Skoðun

Póstpólitík

Ólafur Stephensen skrifar

Það kom ekki sérstaklega á óvart að forstjóri Íslandspósts hefði sagt starfi sínu lausu, eins og tilkynnt var í byrjun vikunnar. Birgir Jónsson hefur gert marga nauðsynlega hluti hjá ríkisfyrirtækinu, eins og að fækka starfsmönnum, selja dótturfyrirtæki í samkeppnisrekstri og hætta ýmissi starfsemi sem ríkið átti alveg augljóslega ekki að vera að vasast í, eins og að selja leikföng, sælgæti og ritföng í samkeppni við einkaaðila. Það vakti klárlega vonir að forstjóri ríkisfyrirtækis væri valinn á faglegum forsendum, út frá reynslu og getu, en ekki einhver flokksjálkur. Það má segja að þar sem áður hafi ríkt algjört taktleysi hafi verið kominn ákveðinn taktur í reksturinn.

Félag atvinnurekenda hefur undanfarin ár verið harðasti gagnrýnandi samkeppnisrekstrar Íslandspósts og þess fjárausturs úr sameiginlegum sjóði skattgreiðenda, sem kolrangar ákvarðanir stjórnenda fyrirtækisins á undanförnum árum hafa útheimt. Forveri Birgis í forstjórastóli þurfti að taka pokann sinn en minna hefur verið talað um að hinar vitlausu ákvarðanir voru allar samþykktar af stjórn fyrirtækisins, sem skipuð er fólki sem er valið pólitískt og nýtur trúnaðar stjórnmálaflokkanna á Alþingi. Pólitíkin getur því ekki firrt sig ábyrgð á stöðu Íslandspósts.

Pólitískar ákvarðanir um samkeppnisbrot? 

Ofangreindar ákvarðanir Birgis um að vinda ofan af vitleysunni í rekstri ríkisfyrirtækisins hafa verið réttar. Hins vegar hefur Íslandspóstur ekki hætt ósanngjarnri og ólögmætri samkeppni við einkafyrirtæki. Þar stendur líklega hnífurinn í kúnni þegar forstjórinn fráfarandi segir að hann telji sig hafa lítið að gefa í stöðu, þar sem pólitísk sjónarmið séu farin að skipta meginmáli.

FA gagnrýndi það harðlega þegar ný gjaldskrá vegna pakkaflutninga tók gildi í byrjun ársins, en með henni lækkaði verð á ýmsum dreifingarsvæðum um tugi prósenta. Verð Póstsins fór þannig enn lengra en áður undir verð einkarekinna keppinauta. Engum blöðum er um það að fletta, að mati félagsins, að um ólögmæta undirverðlagningu er að ræða sem fer bæði gegn póstlögum og samkeppnislögum. Það er hins vegar ekki forstjóri Póstsins, sem ákveður gjaldskrána, heldur hin pólitískt skipaða stjórn félagsins.

Umrædd gjaldskrá er sögð ákveðin með hliðsjón af ákvæði nýrra póstlaga, sem tóku gildi um síðustu áramót, um að gjaldskrá fyrir alþjónustu skuli vera sú sama um allt land. Í eldri póstlögum átti slíkt eingöngu við um bréfapóst, en með þessari breytingu á frumvarpi samgönguráðherra, sem var gerð að tillögu meirihluta umhverfis- og samgöngunefndar Alþingis, á það líka við um gjaldskrá fyrir sendingar á pökkum allt að 10 kg.

Með sömu lögum var einkaréttur Íslandspósts á dreifingu bréfapósts afnuminn og „opnað fyrir samkeppni“. Fyrirtækið hefur ekki fengið neina samkeppni í dreifingu bréfapósts, en það hafði hins vegar fyrir töluverða samkeppni í pakkadreifingu.

Forstjórinn viðurkennir undirverðlagningu

Afleiðing hinnar nýju gjaldskrár, sem fráfarandi forstjóri segir að tekin hafi verið pólitísk ákvörðun um, er undirverðlagning á þjónustu Póstsins, sem brýtur fyrir vikið á rétti einkarekinna keppinauta sem dreifa pökkum víða um land.

Birgir Jónsson má eiga að hann reyndi ekki einu sinni að fara í felur með það að um undirverðlagningu væri að ræða, þegar blaðamaður mbl.is spurði hann út í gagnrýni Félags atvinnurekenda á gjaldskrána: „Þetta er hár­rétt, það sem [Ólaf­ur Stephensen framkvæmdastjóri FA] er að segja, en það er ekki eins og þetta sé ákvörðun Ísland­s­pósts,“ sagði Birgir í samtali við mbl.is 15. október sl.

Hann hafnaði því hins vegar að fyrirtækið væri að brjóta lög: „„Þegar [Ólaf­ur] seg­ir að við höf­um lækkað verðið úti á landi, þá er það al­veg hár­rétt hjá hon­um, það gerðist síðustu ára­mót. Það var bara vegna þess að ann­ars hefðum við þurft að hækka það svo mikið hérna í Reykja­vík að þá hefðum við ein­fald­lega kippt rekstr­ar­grund­vell­in­um und­an fyr­ir­tæk­inu.“

Svo þú ert þá sam­mála þess­ari staðhæf­ingu Ólafs um að þetta sé mis­mun­un gagn­vart einkaaðilum sem eru í sam­keppni við Ísland­s­póst?

