Að þora – Ísland í Mannréttindaráði S.þ. Vilborg Ása Guðjónsdóttir skrifar 20. apríl 2020 10:30 Þátttaka Íslands í starfi Mannréttindaráðs Sameinuðu þjóðanna árin 2018-2019 er fyrir margra hluta sakir stórmerkileg. Talað er um tímamót í íslenskri utanríkisþjónustu enda er það rétt að Ísland hefur ekki áður tekið að sér svo stórt hlutverk á alþjóðavettvangi. Það sem meira máli skiptir er hins vegar það hvernig íslenska utanríkisþjónustan nýtti þau tækifæri sem gáfust með setu í ráðinu til fulls, tók forystu og þorði að beita sér af krafti gegn stjórnvöldum einhverra harðsvíruðustu ríkja heims, fordæma mannréttindabrot þeirra og krefjast aðgerða. Því fer fjarri að slíkur kraftur hafi einkennt Mannréttindaráðið, eða fyrirrennara þess, í gegnum tíðina. Mannréttindastofnanir Sameinuðu þjóðanna, Mannréttindanefndin frá 1946-2006 og Mannréttindaráðið frá 2006 til dagsins í dag, hafa alla tíð verið harðlega gagnrýndar fyrir getuleysi og ótrúverðugleika í baráttunni fyrir mannréttindum á heimsvísu. Tvískinnungurinn hefur oft á tíðum varpað skugga á orðspor Sameinuðu þjóðanna í heild sinni. Þau ríki sem standa sig hvað verst í vernd mannréttinda hafa sóst stíft eftir aðild að þessum stofnunum til að geta varist gagnrýni í sinn garð. Reglur og skipulag Mannréttindaráðsins gera þessum ríkjum kleift að tryggja sér aðild að ráðinu og hópa sig saman til varnar aðgerðum gegn sér. Það skal því engan undra að ríki á borð við Sádi-Arabíu, Kúbu, Venesúela, Kína, Egyptaland, Rússland, Pakistan, Kenía, Filippseyjar, Sameinuðu arabísku furstadæmin, Kongó, Katar, Bangladesh, Indland og El Salvador hafi átt aðild að ráðinu á síðastliðnum áratug. Þó svo að þær breytingar sem gerðar voru þegar Mannréttindaráðið tók við af Mannréttindanefndinni árið 2006 hafi skilað töluverðum árangri eru ríki sem hafa orðið uppvís af stórvægilegum mannréttindabrotum heima fyrir enn fyrirferðamikil í starfi ráðsins. Skortur hefur verið á að þau ríki sem hafa mannréttindi í hávegum taki forystu og sýni vilja og þor til að beita sér af krafti á vettvangi ráðsins, fordæma alvarleg mannréttindabrot og krefjast aðgerða. Pólitískir og efnahagslegir hagsmunir virðast einfaldlega hafa verið mannréttindavernd yfirsterkari. Í sinni stuttu aðildartíð tók Ísland einmitt þá forystu og sýndi þann vilja og þor sem skortur hefur verið á í starfi ráðsins þegar íslenska sendinefndin leiddi aðgerðir gegn stjórnvöldum í Sádi-Arabíu og á Filippseyjum. Aldrei áður í sögu Mannréttindaráðsins höfðu stjórnvöld í Sádi-Arabíu verið tekin sérstaklega fyrir. Það segir allt sem segja þarf. Í yfirlýsingu meirihluta ríkja ráðsins, undir forystu Íslands, var framganga stjórnvalda í Sádi-Arabíu harðlega gagnrýnd. Lýst var yfir miklum áhyggjum af handtökum og fangelsun baráttufólks fyrir mannréttindum án dóms og laga og kallað sérstaklega eftir því að níu nafngreindar baráttukonur fyrir réttindum kvenna yrðu leystar úr haldi. Þá fordæmdu ríkin morðið á sádi-arabíska blaðamanninum Jamal Khashoggi og kröfðust þess að fram færi sjálfstæð og óhlutdræg rannsókn á morðinu og hinir ábyrgu dregnir til ábyrgðar. Líkt og í tilfelli Sádi-Arabíu hafði aldrei áður verið fjallað sérstaklega um mannréttindabrot stjórnvalda á Filippseyjum í Mannréttindaráðinu. Ástand mannréttindamála í landinu hefur farið síversnandi frá árinu 2016 í forsetatíð Rodrigo Duterte með aftökum á þúsundum borgara án dóms og laga sem stjórnvöld hafa réttlætt á grundvelli svokallaðs stríðs gegn eiturlyfjum. Í ályktun um ástandið á Filippseyjum, undir forystu Íslands, voru stjórnvöld í landinu hvött til að stöðva aftökur án dóms og laga og draga þá