Vöndum okkur Ragnar Þór Pétursson skrifar 29. október 2020 08:31 Á Íslandi er rekið skólakerfi út frá hugsjóninni um að samfélagið sé sameign okkar allra og að í því sé tilveruréttur hvers okkar sá sami og allra annarra. Fyrir því eru ekki aðeins siðferðilegar ástæður heldur býr styrkur hvers samfélags í þeim mannauði sem menntun, fjölskyldulíf, vinna, vinátta, ást og önnur félagsleg samskipti leysa úr læðingi. Útskúfun, kúgun og einangrun er stærsta einstaka ógnin við vaxtarskilyrði samfélags ekkert síður en einstaklinga. Samskipti eru flókið mál. Það veit hver fjölskylda á landinu, hver vinnustaður, hver skóli og hver félagsskapur. Í skólastarfi eru samskipti sívakandi og krefjandi faglegt viðfangsefni. Sá tími er löngu liðinn að börn séu flokkuð í bekki eða jafnvel veitt skólavist háð þægð og meðfærileika. Tími kennarapriksins er líka liðinn. Skólinn er vettvangur allra barna, feiminna og frakkra; rólegra og fjörugra. Þau eiga öll sama rétt á að þroska styrkleika sína og finna tilgang með námi sínu. Í skóla, og utan hans, læra börn samskipti, gera mistök, reka sig á og læra af reynslunni ef allt er eðlilegt. Stundum eru mistökin dýrkeypt. Eineltis- og önnur útskúfunarmál eru líklega mest krefjandi verkefni heimilis og skóla. Þau geta orðið gríðarlega flókin, margþætt og snúin. Best tekst til þegar skólinn, heimilin og nemendur ganga saman til þess verks að bæta úr. Andstæðan við útskúfun og einelti er ekki að vera látinn í friði – heldur að fá að vera með, tilheyra. Þú getur skipt um vinnu, skilið við maka eða hætt í félagsskap sem þú kannt ekki lengur að meta. En samskiptavanda innan í skólum eða fjölskyldum þarf helst að laga á staðnum. Ekki aðeins þannig að hin neikvæðu samskipti séu stöðvuð heldur með því að byggja upp betri samskipti í stað hinna vondu. Það er erfitt verk og oft tímafrekt. Það er verk sem krefst elju og úthalds. Það er líka verk sem krefst samábyrgðar og samvinnu. Einn styrkur íslensks samfélags er að andúðin á útskúfun og einelti er, að heita má, almenn. Hún ristir líka dýpra en mörg önnur andúð. Sum urðu fyrir barðinu á einelti í uppvextinum og bera jafnvel örin ævilangt. Önnur lifa með sektarkenndinni yfir því að hafa beitt eða horft upp á einelti. Það er sársauki sem ekki síður ristir inn að beini. Andúðin á einelti í lífi þroskaðrar manneskju magnast upp í skilningseldi þeirra afleiðinga sem slík hegðun hefur. Andúð á einelti og útskúfun er nauðsynleg samfélagi sem tekur þá skyldu sína alvarlega að skapa rými fyrir allt fólk. En hún er ekki nóg. Það þarf líka virðingu, umhyggju, skilning, umburðarlyndi og þekkingu. Andúð og reiði eru vondir ráðgjafar og nærsýnir. Á samfélagsmiðlum má greina minnkaða þolinmæði í garð barna og ungmenna. Ef ungmenni gera dyraat, sprengja rakettu, eru með læti, sparka bolta í glugga eða keyra um á háværum vespum má nokkurn veginn ganga að því vísu að fullorðið fólk safnist saman í fésbókarhópa til að kvarta undan þeim og bölsótast yfir því hve illa börn séu alin upp nú til dags. Allt er þetta auðvitað gert undir háglansandi geislabaug þess sem gleymt hefur brekum eigin bernsku. Að einhverju leyti er þetta skiljanlegt. Lífið er krefjandi fyrir okkur öll um þessar stundir en það er ekki auðveldara fyrir börn. Heimsfaraldurinn, með tilheyrandi röskunum á eðlilegu lífi, erfiðleikum og aukinni fátækt leggst með miklum þunga á ungt fólk. Andleg heilsa ungmenna er í hættu og í einhverjum tilfellum líkamleg heilsa einnig. Dæmi eru um börn á Íslandi sem mæta svöng í skólann án þess að heimilið eigi fyrir mataráskrift í skólanum. Við þessar aðstæður verður að verja börnin og tryggja t.d. með öllum ráðum að ekkert barn þurfi að fara svangt heim úr skólanum. Oft erum við síðan blindust á raunir þeirra barna sem skaprauna okkur mest. Við, fullorðna fólkið, verðum að styðja við börn landsins í gegnum þá erfiðleika sem við okkur blasa. Við þurfum að hjálpast að. Velsæld allra barna er okkur sameiginlegt verkefni. Næstu vikur og mánuðir verða erfiðir og félagsleg vandamál kunna að aukast. Hegðun barna kann að versna. Við getum ekki mætt því með óþolinmæði, heift og gremju. Við verðum að mæta því með stuðningi og hlýju. Ein af