Reikistjarna sem lifði stjörnu sína vísbending um framtíð sólkerfisins Kjartan Kjartansson skrifar 15. október 2021 14:40 Teikning listamanns af því hvernig fjarreikistjarnan MOA-2010-BLG-477Lb gæti litið út á braut um hvíta dvergstjörnu. W. M. Keck Observatory/Adam Makarenko Hópi stjörnufræðinga tókst að finna fjarreikistjörnu sem lifði af dauða kulnaðar móðurstjörnu sinnar. Uppgötvunin er sögð veita innsýn inn í framtíð sólkerfisins okkar eftir að sólin syngur sitt síðasta eftir milljarða ára. Reikistjarnan er gasrisi sem svipar til Júpíters en um 40% massameiri. Hún er á braut um svonefndan hvítan dverg í um 6.500 ljósára fjarlægð frá jörðinni, nærri miðju Vetrarbrautarinnar. Braut reikistjörnunnar, sem nefnist MOA-2010-BLG-477Lb, svipar einnig til Júpíters en fjarlægðin á milli hennar og dvergstjörnunnar er um þreföld fjarlægðin á milli jarðarinnar og sólarinnar. Hvítir dvergar eru leifar sólstjarna líkra sólinni okkar sem eru ekki nógu massamiklar til þess að enda lífdaga sína sem nifteindastjörnur eða svarthol. Þegar vetniseldsneytið í kjarna þeirra þrýtur þenjast ytri lög þeirra út og þær verða að rauðum risum. Búist er við því að bergreikistjörnurnar, þar á meðal jörðin, tortýmist þegar sólin breytist í rauðan risa eftir um það bil fimm milljarða ára. Fundurinn bendir til þess að reikistjörnur sem eru nógu utarlega í sólkerfi sínu geti lifað slíkar hamfarir af. Joshua Blackman, nýdoktor við Tasmaníuháskóla og aðalhöfundur greinar um rannsóknina, segir við New York Times að fáar heilar reikistjörnur hafa fundist í sólkerfum hvítra dverga en nóg af leifum bergreikistjarna. „Örlög sólkerfisins okkar verða líklega svipuð MOA-2010-BLG-477Lb. Sólin verður að hvítum dverg, innri reikistjörnunarnar verða gleyptar og reikistjörnurnar sem eru á víðari sporbraut eins og Júpíter og Satúrnus lifa af,“ segir Blackman. Grein um rannsóknina birtist í vísindaritinu Nature á miðvikudag. Fannst með þyngdarlinsuaðferð Það er hægara sagt en gert að finna hvíta dverga. Þeir eru gjarnan á stærð við jörðina þrátt fyrir að þeir hafi um það bil helminginn af massa sólarinnar. Samruni í kjarna þessara stjarna er hættur og því eru þær ákaflega daufar. Vísindamennirnir notuðu svonefnda örþyngdarlinsuaðferð til þess að finna hvíta dverginn. Þegar stjarna gengur á milli jarðarinnar og fjarlægari stjörnu magnar stjarnan sem er nær okkur ljósið frá þeirri fjarlægari og gerir hana greinilegri. Reikistjarnan fannst fyrir tilstilli örlinsuáhrifanna sem hún hafði. Það tók vísindamenn fleiri ár að finna stjörnuna áður en þeir komust að þeirri niðurstöðu að móðurstjarnan væri hvítur dvergur sem væri of daufur til að greina með beinum hætti. Uppgötvunin vekur upp spurningar hvort að líf geti mögulega lifað af hamfarir þegar meginraðarstjörnur eins og sólin okkar gefa upp öndina. Tilgátur hafa verið um að líf gæti jafnvel kviknað aftur á nýjum stöðum í sólkerfi eftir að stjarna verður að hvítum dverg. Gæti líf komist af? Deyjandi stjörnur spýja aftur á móti skaðlegum geislum þegar þær verða að rauðum risum. Reikistjörnur þyrftu að vera utarlega í sólkerfinu til að lifa hamfarnirnar af. Þar væru þær aftur á móti of fjarri daufum og köldum hvítum dverg til þess að fljótandi vatn gæti verið til staðar. Til þess þyrftu þær að vera mun nær móðurstjörnunni. Ekki er útilokað að reikistjarna geti gert hvoru tveggja. Önnur reikistjarna sem fannst á braut um hvítan dverg í fyrra er mun nær sinni stjörnu en