Tjáningarfrelsið má aldrei veikjast! Bryndís Bjarnadóttir skrifar 20. ágúst 2020 14:00 Fæst okkar leiðum hugann að réttinum til að mega tjá okkur óhindrað enda getum við Íslendingar gert það óttalaust og án ólögmætra afskipta ríkisvaldsins. Við eigum ekki á hættu, eins og íbúar margra annarra landa, að sæta hörðum viðurlögum fyrir það eitt að tjá hug okkar og taka út margra ára fangavist eða hljóta jafnvel dauðadóm, eins og sum staðar tíðkast. Tjáningarfrelsið er verndað á Íslandi í 73. grein stjórnarskrárinnar, Mannréttindayfirlýsingu SÞ, Mannréttindasáttmála Evrópu og alþjóðasamningi um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi, sem Ísland er aðili að. Samkvæmt alþjóðlegum mannréttindalögum eigum við öll rétt á að tjá sannfæringu okkar og skoðanir hvort sem þær eru af pólitískum, trúarlegum, heimspekilegum eða listrænum toga og við megum gera það með ýmsum hætti hvort sem það er í ræðu, riti, tónlist, leik, á netinu eða öðrum opinberum vettvangi. Við eigum að geta sagt það sem við erum að hugsa, jafnvel þó að það sé óþægilegt eða móðgandi, án þess að eiga á hættu að sæta refsingu af hálfu ríkisvaldsins. Við eigum líka rétt á því að taka við og deila hvers kyns upplýsingum og krefjast umbóta í heiminum. Þess ber þó að geta að ekki er hægt að njóta tjáningarfrelsisins án ábyrgðar en það má hefta undir vissum kringumstæðum samkvæmt sömu alþjóðalögum. Engu að síður verða allar takmarkanir á tjáningarfrelsinu að varða almannahagsmuni eða réttindi annarra og vera augljóslega nauðsynlegar í þeim tilgangi. Víða misnota valdhafar hins vegar oft þessi undantekningarákvæði á takmörkun tjáningarfrelsisins til að þagga niður í aðgerðasinnum, fjölmiðlafólki, frjálsum félagasamtökum, listafólki eða stjórnarandstæðingum. Réttur okkar til tjáningarfrelsis er grunnurinn að því að geta lifað í opnu og sanngjörnu samfélagi og verndun þessa frelsis er nauðsynleg til að við getum dregið valdhafa til ábyrgðar. Tjáningarfrelsið tengist einnig öðrum skyldum mannréttindum eins og hugsana, samvisku- og trúfrelsi og gerir það að verkum að þessi réttindi geta þrifist og dafnað. Það er einnig nátengt félaga- og fundafrelsi. Félagafrelsigengur út á réttinn til að mynda og ganga í samtök, klúbba, verkalýðs- og stjórnmálafélög en fundafrelsisnýr að réttinum til að taka þátt í friðsömum mótmælum eða opinberum fundum og samkomum. Tjáningarfrelsið felur einnig í sér réttinn til að tjá persónuleika sinn m.a. með klæðaburði og/eða hegðan og látbragði. Þannig mega stjórnvöld t.d. hvorki meina konum né skylda þær til að ganga með höfuðslæður, eins og raunin er í Íran, þar sem konur gjalda þess dýru verði fylgi þær ekki lögum um klæðaburð. Aukin brot á tímum kórónuveirufaraldursins Í síauknum mæli brjóta stjórnvöld víða um heim gróflega á tjáningarfrelsinu, sérstaklega núna á tímum kórónuveirufaraldursins þegar ráðamenn herða enn frekar kverkatakið á frelsi okkar, jafnvel með nýjum lagasetningum eins og í Ungverjalandi, þar sem þingið samþykkti lög í mars á þessu ári sem kveða á um fimm ára fangelsisvist fyrir að birta falskar eða misvísandi upplýsingar, sem koma í veg fyrir „árangursríka vernd“ almennings eða vekja ótta og kvíða í tengslum við faraldurinn. Yfirvöld í Egyptalandi, Tælandi, Venesúela, Víetnam og Sómalíu, svo nokkur lönd séu nefnd, hafa einnig ákært fjölda