til ábyrgðar sem hafa staðið fyrir slíku. Enn fremur var farið fram á að stjórnvöld á Filippseyjum sýndu stofnunum Sameinuðu þjóðanna fullan samstarfsvilja og var mannréttindafulltrúa Sameinuðu þjóðanna falin skýrslugerð um stöðu mannréttindamála á Filippseyjum fyrir fund Mannréttindaráðsins í júní nk. Þessu til viðbótar beitti Ísland sér sérstaklega fyrir jafnrétti kynjanna, réttindum hinsegin fólks, málefnum barna, tengslum umhverfismála og mannréttinda og nauðsynlegum umbótum á starfsemi Mannréttindaráðsins. Ekki var síður full þörf á því. Það er ekki sjálfgefið að smáríki eins og Ísland setji á þennan hátt sitt mark á starf stofnunar á borð við Mannréttindaráð Sameinuðu þjóðanna. Hvað þá á helmingi styttri tíma en aðildarríki hafa almennt til umráða þar sem Ísland tók sæti Bandaríkjanna á miðju þriggja ára kjörtímabili. Eins mikilvægt og það er að veita íslenskum stjórnvöldum ríkt aðhald í störfum sínum í hvívetna er einnig vert að hrósa þeim fyrir vel unnin störf þegar svo á við. Þegar kemur að aðild Íslands að Mannréttindaráði Sameinuðu þjóðanna eiga utanríkisráðherra og utanríkisþjónustan tvímælalaust hrós skilið. Höfundur er alþjóðastjórnmálafræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vilborg Ása Guðjónsdóttir Utanríkismál Ísland í mannréttindaráði SÞ Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Ólögleg meðvirkni lækna Teitur Ari Theodórsson Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir Skoðun Afleiðingar verkfallsaðgerða á minnstu börnin - krafa um svör Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Skattlögð þegar við þénum, eigum og eyðum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson skrifar Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist skrifar Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Kyrrstöðuna verður að rjúfa! Lausn fyrir verðandi innviðaráðherra Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun Íslenskan og menningararfurinn Sólveig Dagmar Þórisdóttir skrifar Skoðun Mannúðlegri úrræði Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Læknar á landsbyggðinni Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Íslensk verðtrygging á mannamáli! Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun Varðhundar kerfisins Lára Herborg Ólafsdóttir skrifar Skoðun Mótum stefnu um iðn- og tæknimenntun á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Kolkrabbinn og fjármálafjötrar Íslands Ágústa Árnadóttir skrifar Sjá meira
Þátttaka Íslands í starfi Mannréttindaráðs Sameinuðu þjóðanna árin 2018-2019 er fyrir margra hluta sakir stórmerkileg. Talað er um tímamót í íslenskri utanríkisþjónustu enda er það rétt að Ísland hefur ekki áður tekið að sér svo stórt hlutverk á alþjóðavettvangi. Það sem meira máli skiptir er hins vegar það hvernig íslenska utanríkisþjónustan nýtti þau tækifæri sem gáfust með setu í ráðinu til fulls, tók forystu og þorði að beita sér af krafti gegn stjórnvöldum einhverra harðsvíruðustu ríkja heims, fordæma mannréttindabrot þeirra og krefjast aðgerða. Því fer fjarri að slíkur kraftur hafi einkennt Mannréttindaráðið, eða fyrirrennara þess, í gegnum tíðina. Mannréttindastofnanir Sameinuðu þjóðanna, Mannréttindanefndin frá 1946-2006 og Mannréttindaráðið frá 2006 til dagsins í dag, hafa alla tíð verið harðlega gagnrýndar fyrir getuleysi og ótrúverðugleika í baráttunni fyrir mannréttindum á heimsvísu. Tvískinnungurinn hefur oft á tíðum varpað skugga á orðspor Sameinuðu þjóðanna í heild sinni. Þau ríki sem standa sig hvað verst í vernd mannréttinda hafa sóst stíft eftir aðild að þessum stofnunum til að geta varist gagnrýni í sinn garð. Reglur