MOA-2010-BLG-477Lb. Hún virðist hafa verið utar í sólkerfinu upphaflega en síðan færst nær stjörnunni. Andrew Vanderburg, aðstoðarprófessor við MIT-háskóla sem leiddi hópinn sem fann þá reikistjörnu, segist aftur á móti telja að mun algengara sé að reikistjörnur sem lifa af dauða móðurstjarna sinna séu utarlega í sólkerfi sínu og verði þar áfram eins og MOA-2010-BLG-477Lb. „Mín tilfinning er að það sé líklegasta niðurstaðan, að minnsta kosti á núverandi tímapunkti í sögu alheimsins,“ segir hann við NYT. Ístunglið Evrópa er talið hafa að geyma neðanjarðarhaf. Flóðkraftar Júpíters vermi kjarna hennar og haldi vatninu á fljótandi formi.NASA/JPL-Caltech/SETI Institute Meiri lífslíkur á Evrópu en jörðinni Vanderburg vill þó ekki útiloka möguleikann á að líf gæti komist af, sérstaklega ef það kviknaði í neðanjarðarhafi eins og undir skorpu Evrópu, ístungls Júpíters. Þar er talið að flóðkraftar Júpíters hiti innviði tunglsins nægilega til að vatn sé á fljótandi formi. Á slíkum hnetti gæti líf þraukað fjær hvítum dvergi en ella. „Ef mannkynið verður einhvern veginn ennþá til staðar eftir um fimm milljarða ára hefðum við líklega betri möguleika á að lifa af þegar sólin verður að rauðum risa á tungli Júpíters en jörðinni,“ segir Blackman sem fann nýju reikistjörnuna. Hópurinn sem hann stýrir ætlar nú að snúa sér að tölfræðigreiningu til að koma fingri á utan um hversu marga hvíta dverga reikistjörnur gætu lifað af, að því er segir í tilkynningu á vef Keck-sjónaukans sem var notaður við rannsóknina. Blackman telur að fleiri fjarreikistjörnur eigi eftir að finnast með örþyngdarlinsuaðferðinni. Vísindi Geimurinn Mest lesið Sigurvegarar í keppni Musks ekki valdir af handahófi Erlent Útsendarar GRU sagðir hafa sent eldsprengjur með flugvélum Erlent Gera nú ráð fyrir 43 prósent meiri halla á ríkissjóði Innlent Pennsylvanía nauðsynleg til að tryggja sigur Erlent „Þetta var hræðilegt slys“ Innlent Stjórnarliðið reynir að hysja upp um sig brækurnar í vegamálum Innlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Einn fluttur á sjúkrahús eftir árekstur Innlent Rauð veðurviðvörun og 80 flugferðum aflýst eða frestað Erlent Formaður Kyndils lést í slysinu við Tungufljót Innlent Fleiri fréttir Útsendarar GRU sagðir hafa sent eldsprengjur með flugvélum Sigurvegarar í keppni Musks ekki valdir af handahófi Pennsylvanía nauðsynleg til að tryggja sigur Réttað yfir átta vegna afhöfðunar kennara í París Rauð veðurviðvörun og 80 flugferðum aflýst eða frestað „Já, maður! Að sjálfsögðu vinnur hann þetta!“ Evrópusamstarf verður að Evrópuvandamáli Forseti Moldóvu hélt velli þrátt fyrir ásakanir um rússnesk afskipti Á lokametrunum í kosningabaráttu Repúblikanar önugir yfir óvæntu atriði Harris í SNL Grýttu drullu í Spánarkonung Skyggnst inn í hugarheim stuðningsmanna Trump Óvænt forskot Harris í Iowa sætir tíðindum Hefja bólusetningar við lömunarveiki á ný Sendir tíu þúsund manna herlið til Valensía Ostaþjófnaður skekur heim matgæðinga: „Hver vill svona mikinn ost?“ „Margt að óttast“ en ameríski draumurinn lifir Badenoch nýr leiðtogi Íhaldsflokksins „Ég myndi frekar kasta mér fram af kletti en að kjósa Donald Trump“ Létust þegar skyggni hrundi ofan á þau í Serbíu Rúmlega tvö hundruð látnir eftir flóðin Kim hafi stutt Rússa frá upphafi „heilags stríðs“ þeirra Telja opinber úrslit kosninganna í Georgíu ekki standast Háttsettur Trump-liði segir RFK hafa sannfært hann um skaðsemi bóluefna Rússar taldir hylja slóð flutningaskipa til að verja olíuhafnir sínar Búa sig undir meiri rigningu og fleiri flóð á Spáni Segir ummæli Trump um konur móðgun við alla Um átta þúsund norðurkóreskir hermenn á landamærunum Horfði á lík fljóta fram hjá Tala látinna á Spáni hækkar Sjá meira
