Skoðun

Að vilja ekki fá frítt í sund

Arnór Bragi Elvarsson skrifar

Í Sviss er iðulega kosið um lagabreytingar, gjaldskrárbreytingar og skattahækkanir í þjóðaratkvæðagreiðslu. Ekki allar tillögur eru samþykktar. Hver og ein hækkun þarf að vera þrædd í gegnum hið pólitíska nálarauga.

Um nýliðna helgi gengu Zürich-búar að kjörkassanum og höfnuðu því að fá frítt í sund. Ótrúlegt. Ef farið hefði að ráðum Jóns Gnarr frá 2010 og fríum handklæðum hefði verið lofað í viðbót hefði tillagan jafnvel verið samþykkt.

Að öllu grínu slepptu var hún þó heldur göfugri, þjóðaratkvæðagreiðslan um ábyrgð fyrirtækja gagnvart samfélagi og umhverfinu. Meirihluti kjósenda studdu tillöguna um síðastliðna helgi en hún var heldur umdeild. Svisslendingar rökræddu málið í þaula í fjallgöngum meðal vina eða hengdu upp appelsínugula fána á svölum sínum til að sýna málinu stuðning. Hér verður stiklað á stóru um málið.

Að draga réttan aðila til ábyrgðar

Ákallið til þjóðaratkvæðagreiðslu um ábyrgð fyrirtækja (þ. Konzernverantwortungsinitiative) var stofnað til af um 60 góðgerðar- og félagasamtökum sem öll vildu draga stórfyrirtæki til ábyrgðar fyrir gjörðir sínar – ekki einungis í Sviss heldur líka í öðrum löndum sem þau starfa. Samkvæmt stofnendum gengur það ekki til lengdar að námufyrirtækið Glencore eitri fyrir ám [sic] eða eyðileggji heilu landsvæðin [sic]. Fleiri dæmi voru nefnd og fleiri fyrirtæki í fleiri geirum dregin inn í sviðsljósið, t.d. Nestlé (matvæli), LafargeHolcim (byggingarvörur) og IXM (hrávörumiðlun).

Bent var á það að svissnesk stórfyrirtæki virtust svífast einskis til þess að bæta seðlum í veskið sitt, þó það væri á kostnað líffræðilegs fjölbreytileika, velferðar fólks eða jafnvel mannréttinda barna utan Sviss.

Lausnartillagan var sett fram sem einföld. Svissnesk fyrirtæki myndu bera ábyrgð á öllum þeim gjörðum og misgjörðum sinna auk allra þeirra fyrirtækja og birgja sem þau stunduðu viðskipti við erlendis. Því væri hægt að sækja bætur til svissneskra fyrirtækja fyrir niðurníðslu regnskóga á kostnað nýtanlegra pálmaolíuakra í Borneó ef rekja mætti svissnesk útgjöld til slíkrar starfsemi.

Að veikja atvinnulífið: svissneski vasahnífur mótraka

Andstæðingar framtaksins bentu á að lausn sem þessi hefði ekki verið innleidd neins staðar annars staðar. Hvorki hafi verið sannreynt að ný sér-svissnesk lög myndu standast alþjóðalög, né væru til nokkur fordæmi um hvernig sönnunarbyrði yrði háttað í slíkum málum. Ennfremur myndi tillögð lagasetning ekki styrkja löndin sem svissnesk fyrirtæki væru í viðskiptum við, heldur veikja þau. Svissnesku fyrirtækin myndu einmitt draga úr starfsemi sinni erlendis.

Innanlands væri afar íþyngjandi fyrir fyrirtæki að kynna sér starfsemi allra birgja til hlítar, sérstaklega fyrir lítil og meðalstór fyrirtæki, sem andstæðingar bentu á að væru ekki útilokuð frá tillögunni. Þegar leið á, bentu andstæðingar sérstaklega á misræmi í orðalagi innan tillögunnar.

Svissneski meðalvegurinn

Samtök fyrirtækja komu með móttillögu: Ákveðin stórfyrirtæki í alþjóðastarfsemi þurfa að skila skýrslu um samfélags- og umhverfisáhrif starfsemi þeirra. Tillaga þessi myndi vera leidd í lög ef þjóðaratkvæðagreiðslan myndi ekki ganga í gegn. Samkvæmt tillögunni, sem samþykkt var í svissneska þinginu í sumar, bera fyrirtækin þó enn enga ábyrgð á erlendum dótturfyrirtækjum eða birgjum. Andstæðingum finnst þessi móttillaga ekki ganga nógu langt.

Meirihluti kaus með, en tillagan samt felld

Öldungadeild Sviss, mynduð af 46 fulltrúum 26 kantóna Sviss þarf samkvæmt stjórnarskrá einnig að samþykkja allar þjóðaratkvæðagreiðslur. Þessa tillögu um ábyrgð fyrirtækja samþykktu þau ekki. Þó knappur meirihluti kjósenda, um 51%, hafi kosið með tillögunni voru kjörnir fulltrúar Kantónanna ekki sammála að það væri rétt skref að fyrirtæki beri ábyrgð á starfsemi allra gjörða viðskiptafélaga sinna utan landsteina Sviss. Því verður móttillaga fyrirtækjanna að lögum. Ruedi Noser, öldungardeildarþingmaður Zürich-kantónu, hafði orð á því að þingið hugi að mannréttindum og að texti nýju löggjafarinnar væri allavega með skýr fyrirmæli um hvernig megi vinna að úrbótum á því sviði.

Niðurstaðan er súrsæt fyrir þá sem stóðu á bakvið framtakið. Meirihluti fékkst fyrir atkvæðagreiðslunni sem er valdeflandi þó tillagan hafi að lokum verið felld. En fyrirtækin hafa samt lofað að bæta sig. Nestlé segist t.d. á heimasíðu sinni ætla að geta tryggt uppruna allrar pálmaolíu sem keypt er árið 2020.

Erum við að gera nóg?

Á sama tíma og erfitt er að vera mótfallinn því að uppræta mannréttindabrot og stíga skref til að bjarga regnskógunum stendur enn sú spurning hvort upprunaleg tillaga gæti meðalhófs um rannsóknarskyldu fyrirtækja á viðskiptafélögum sínum. Tillagan og umræðan hefur þó vissulega hvatt fyrirtæki til að bæta sig. Það er vel. Það má þó vissulega halda þeirri spurningu á lofti hvort gengið sé nógu langt í þeim úrbótum.

Glencore hefur ítrekað bent á að málflutningur framtaksfólksins stæði á brauðfótum. En að ýmsu leyti hefur markmiði framtaksfólksins verið náð með því að færa sviðsljósið að starfsemi fyrirtækjanna erlendis. Með þessu eykst þrýstingur á fyrirtæki að halda viðskiptaháttum sínum réttu megin við siðferðimörk samlanda þeirra. Alls ólíklegt er að ein árleg skýrsla um samfélagsáhrif fyrirtækja muni fyllilega upplýsa um téða viðskiptahætti.

Eitt er víst að svisslendingar virðast orðnir þreyttir á þjóðaratkvæðagreiðslum. Kjörsókn fer minnkandi og tillögur almennings til lagasetningar hafa ekki verið samþykktar síðan 2014. Ekki einu sinni tillaga um að fá frítt í sund!

Höfundur er samgönguverkfræðingur.




Skoðun

Skoðun

BRCA

Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar

Sjá meira


×