og skipulag Mannréttindaráðsins gera þessum ríkjum kleift að tryggja sér aðild að ráðinu og hópa sig saman til varnar aðgerðum gegn sér. Það skal því engan undra að ríki á borð við Sádi-Arabíu, Kúbu, Venesúela, Kína, Egyptaland, Rússland, Pakistan, Kenía, Filippseyjar, Sameinuðu arabísku furstadæmin, Kongó, Katar, Bangladesh, Indland og El Salvador hafi átt aðild að ráðinu á síðastliðnum áratug. Þó svo að þær breytingar sem gerðar voru þegar Mannréttindaráðið tók við af Mannréttindanefndinni árið 2006 hafi skilað töluverðum árangri eru ríki sem hafa orðið uppvís af stórvægilegum mannréttindabrotum heima fyrir enn fyrirferðamikil í starfi ráðsins. Skortur hefur verið á að þau ríki sem hafa mannréttindi í hávegum taki forystu og sýni vilja og þor til að beita sér af krafti á vettvangi ráðsins, fordæma alvarleg mannréttindabrot og krefjast aðgerða. Pólitískir og efnahagslegir hagsmunir virðast einfaldlega hafa verið mannréttindavernd yfirsterkari. Í sinni stuttu aðildartíð tók Ísland einmitt þá forystu og sýndi þann vilja og þor sem skortur hefur verið á í starfi ráðsins þegar íslenska sendinefndin leiddi aðgerðir gegn stjórnvöldum í Sádi-Arabíu og á Filippseyjum. Aldrei áður í sögu Mannréttindaráðsins höfðu stjórnvöld í Sádi-Arabíu verið tekin sérstaklega fyrir. Það segir allt sem segja þarf. Í yfirlýsingu meirihluta ríkja ráðsins, undir forystu Íslands, var framganga stjórnvalda í Sádi-Arabíu harðlega gagnrýnd. Lýst var yfir miklum áhyggjum af handtökum og fangelsun baráttufólks fyrir mannréttindum án dóms og laga og kallað sérstaklega eftir því að níu nafngreindar baráttukonur fyrir réttindum kvenna yrðu leystar úr haldi. Þá fordæmdu ríkin morðið á sádi-arabíska blaðamanninum Jamal Khashoggi og kröfðust þess að fram færi sjálfstæð og óhlutdræg rannsókn á morðinu og hinir ábyrgu dregnir til ábyrgðar. Líkt og í tilfelli Sádi-Arabíu hafði aldrei áður verið fjallað sérstaklega um mannréttindabrot stjórnvalda á Filippseyjum í Mannréttindaráðinu. Ástand mannréttindamála í landinu hefur farið síversnandi frá árinu 2016 í forsetatíð Rodrigo Duterte með aftökum á þúsundum borgara án dóms og laga sem stjórnvöld hafa réttlætt á grundvelli svokallaðs stríðs gegn eiturlyfjum. Í ályktun um ástandið á Filippseyjum, undir forystu Íslands, voru stjórnvöld í landinu hvött til að stöðva aftökur án dóms og laga og draga þá til ábyrgðar sem hafa staðið fyrir slíku. Enn fremur var farið fram á að stjórnvöld á Filippseyjum sýndu stofnunum Sameinuðu þjóðanna fullan samstarfsvilja og var mannréttindafulltrúa Sameinuðu þjóðanna falin skýrslugerð um stöðu mannréttindamála á Filippseyjum fyrir fund Mannréttindaráðsins í júní nk. Þessu til viðbótar beitti Ísland sér sérstaklega fyrir jafnrétti kynjanna, réttindum hinsegin fólks, málefnum barna, tengslum umhverfismála og mannréttinda og nauðsynlegum umbótum á starfsemi Mannréttindaráðsins. Ekki var síður full þörf á því. Það er ekki sjálfgefið að smáríki eins og Ísland setji á þennan hátt sitt mark á starf stofnunar á borð við Mannréttindaráð Sameinuðu þjóðanna. Hvað þá á helmingi styttri tíma en aðildarríki hafa almennt til umráða þar sem Ísland tók sæti Bandaríkjanna á miðju þriggja ára kjörtímabili. Eins mikilvægt og það er að veita íslenskum stjórnvöldum ríkt aðhald í störfum sínum í hvívetna er einnig vert að hrósa þeim fyrir vel unnin störf þegar svo á við. Þegar kemur að aðild Íslands að Mannréttindaráði Sameinuðu þjóðanna eiga utanríkisráðherra og utanríkisþjónustan tvímælalaust hrós skilið. Höfundur er alþjóðastjórnmálafræðingur.
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson skrifar