Reikistjarnan er gasrisi sem svipar til Júpíters en um 40% massameiri. Hún er á braut um svonefndan hvítan dverg í um 6.500 ljósára fjarlægð frá jörðinni, nærri miðju Vetrarbrautarinnar. Braut reikistjörnunnar, sem nefnist MOA-2010-BLG-477Lb, svipar einnig til Júpíters en fjarlægðin á milli hennar og dvergstjörnunnar er um þreföld fjarlægðin á milli jarðarinnar og sólarinnar. Hvítir dvergar eru leifar sólstjarna líkra sólinni okkar sem eru ekki nógu massamiklar til þess að enda lífdaga sína sem nifteindastjörnur eða svarthol. Þegar vetniseldsneytið í kjarna þeirra þrýtur þenjast ytri lög þeirra út og þær verða að rauðum risum. Búist er við því að bergreikistjörnurnar, þar á meðal jörðin, tortýmist þegar sólin breytist í rauðan risa eftir um það bil fimm milljarða ára. Fundurinn bendir til þess að reikistjörnur sem eru nógu utarlega í sólkerfi sínu geti lifað slíkar hamfarir af. Joshua Blackman, nýdoktor við Tasmaníuháskóla og aðalhöfundur greinar um rannsóknina, segir við New York Times að fáar heilar reikistjörnur hafa fundist í sólkerfum hvítra dverga en nóg af leifum bergreikistjarna. „Örlög sólkerfisins okkar verða líklega svipuð MOA-2010-BLG-477Lb. Sólin verður að hvítum dverg, innri reikistjörnunarnar verða gleyptar og reikistjörnurnar sem eru á víðari sporbraut eins og Júpíter og Satúrnus lifa af,“ segir Blackman. Grein um rannsóknina birtist í vísindaritinu Nature á miðvikudag. Fannst með þyngdarlinsuaðferð Það er hægara sagt en gert að finna hvíta dverga. Þeir eru gjarnan á stærð við jörðina þrátt fyrir að þeir hafi um það bil helminginn af massa sólarinnar. Samruni í kjarna þessara stjarna er hættur og því eru þær ákaflega daufar. Vísindamennirnir notuðu svonefnda örþyngdarlinsuaðferð til þess að finna hvíta dverginn. Þegar stjarna gengur á milli jarðarinnar og fjarlægari stjörnu magnar stjarnan sem er nær okkur ljósið frá þeirri fjarlægari og gerir hana greinilegri. Reikistjarnan fannst fyrir tilstilli örlinsuáhrifanna sem hún hafði. Það tók vísindamenn fleiri ár að finna stjörnuna áður en þeir komust að þeirri niðurstöðu að móðurstjarnan væri hvítur dvergur sem væri of daufur til að greina með beinum hætti. Uppgötvunin vekur upp spurningar hvort að líf geti mögulega lifað af hamfarir þegar meginraðarstjörnur eins og sólin okkar gefa upp öndina. Tilgátur hafa verið um að líf gæti jafnvel kviknað aftur á nýjum stöðum í sólkerfi eftir að stjarna verður að hvítum dverg. Gæti líf komist af? Deyjandi stjörnur spýja aftur á móti skaðlegum geislum þegar þær verða að rauðum risum. Reikistjörnur þyrftu að vera utarlega í sólkerfinu til að lifa hamfarnirnar af. Þar væru þær aftur á móti of fjarri daufum og köldum hvítum dverg til þess að fljótandi vatn gæti verið til staðar. Til þess þyrftu þær að vera mun nær móðurstjörnunni. Ekki er útilokað að reikistjarna geti gert hvoru tveggja. Önnur reikistjarna sem fannst á braut um hvítan dverg í fyrra er mun nær sinni stjörnu en MOA-2010-BLG-477Lb. Hún virðist hafa verið utar í sólkerfinu upphaflega en síðan færst nær stjörnunni. Andrew Vanderburg, aðstoðarprófessor við MIT-háskóla sem leiddi hópinn sem fann þá reikistjörnu, segist aftur á móti telja að mun algengara sé að reikistjörnur