„Já, það er bara póli­tísk ákvörðun að ríkið ætlaði að borga með þessu eina ákvæði, „eitt land, eitt verð.““

Póstlögin banna undirverðlagningu

Reyndar er ekkert í nefndaráliti meirihluta umhverfis- og samgöngunefndar sem bendir til að þingmenn hafi viljað að það yrði „borgað með“ ákvæðinu. Enda gengi það einfaldlega gegn sömu lögum, þar sem er kveðið skýrt á um að gjaldskrá fyrir alþjónustu skuli taka mið af raunkostnaði við að veita þjónustuna, að viðbættum hæfilegum hagnaði. Þetta er ákvæði sem á sér stoð í EES-reglum um póstþjónustu og er ætlað til að koma í veg fyrir undirverðlagningu og ósanngjarna samkeppni af hálfu alþjónustuveitanda.

Ákvæðið, sem meirihluti umhverfis- og samgöngunefndar fékk Alþingi til að bæta við lögin, var rökstutt með tilliti til „jafnræðis og byggðasjónarmiða“. Afleiðing þess virðist hins vegar vera skrýtnasta byggðastefna sem hefur verið praktíseruð og kalla þó Íslendingar ekki allt ömmu sína í þeim efnum. Beinlínis er grafið undan rekstri einkafyrirtækja, sem hafa treyst sér til að halda úti neti pakkadreifingar til þéttbýlisstaða um allt land án ríkisstyrkja, með því að undirverðleggja þjónustu hins ríkisrekna póstfyrirtækis, sem svo biður um framlög frá skattgreiðendum upp á hundruð milljóna til að mæta tapinu, á þeim grundvelli að um kostnað vegna alþjónustu sé að ræða.

Hvað segja lögin um kostnað vegna alþjónustu?

Nauðsynlegt er að rifja upp að í viðauka II við póstlögin segir að kostnaður vegna alþjónustu geti átt við um „tiltekna notendur eða hópa notenda sem aðeins er hægt að þjóna með tapi eða með meiri kostnaði en eðlilegt getur talist í viðskiptum, að teknu tilliti til kostnaðar og tekna af starfrækslu viðkomandi þjónustu og viðeigandi samræmdra gjalda.

Undir þennan flokk falla notendur og hópar notenda sem fengju enga þjónustu hjá póstrekanda sem starfaði á viðskiptagrundvelli og væri ekki skylt að veita alþjónustu.“

Þetta gæti átt við um t.d. pakkasendingar í dreifbýli, en ekki um virk markaðssvæði eins og þéttbýlisstaði landsins, sem er langflestum þjónað af einkareknum flutningafyrirtækjum. Var það virkilega vilji Alþingis að skattgreiðendur niðurgreiddu stórlega pakkadreifingu á virkum markaðssvæðum?

Póst- og fjarskiptastofnun (PFS) fór fram á það við Íslandspóst í febrúar, eftir að FA hafði vakið athygli á undirverðlagningunni, að fyrirtækið sýndi fram á að pakkagjaldskráin stæðist lög. Miðað við stöðuskjal, sem stofnunin birti á vef sínum 16. október, daginn eftir að greinarhöfundur kvartaði undan því að hún hefði ekkert birt um niðurstöðu málsins og ekki svarað fyrirspurnum, hefur PFS enn ekki myndað sér skoðun á því hvort gjaldskráin sé lögmæt. Í ljósi þess, sem á undan er rakið, er allt eins líklegt að stofnunin komist að þeirri niðurstöðu að Íslandspóstur eigi ekki rétt á neinum greiðslum vegna taps á pakkadreifingu og þurfi að endurgreiða „varúðarframlag“ upp á 250 milljónir króna sem fyrirtækið fékk úr ríkissjóði í byrjun ársins. Og hvar er Íslandspóstur þá staddur?

Fylgist með næsta þætti

Staðan er því þessi, samandregið:

  • Í meira en tíu mánuði hefur Íslandspóstur grafið undan keppinautum sínum með undirverðlagningu á pakkadreifingu.
  • Stofnunin sem á að hafa eftirlit með viðskiptaháttum Póstsins hefur enn ekki myndað sér skoðun á því hvort verðlagningin sé í samræmi við lög.
  • Pólitíkin, sem setti í lög ákvæði um sama verð um allt land, virðist telja sig stikkfrí af útfærslu Íslandspósts á ákvæðinu, þótt hún brjóti beinlínis gegn öðrum ákvæðum laganna. Hinir pólitískt völdu stjórnarmenn Íslandspósts hafa alltént ekki verið beðnir að rétta kúrsinn.
  • Fyrirtækið biður um hundruð milljóna króna úr ríkissjóði, sem það á lögum samkvæmt ekki rétt á. Það gæti endað með öðru greiðsluþroti ríkisfyrirtækisins.
  • Stjórnandi, sem reyndi að koma viti í reksturinn hjá Íslandspósti, er hættur af því að „pólitísk sjónarmið“ ráða.

Hér skal settur fram sá spádómur að sorgarsögunni af Íslandspósti sé hvergi nærri lokið.

Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda.




Skoðun

Sjá meira


×