fólks fyrir að „breiða út hatur“, „birta falskar eða villandi upplýsingar“ og „misnota samfélagsmiðla“ í tengslum við kórónuveirufaraldurinn. Víða annars staðar brjóta ríkisstjórnir á rétti fólks til tjáningarfrelsis ýmist í nafni þjóðaröryggis, almannaheilla, menningararfs, trúar eða baráttunnar gegn hryðjuverkum en hin raunverulega ástæða er oftast sú sama þ.e. að bæla niður friðsamt andóf eða þagga niður í gagnrýni. Í ársskýrslum Amnesty árið 2019 um Asíu, Afríku, Evrópu, Mið-Austurlöndog Norður- og Suður-Ameríku kemur fram að stjórnvöld á svæðunum hafi beitt sér af mikilli hörku gegn mótmælendum sem kölluðu eftir réttlæti og pólitískum umbótum, ýmist með samkomubanni, handtökum án dóms og laga, fangelsun eða jafnvel aftökum af hálfu lögreglu eða hers. Bregðast við gagnrýnisröddum Hvort eða hvernig stjórnvöld bregðast við gagnrýnisröddum eða óhliðhollum skoðunum er oft góð vísbending um hvernig þau sinna mannréttindum almennt í eigin landi. Í ljósi aukinna brota á tjáningarfrelsinu um heim allan og alvarleika brotanna ákvað Íslandsdeild Amnesty International að ýta úr vör herferðinni Tjáningarfrelsið má aldrei veikjast. Sjaldan hefur verið meiri þörf en nú að standa vörð um tjáningarfrelsið á tímum kórónuveirufaraldursins. Tjáningarfrelsið má aldrei veikjast! Hlúum að því saman! Höfundur er herferðastjóri Íslandsdeildar Amnesty International. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mannréttindi Mest lesið Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson skrifar Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030 Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Einelti er veruleikabrenglun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Lýtalaus íslenska“ er ekki til Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hvatning til mótshaldara Landsmóts hestamanna Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Áróður Kremls gegn Úkraínu og NATO Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Fæst okkar leiðum hugann að réttinum til að mega tjá okkur óhindrað enda getum við Íslendingar gert það óttalaust og án ólögmætra afskipta ríkisvaldsins. Við eigum ekki á hættu, eins og íbúar margra annarra landa, að sæta hörðum viðurlögum fyrir það eitt að tjá hug okkar og taka út margra ára fangavist eða hljóta jafnvel dauðadóm, eins og sum staðar tíðkast. Tjáningarfrelsið er verndað á Íslandi í 73. grein stjórnarskrárinnar, Mannréttindayfirlýsingu SÞ, Mannréttindasáttmála Evrópu og alþjóðasamningi um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi, sem Ísland er aðili að. Samkvæmt alþjóðlegum mannréttindalögum eigum við öll rétt á að tjá sannfæringu okkar og skoðanir hvort sem þær eru af pólitískum, trúarlegum, heimspekilegum eða listrænum toga og við megum gera það með ýmsum hætti hvort sem það er í ræðu, riti, tónlist, leik, á netinu eða öðrum opinberum vettvangi. Við eigum að geta sagt það sem við erum að hugsa, jafnvel þó að það sé óþægilegt eða móðgandi, án þess að eiga á hættu að sæta refsingu af hálfu ríkisvaldsins. Við eigum líka rétt á því að taka við og deila hvers kyns upplýsingum og krefjast umbóta í heiminum. Þess ber þó að geta að ekki er hægt að njóta tjáningarfrelsisins án ábyrgðar en það má hefta undir vissum kringumstæðum samkvæmt sömu alþjóðalögum. Engu að síður verða allar takmarkanir á