sem lifa af dauða móðurstjarna sinna séu utarlega í sólkerfi sínu og verði þar áfram eins og MOA-2010-BLG-477Lb. „Mín tilfinning er að það sé líklegasta niðurstaðan, að minnsta kosti á núverandi tímapunkti í sögu alheimsins,“ segir hann við NYT. Ístunglið Evrópa er talið hafa að geyma neðanjarðarhaf. Flóðkraftar Júpíters vermi kjarna hennar og haldi vatninu á fljótandi formi.NASA/JPL-Caltech/SETI Institute Meiri lífslíkur á Evrópu en jörðinni Vanderburg vill þó ekki útiloka möguleikann á að líf gæti komist af, sérstaklega ef það kviknaði í neðanjarðarhafi eins og undir skorpu Evrópu, ístungls Júpíters. Þar er talið að flóðkraftar Júpíters hiti innviði tunglsins nægilega til að vatn sé á fljótandi formi. Á slíkum hnetti gæti líf þraukað fjær hvítum dvergi en ella. „Ef mannkynið verður einhvern veginn ennþá til staðar eftir um fimm milljarða ára hefðum við líklega betri möguleika á að lifa af þegar sólin verður að rauðum risa á tungli Júpíters en jörðinni,“ segir Blackman sem fann nýju reikistjörnuna. Hópurinn sem hann stýrir ætlar nú að snúa sér að tölfræðigreiningu til að koma fingri á utan um hversu marga hvíta dverga reikistjörnur gætu lifað af, að því er segir í tilkynningu á vef Keck-sjónaukans sem var notaður við rannsóknina. Blackman telur að fleiri fjarreikistjörnur eigi eftir að finnast með örþyngdarlinsuaðferðinni.
Vísindi Geimurinn Mest lesið Sigurvegarar í keppni Musks ekki valdir af handahófi Erlent Útsendarar GRU sagðir hafa sent eldsprengjur með flugvélum Erlent Gera nú ráð fyrir 43 prósent meiri halla á ríkissjóði Innlent Pennsylvanía nauðsynleg til að tryggja sigur Erlent „Þetta var hræðilegt slys“ Innlent Stjórnarliðið reynir að hysja upp um sig brækurnar í vegamálum Innlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Einn fluttur á sjúkrahús eftir árekstur Innlent Rauð veðurviðvörun og 80 flugferðum aflýst eða frestað Erlent Formaður Kyndils lést í slysinu við Tungufljót Innlent Fleiri fréttir Útsendarar GRU sagðir hafa sent eldsprengjur með flugvélum Sigurvegarar í keppni Musks ekki valdir af handahófi Pennsylvanía nauðsynleg til að tryggja sigur Réttað yfir átta vegna afhöfðunar kennara í París Rauð veðurviðvörun og 80 flugferðum aflýst eða frestað „Já, maður! Að sjálfsögðu vinnur hann þetta!“ Evrópusamstarf verður að Evrópuvandamáli Forseti Moldóvu hélt velli þrátt fyrir ásakanir um rússnesk afskipti Á lokametrunum í kosningabaráttu Repúblikanar önugir yfir óvæntu atriði Harris í SNL Grýttu drullu í Spánarkonung Skyggnst inn í hugarheim stuðningsmanna Trump Óvænt forskot Harris í Iowa sætir tíðindum Hefja bólusetningar við lömunarveiki á ný Sendir tíu þúsund manna herlið til Valensía Ostaþjófnaður skekur heim matgæðinga: „Hver vill svona mikinn ost?“ „Margt að óttast“ en ameríski draumurinn lifir Badenoch nýr leiðtogi Íhaldsflokksins „Ég myndi frekar kasta mér fram af kletti en að kjósa Donald Trump“ Létust þegar skyggni hrundi ofan á þau í Serbíu Rúmlega tvö hundruð látnir eftir flóðin Kim hafi stutt Rússa frá upphafi „heilags stríðs“ þeirra Telja opinber úrslit kosninganna í Georgíu ekki standast Háttsettur Trump-liði segir RFK hafa sannfært hann um skaðsemi bóluefna Rússar taldir hylja slóð flutningaskipa til að verja olíuhafnir sínar Búa sig undir meiri rigningu og fleiri flóð á Spáni Segir ummæli Trump um konur móðgun við alla Um átta þúsund norðurkóreskir hermenn á landamærunum Horfði á lík fljóta fram hjá Tala látinna á Spáni hækkar Sjá meira