar vegna loftslagsaðgerða. Í núgildandi sundurliðun sé ekki gerður greinarmunur á aðgerðum sem að mestu gætu talist beinar loftslagsaðgerðir og þeim sem einnig er ráðist í af öðrum ástæðum. Þar gæti kostnaður verið ofmetinn.

Einnig sé ljóst að efla þurfu mat á loftslagsáhrifum stefnumarkandi aðgerða ríkisins til að skapa forsendur fyrir upplýsingum og skilvirkum ákvörðunum um framlög til loftslagsmála. 

Leggur ráðið til að stjórnvöld geti lært af reynslu ríkja sem hafi innleitt græna fjárlagagerð. Bendir það einnig á að hægt sé að nýta þá reynslu sem byggst hafi upp í stjórnkerfinu, til dæmis við kynjaða fjárlagagerð sem beitt hafi verið um nokkurt skeið.

Aukinn kostnaður en búist við lækkun

Bæði kostnaður og tekjur ríkisins vegna loftslagsmála hafa aukist síðustu ár en hvoru tveggja eiga að fara lækkandi.

Heildarkostnaður vegna loftslagsmála, eins og fjármála- og efnahagsráðuneytið skilgreinir hann, nam rúmum nítján milljörðum í fyrra og rúmum átján milljörðum í ár. Það er 70% aukning frá 2017-2018. Jafngildir upphæðin um 0,5% af væntri landsframleiðslu Íslands í ár.

Mestu er sagt muna um auknar skattalegar ívilnanir. Þær jukust úr 3,4 milljörðum króna árið 2017 í 10,5 milljarða króna í fyrra. Ríkið veitir meðal annars ívilnanir vegna kaupa á vistvænum bifreiðum.

Búist er við að kostnaður ríkisins minnki á næstu árum, einkum vegna þess að tímabundir styrkir renna að óbreyttu út.

Tekjur eigi einnig eftir að lækka

Tekjur ríkisins af kolefnisgjöldum, gjöldum á flúorgas og þátttöku í viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir námu tæpum þrettán milljörðum króna árið 2020 en reiknað er með að þær verði um níu milljarðar í ár. Meirihluti teknanna kemur frá kolefnisgjaldi, um 67%. Tekjur af losunarheimildum er um 31% en skattur á innflutning flúorgass um tvö prósent.

Frá 2010 til 2017 voru tekjur af kolefnisgjaldi á bilinu tveir til fjórir milljarðar króna á ári á væntu verðlagi ársins í ár. Árið 2018 hækkuðu þær úr rúmum fjórum milljörðum í 6,1-6,2 milljarða króna á ári.

Reiknað er með að tekjur af kolefnisgjaldi fari lækkandi vegna minni notkunar jarðefnaeldsneytis.

Fjármála- og efnahagsráðuneytið gerir ráð fyrir að tekjur af uppboðsheimildum vegna viðskiptakerfis ESB hafi dregist saman árið 2021 og numið 800 milljónum króna. Væntar tekjur af uppboðinu í ár verði 2,8 milljarðar króna.

Ríkið býst við því að þessar tekjur dragist saman nokkuð til 2027 þrátt fyrir að nýjar tillögur framkvæmdastjórnar ESB vegna nýja losunarmarkmiðsins miðið að því að tekjur af uppboði losunarheimilda aukist á næstu árum.

Hér fyrir neðan má nálgast greinargerð Loftslagsráðs um opinber fjármál og loftslagsmál í heild sinni. Loftslagsráð er sjálfstætt starfandi ráð sem hefur það meginhlutverk að veita stjórnvöldum aðhald með faglegri ráðgjöf um loftslagsmál.


Tengdar fréttir

Ekki fyrsta aðvörunin en styttist í að hún gæti orðið sú síðasta

Formaður Loftslagsráðs segir alvarlegt að meðalhiti jarðarinnar gæti hækkað um eina og hálfa gráðu á næstu árum. Heimsbyggðin þurfi að gera miklu meira, miklu hraðar, til að bregðast við. Þetta sé ekki fyrsta aðvörunin sem að mannkynið fær en það styttist mögulega í að þetta verði sú síðasta.




Fleiri fréttir

Sjá meira


×