tjáningarfrelsinu að varða almannahagsmuni eða réttindi annarra og vera augljóslega nauðsynlegar í þeim tilgangi. Víða misnota valdhafar hins vegar oft þessi undantekningarákvæði á takmörkun tjáningarfrelsisins til að þagga niður í aðgerðasinnum, fjölmiðlafólki, frjálsum félagasamtökum, listafólki eða stjórnarandstæðingum. Réttur okkar til tjáningarfrelsis er grunnurinn að því að geta lifað í opnu og sanngjörnu samfélagi og verndun þessa frelsis er nauðsynleg til að við getum dregið valdhafa til ábyrgðar. Tjáningarfrelsið tengist einnig öðrum skyldum mannréttindum eins og hugsana, samvisku- og trúfrelsi og gerir það að verkum að þessi réttindi geta þrifist og dafnað. Það er einnig nátengt félaga- og fundafrelsi. Félagafrelsigengur út á réttinn til að mynda og ganga í samtök, klúbba, verkalýðs- og stjórnmálafélög en fundafrelsisnýr að réttinum til að taka þátt í friðsömum mótmælum eða opinberum fundum og samkomum. Tjáningarfrelsið felur einnig í sér réttinn til að tjá persónuleika sinn m.a. með klæðaburði og/eða hegðan og látbragði. Þannig mega stjórnvöld t.d. hvorki meina konum né skylda þær til að ganga með höfuðslæður, eins og raunin er í Íran, þar sem konur gjalda þess dýru verði fylgi þær ekki lögum um klæðaburð. Aukin brot á tímum kórónuveirufaraldursins Í síauknum mæli brjóta stjórnvöld víða um heim gróflega á tjáningarfrelsinu, sérstaklega núna á tímum kórónuveirufaraldursins þegar ráðamenn herða enn frekar kverkatakið á frelsi okkar, jafnvel með nýjum lagasetningum eins og í Ungverjalandi, þar sem þingið samþykkti lög í mars á þessu ári sem kveða á um fimm ára fangelsisvist fyrir að birta falskar eða misvísandi upplýsingar, sem koma í veg fyrir „árangursríka vernd“ almennings eða vekja ótta og kvíða í tengslum við faraldurinn. Yfirvöld í Egyptalandi, Tælandi, Venesúela, Víetnam og Sómalíu, svo nokkur lönd séu nefnd, hafa einnig ákært fjölda fólks fyrir að „breiða út hatur“, „birta falskar eða villandi upplýsingar“ og „misnota samfélagsmiðla“ í tengslum við kórónuveirufaraldurinn. Víða annars staðar brjóta ríkisstjórnir á rétti fólks til tjáningarfrelsis ýmist í nafni þjóðaröryggis, almannaheilla, menningararfs, trúar eða baráttunnar gegn hryðjuverkum en hin raunverulega ástæða er oftast sú sama þ.e. að bæla niður friðsamt andóf eða þagga niður í gagnrýni. Í ársskýrslum Amnesty árið 2019 um Asíu, Afríku, Evrópu, Mið-Austurlöndog Norður- og Suður-Ameríku kemur fram að stjórnvöld á svæðunum hafi beitt sér af mikilli hörku gegn mótmælendum sem kölluðu eftir réttlæti og pólitískum umbótum, ýmist með samkomubanni, handtökum án dóms og laga, fangelsun eða jafnvel aftökum af hálfu lögreglu eða hers. Bregðast við gagnrýnisröddum Hvort eða hvernig stjórnvöld bregðast við gagnrýnisröddum eða óhliðhollum skoðunum er oft góð vísbending um hvernig þau sinna mannréttindum almennt í eigin landi. Í ljósi aukinna brota á tjáningarfrelsinu um heim allan og alvarleika brotanna ákvað Íslandsdeild Amnesty International að ýta úr vör herferðinni Tjáningarfrelsið má aldrei veikjast. Sjaldan hefur verið meiri þörf en nú að standa vörð um tjáningarfrelsið á tímum kórónuveirufaraldursins. Tjáningarfrelsið má aldrei veikjast! Hlúum að því saman! Höfundur er herferðastjóri Íslandsdeildar Amnesty International.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun