Erlent

Vísindamenn anda léttar

Samúel Karl Ólason skrifar
James Webb-geimsjónaukinn er nú opinn og lýkur ferðalagi sínu þann 23. janúar. Vonast er til að hægt verði að taka fyrstu myndirnar með honum í sumar.
James Webb-geimsjónaukinn er nú opinn og lýkur ferðalagi sínu þann 23. janúar. Vonast er til að hægt verði að taka fyrstu myndirnar með honum í sumar. NASA GSFC/CIL/Adriana Manrique Gutierrez

Vísindamönnum og verkfræðingum Geimvísindastofnanna Bandaríkjanna, Evrópu og Kanada tókst um helgina að opna gullhúðaðan spegil James Webb-geimsjónaukans. Það markaði lokaáfanga opnunar sjónaukans, sem er sá stærsti og besti sem hefur verið framleiddur.

Fjölmargir hlutir þurftu að ganga eftir, einn á eftir öðrum, við opnun sjónaukans en hefði það ekki gerst, gæti sjónaukinn, sem kostaði um tíu milljarða dala, hafa verið ónothæfur.

Bill Nelson, yfirmaður NASA, sagði í tilkynningu sem birt var um helgina að um merkan áfanga væri að ræða sem hafði áratuga aðdraganda. Hann sagði að þó ferðinni væri ekki lokið andaði hann og þeir sem að JWST koma aðeins léttar.

„James Webb-geimsjónaukinn er fordæmalaust verkefni sem er nærri því að sjá ljósið frá fyrstu stjörnuþokunum og uppgötva leyndardóma alheims okkar.“

JWST nemur innrautt ljós og þarf hann að vera gífurlega kaldur til að virka rétt og svo geislun frá honum sjálfum trufli ekki skynjara sjónaukans. Hann á að verða -233 gráðu kaldur (um fjörutíu Kelvin). Skynjarar í sjónaukanum verða einungis -266 gráður eða um sjö kelvin.

Núll kelvin eða -273 gráður kallast alkul og er lægsta fræðilega hitastig alheimsins.

Þetta mun gera sjónaukanum kleift að sjá innrauða geislun frá fjarlægustu stjörnuþokum alheimsins og mögulega sjá hvernig fyrstu stjörnurnar og stjörnuþokurnar mynduðust í kjölfar Miklahvells.

JWST er nú á leið á stað sem nefnist Lagrange-punktur 2. Eins og komið var inn á í fyrri frétt um sjónaukann er það einn nokkurra staða sem verða til út frá þyngdarkrafti jarðarinnar annars vegar og sólarinnar hins vegar.

L2 er staður þar sem miðflóttaafl JWST er til jafns við þá þyngdarkrafta sem sjónaukinn verður fyrir frá jörðinni og sólinni. Þannig situr hann fastur á sínum stað og snýr alltaf frá sólinni, jörðinni og tunglinu.

Þangað mun sjónaukinn koma þann 23. janúar, samkvæmt áætlunum. Þá verður hann í um 1,5 milljóna kílómetra fjarlægð frá jörðu.

Þá hefur verið gefið út að útlit sé fyrir að hægt verði að nota sjónaukann í mun fleiri ár en vonir stóðu til, vegna þess hve vel geimskotið á jóladag heppnaðist. Lagt var upp með það að JWST yrði starfræktur í minnst fimm ár og var vonast eftir tíu árum. Nú er útlit fyrir að hægt verði að nota sjónaukann í heil tuttugu ár vegna þess hve mikið eldsneyti hann á eftir.

Þegar sjónaukanum var skotið á loft var mjög mikilvægt að hann færi ekki of hratt af stað frá jörðu. Það var vegna þess að ekki var mögulegt að hægja á sjónaukanum, heldur eingöngu auka hraða hans. Til þess að hægja á honum hefði þurft að snúa honum í átt að sólu og við það hefðu speglar hans og skynjarar hitnað of mikið og skemmst.

Geimskotið var þó svo gífurlega nákvæmt að lítið þurfti að auka hraða JWST og því er nægt eldsneyti á honum til um tuttugu ára.

Áður en hægt verður að nota geimsjónaukanna þarf að kæla hann verulega og svo stilla spegla hans af mikilli nákvæmni. Til þess verður notast við 126 smáa mótora í sjónaukanum.

Áætlað er að þessar stillingar muni stillingin taka um fimm mánuði. Vonast er til þess að sjónaukinn taki fyrstu myndirnar í sumar.


Tengdar fréttir

James Webb tekur á sig mynd en ekkert má bregða útaf

Byrjað er að opna geimsjónaukann James Webb sem skotið var út í geim á jóladag. Sjónaukinn er svo stór að brjóta þurfti hann saman til að koma honum af yfirborði jarðar og má ekkert fara úrskeiðis á meðan verið er að opna hann.

Eðlilegt að fólk sé stressað fyrir geimskot James Webb

James Webb geimsjónaukanum verður skotið á loft á aðfangadag, gangi áætlanir geimvísindamanna eftir. Gífurlega mikið er í húfi en fjölmargt þarf að ganga eftir svo sjónaukinn geti bylt geimvísindum eins og vonast er til.




Fleiri fréttir

Sjá meira


×