áskorunum ungs fólks er að láta lífið ekki snúast um lækin. Að láta ekki stýrast af áliti og viðbrögðum annarra. Sú áskorun gildir um okkur öll – enda erum við flest enn á ungdómsskeiði í hinu stafræna samfélagslífi okkar. Ég verð sérstaklega að skora á fjölmiðla að vanda sig betur. Það gengur ekki að birtar séu fréttir þar sem ljót uppnefni eru höfð um börn í þeim tilgangi að skapa hneykslan á öðrum börnum. Það gengur heldur ekki að vettvangur sé skapaður þar sem rígfullorðið fólk heimtar harðar refsingar gegn börnum í málum sem það hefur litla eða enga þekkingu á. Og það gengur alls ekki að fjölmiðlar séu með ótímabærar og órökstuddar getgátur um andlát barna. Við bara gerum ekki svona! Við bætum ekki þjáningu ofan í þjáningu. Gapastokkar vefmiðlanna eiga ekki að fást í barnastærðum. Aðeins að vandlega athuguðu máli má líf barna, áskoranir eða erfiðleikar verða fréttamatur. Eins er varhugavert, svo ekki sé tekið dýpra í árinni, að ætla að stjaksetja sveitarfélög, hverfi eða einstaka skóla í samskipta- eða eineltismálum – og meiri líkur en minni að þar sé höggvið í þá sem í einlægni eru að reyna að hjálpa. Hvað þá að gera slík mál að hópefli fyrir fullorðna. Samskiptafærni íslenskra barna reynist, í alþjóðlegum samanburði, ekkert sérstaklega mikil. Það mætti vera okkur öllum umhugsunarefni. Að mér læðist nefnilega sá grunur að samskiptafærni fullorðinna Íslendinga næði ekki á pall á Ólympíuleikunum. Það er ekki vegna þess að við séum verri en annað fólk, illviljaðri eða andstyggilega innrætt. Við höfum bara ekki ræktað styrkleika okkar nóg á þessu sviði. Við erum orðin býsna sannfærandi í reiðinni og líklega með svarta beltið í hneykslun en við erum enn amatörar í tillitssemi og hlýju. Nú, þegar við sitjum uppi með hvert annað í nokkra mánuði til viðbótar hið minnsta, án mikilla tækifæra til að komast burt, er upplagt að við reynum að víkka út hæfni okkar í þessum efnum. Ég hef trú á að okkur gæti tekist það ef við vöndum okkur. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Pétursson Skóla - og menntamál Börn og uppeldi Mest lesið Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Sjá meira
Á Íslandi er rekið skólakerfi út frá hugsjóninni um að samfélagið sé sameign okkar allra og að í því sé tilveruréttur hvers okkar sá sami og allra annarra. Fyrir því eru ekki aðeins siðferðilegar ástæður heldur býr styrkur hvers samfélags í þeim mannauði sem menntun, fjölskyldulíf, vinna, vinátta, ást og önnur félagsleg samskipti leysa úr læðingi. Útskúfun, kúgun og einangrun er stærsta einstaka ógnin við vaxtarskilyrði samfélags ekkert síður en einstaklinga. Samskipti eru flókið mál. Það veit hver fjölskylda á landinu, hver vinnustaður, hver skóli og hver félagsskapur. Í skólastarfi eru samskipti sívakandi og krefjandi faglegt viðfangsefni. Sá tími er löngu liðinn að börn séu flokkuð í bekki eða jafnvel veitt skólavist háð þægð og meðfærileika. Tími kennarapriksins er líka liðinn. Skólinn er vettvangur allra barna, feiminna og frakkra; rólegra og fjörugra. Þau eiga öll sama rétt á að þroska styrkleika sína og finna tilgang með námi sínu. Í skóla, og utan hans, læra börn samskipti, gera mistök, reka sig á og læra af reynslunni ef allt er eðlilegt. Stundum eru mistökin dýrkeypt. Eineltis- og önnur útskúfunarmál eru líklega mest krefjandi verkefni heimilis og skóla. Þau geta orðið gríðarlega flókin, margþætt og snúin. Best tekst til þegar skólinn, heimilin og nemendur ganga saman til þess verks að bæta úr. Andstæðan við útskúfun og einelti er ekki að vera látinn í friði – heldur að fá að vera með, tilheyra. Þú getur skipt um vinnu, skilið við maka eða hætt í félagsskap sem þú kannt ekki lengur að meta. En samskiptavanda innan í skólum eða fjölskyldum þarf helst að laga á staðnum. Ekki aðeins þannig að hin neikvæðu samskipti séu stöðvuð heldur með því að byggja upp betri samskipti í stað hinna vondu. Það er erfitt verk og oft tímafrekt. Það er verk sem krefst elju og úthalds. Það er líka verk sem krefst samábyrgðar og samvinnu. Einn styrkur íslensks samfélags er að andúðin á útskúfun og einelti er, að heita má, almenn. Hún ristir líka dýpra en mörg önnur andúð. Sum urðu fyrir barðinu á einelti í uppvextinum og bera jafnvel örin ævilangt. Önnur lifa með sektarkenndinni yfir því að hafa beitt eða horft upp á einelti. Það er sársauki sem ekki síður ristir inn að beini. Andúðin á einelti í lífi þroskaðrar manneskju magnast upp í skilningseldi þeirra afleiðinga sem slík hegðun hefur. Andúð á einelti og útskúfun er nauðsynleg samfélagi sem tekur þá skyldu sína alvarlega að skapa rými fyrir allt fólk. En hún er ekki nóg. Það þarf líka virðingu, umhyggju, skilning, umburðarlyndi og þekkingu. Andúð og reiði eru vondir ráðgjafar og nærsýnir. Á samfélagsmiðlum má greina minnkaða þolinmæði í garð barna og ungmenna. Ef ungmenni gera dyraat, sprengja rakettu, eru með læti, sparka bolta í glugga eða keyra um á háværum vespum má nokkurn veginn ganga að því vísu að fullorðið fólk safnist saman í fésbókarhópa til að kvarta undan þeim og bölsótast yfir því hve illa börn séu alin upp nú til dags. Allt er þetta auðvitað gert undir háglansandi geislabaug þess sem gleymt hefur brekum eigin bernsku. Að einhverju leyti er þetta skiljanlegt. Lífið er krefjandi fyrir okkur öll um þessar stundir en það er ekki auðveldara fyrir börn. Heimsfaraldurinn, með tilheyrandi röskunum á eðlilegu lífi, erfiðleikum og aukinni fátækt leggst með miklum þunga á ungt fólk. Andleg heilsa ungmenna er í hættu og í einhverjum tilfellum líkamleg heilsa einnig. Dæmi eru um börn á Íslandi sem mæta svöng í skólann án þess að heimilið eigi fyrir mataráskrift í skólanum. Við þessar aðstæður verður að verja börnin og tryggja t.d. með öllum ráðum að ekkert barn þurfi að fara svangt heim úr skólanum. Oft erum við síðan blindust á raunir þeirra barna sem skaprauna okkur mest. Við, fullorðna fólkið, verðum að styðja við börn landsins í gegnum þá erfiðleika sem við okkur blasa. Við þurfum að hjálpast að. Velsæld allra barna er okkur sameiginlegt verkefni. Næstu vikur og mánuðir verða erfiðir og félagsleg vandamál kunna að aukast. Hegðun barna kann að versna. Við getum ekki mætt því með óþolinmæði, heift og gremju. Við verðum að mæta því með stuðningi og hlýju. Ein af áskorunum ungs fólks er að láta lífið ekki snúast um lækin. Að láta ekki stýrast af áliti og viðbrögðum annarra. Sú áskorun gildir um okkur öll – enda erum við flest enn á ungdómsskeiði í hinu stafræna samfélagslífi okkar. Ég verð sérstaklega að skora á fjölmiðla að vanda sig betur. Það gengur ekki að birtar séu fréttir þar sem ljót uppnefni eru höfð um börn í þeim tilgangi að skapa hneykslan á öðrum börnum. Það gengur heldur ekki að vettvangur sé skapaður þar sem rígfullorðið fólk heimtar harðar refsingar gegn börnum í málum sem það hefur litla eða enga þekkingu á. Og það gengur alls ekki að fjölmiðlar séu með ótímabærar og órökstuddar getgátur um andlát barna. Við bara gerum ekki svona! Við bætum ekki þjáningu ofan í þjáningu. Gapastokkar vefmiðlanna eiga ekki að fást í barnastærðum. Aðeins að vandlega athuguðu máli má líf barna, áskoranir eða erfiðleikar verða fréttamatur. Eins er varhugavert, svo ekki sé tekið dýpra í árinni, að ætla að stjaksetja sveitarfélög, hverfi eða einstaka skóla í samskipta- eða eineltismálum – og meiri líkur en minni að þar sé höggvið í þá sem í einlægni eru að reyna að hjálpa. Hvað þá að gera slík mál að hópefli fyrir fullorðna. Samskiptafærni íslenskra barna reynist, í alþjóðlegum samanburði, ekkert sérstaklega mikil. Það mætti vera okkur öllum umhugsunarefni. Að mér læðist nefnilega sá grunur að samskiptafærni fullorðinna Íslendinga næði ekki á pall á Ólympíuleikunum. Það er ekki vegna þess að við séum verri en annað fólk, illviljaðri eða andstyggilega innrætt. Við höfum bara ekki ræktað styrkleika okkar nóg á þessu sviði. Við erum orðin býsna sannfærandi í reiðinni og líklega með svarta beltið í hneykslun en við erum enn amatörar í tillitssemi og hlýju. Nú, þegar við sitjum uppi með hvert annað í nokkra mánuði til viðbótar hið minnsta, án mikilla tækifæra til að komast burt, er upplagt að við reynum að víkka út hæfni okkar í þessum efnum. Ég hef trú á að okkur gæti tekist það ef við vöndum okkur. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands.
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun