Gaslýsing þá og nú Þórarinn Þórarinsson skrifar 4. apríl 2019 10:00 Ingrid Bergman er stórkostleg í hlutverki ungrar eiginkonu sem eiginmaðurinn tekur á taugum með markvissri gaslýsingu. Gaslýsing er stunduð grimmt í samtímapólitík en hugtakið má rekja til Gaslight frá 1944 sem öllum væri hollt að horfa á. Gaslýsingin er til dæmis talin einkenna stjórnunarstíl Donalds Trump Bandaríkjaforseta og nægir í því sambandi að nefna bókina Gaslighting America: Why We Love It When Trump Lies to Us, eftir Amöndu Carpenter. Og þótt gaslýsing hljóti að hljóma nokkuð einkennilega í okkar raflýsta samfélagi þá stunda íslenskir stjórnmálamenn hana af allnokkru kappi. Þórður Snær Júlísson, ritstjóri Kjarnans, gastengdi íslenska pólitík í leiðara í september 2017 þar sem hann sagði meðal annars: „Tæknin sem beitt er kallast á ensku „gaslighting“, eða gaslýsing, og er þekkt pólitískt bragð. Í henni felst að neita stanslaust allri sök, afvegaleiða, setja fram mótsagnir, ljúga upp á fólk afstöðu, hengja sig í öll aukaatriði og hanna nýja atburðarás eftir á sem hentar málstað þess sem er að verja sig.“ Kunnuglegt en ennþá fyrirfinnst ekki betri útskýring á eðli gaslýsingar en sjálf uppsprettan, kvikmyndin Gaslight frá 1944. Hún er að vísu byggð á samnefndu leikriti frá 1938, var áður kvikmynduð 1940. Þekktasta útgáfan er þó sú frá 1944, með Ingrid Bergman og Charles Boyer í aðalhlutverkum. Frábær mynd sem eldist vel og kallast í nýju gasljósi skemmtilega átakanlega á við samtímann.Charles Boyer leikur sikkópatískan eiginmanninn sem kynnir gaslýsinguna til leiks sem stjórnunartæki.Í Gaslight leikur Bergman unga konu sem giftist ósköp ljúfum manni sem byrjar fljótt að grafa undan sjálfsöryggi hennar og geðheilsu. Hann klifar stöðugt á því að hún sé gleymin og alltaf að týna hlutum sem væri rétt ef hann sjálfur væri ekki á fullu í því að fela hluti og skamma hana síðan fyrir að hafa glatað þeim. Hún verður í raun stofufangi á eigin heimili enda karlinn búinn að sannfæra hana um að hún sé of heilsutæp til þess að vera að spóka sig á almannafæri. Á kvöldin heyrir hún brölt og bank í veggjum hússins og gaslýsingin dofnar kerfisbundið fyrir augum hennar en allt á þetta víst bara að vera ímyndun í henni. Gaslýsingin er þannig ekki bundin við stjórnmálamenn og í upphafi var hún kynnt til leiks sem kúgunartæki innan veggja heimilisins, en einræðisherrar og leiðtogar sértrúarsafnaða hafa einnig í gegnum tíðina sýnt fram á nokkra leikni í gaslýsingum. Kjarninn í hugtakinu eins og það birtist í bíómyndinni er að einn lýgur ítrekað að öðrum af svo mikilli sannfæringu að nánast er um heilaþvott að ræða og sá sem beittur er blekkingunni endar með að efast um eigin geðheilsu. Þróar í raun með sér einhvers konar Stokkhólmsheilkenni og endar með að trúa og treysta í algerri blindni á gaslýsarann. Kunnuglegt? Í því þrúgandi pólitíska andrúmi vorra tíma sem er hlaðið falsfréttum, lygum, hálfsannleik og útpældum blekkingum er óhætt að mæla með því við allt hugsandi fólk og ekki síður þá sem eru þegar blindaðir af gasljósunum að drífa sig í að horfa á Gaslight frá 1944. Birtist í Fréttablaðinu Bíó og sjónvarp Mest lesið Frumsýning á Vísi: Steindi og Saga með nýja sketsaseríu um jólin Bíó og sjónvarp Frambjóðendur stigu trylltan dans með unga fólkinu Lífið Adele kveður sviðið um óákveðinn tíma Lífið Hvað eru konur í framboði að hlusta á? Lífið Ferðast umhverfis jörðina á 38 dögum Lífið Hraðfréttir verða Hlaðfréttir Lífið Krakkatían: Eyðimerkur, býflugur og kjólar Lífið Sjáðu Nínu Dögg sem Vigdísi í fyrstu stiklunni Bíó og sjónvarp Eitt fallegasta hús landsins tilbúið Lífið Eins og að setja bensín á díselbíl Heilsa Fleiri fréttir Frumsýning á Vísi: Steindi og Saga með nýja sketsaseríu um jólin Sjáðu Nínu Dögg sem Vigdísi í fyrstu stiklunni Stjörnufans þegar hundruð kíktu á forsýningu Iceguys 2 Sýn, Síminn og RÚV standa að baki nýjum sjónvarpsverðlaunum Halda til Spánar að smakka messuvín fyrir þjóðkirkjuna Hundrað ára viðkvæmni Íslendinga: „Leið daglega yfir 40 til 50 manns“ Stórstjörnur flykkjast í verkefni Baltasars Ljósbrot verðlaunuð af Evrópsku kvikmyndaakademíunni Stórstjarna úr tónlistarheiminum í nýrri seríu White Lotus Brynjar Morthens leikur Bubba Morthens Frumsýning á Vísi: IceGuys dæmdir til samfélagsþjónustu í seríu tvö Hrekkjavökumyndir til að hafa í huga fyrir kvöldið Ulf Pilgaard er látinn Vilja gefa út síðustu þættina með Payne Frumsýning á Vísi: Bannað að hlæja í boði sem er bannað börnum Bíó Paradís heiðrað af blindum Hollywood stjörnur við Höfða Lá beinast við að gera mynd um Laugavegshlaupið Lýsir augnablikinu þegar hann náði Örnu á sitt band Man ekki eftir öðru eins: Aldrei séð jafn marga falla í yfirlið yfir einni mynd Torfi vinnur að því að koma Minecraft á hvíta tjaldið Fögnuðu væntanlegri komu Eftirmála á sjónvarpsskjáinn Super Happy Forever hlaut Gullna lundann Fagnaðarfundir þegar Bong Joon-Ho hitti Dag Kára Óhappamynd Alec Baldwin brátt frumsýnd Sjá meira
Gaslýsing er stunduð grimmt í samtímapólitík en hugtakið má rekja til Gaslight frá 1944 sem öllum væri hollt að horfa á. Gaslýsingin er til dæmis talin einkenna stjórnunarstíl Donalds Trump Bandaríkjaforseta og nægir í því sambandi að nefna bókina Gaslighting America: Why We Love It When Trump Lies to Us, eftir Amöndu Carpenter. Og þótt gaslýsing hljóti að hljóma nokkuð einkennilega í okkar raflýsta samfélagi þá stunda íslenskir stjórnmálamenn hana af allnokkru kappi. Þórður Snær Júlísson, ritstjóri Kjarnans, gastengdi íslenska pólitík í leiðara í september 2017 þar sem hann sagði meðal annars: „Tæknin sem beitt er kallast á ensku „gaslighting“, eða gaslýsing, og er þekkt pólitískt bragð. Í henni felst að neita stanslaust allri sök, afvegaleiða, setja fram mótsagnir, ljúga upp á fólk afstöðu, hengja sig í öll aukaatriði og hanna nýja atburðarás eftir á sem hentar málstað þess sem er að verja sig.“ Kunnuglegt en ennþá fyrirfinnst ekki betri útskýring á eðli gaslýsingar en sjálf uppsprettan, kvikmyndin Gaslight frá 1944. Hún er að vísu byggð á samnefndu leikriti frá 1938, var áður kvikmynduð 1940. Þekktasta útgáfan er þó sú frá 1944, með Ingrid Bergman og Charles Boyer í aðalhlutverkum. Frábær mynd sem eldist vel og kallast í nýju gasljósi skemmtilega átakanlega á við samtímann.Charles Boyer leikur sikkópatískan eiginmanninn sem kynnir gaslýsinguna til leiks sem stjórnunartæki.Í Gaslight leikur Bergman unga konu sem giftist ósköp ljúfum manni sem byrjar fljótt að grafa undan sjálfsöryggi hennar og geðheilsu. Hann klifar stöðugt á því að hún sé gleymin og alltaf að týna hlutum sem væri rétt ef hann sjálfur væri ekki á fullu í því að fela hluti og skamma hana síðan fyrir að hafa glatað þeim. Hún verður í raun stofufangi á eigin heimili enda karlinn búinn að sannfæra hana um að hún sé of heilsutæp til þess að vera að spóka sig á almannafæri. Á kvöldin heyrir hún brölt og bank í veggjum hússins og gaslýsingin dofnar kerfisbundið fyrir augum hennar en allt á þetta víst bara að vera ímyndun í henni. Gaslýsingin er þannig ekki bundin við stjórnmálamenn og í upphafi var hún kynnt til leiks sem kúgunartæki innan veggja heimilisins, en einræðisherrar og leiðtogar sértrúarsafnaða hafa einnig í gegnum tíðina sýnt fram á nokkra leikni í gaslýsingum. Kjarninn í hugtakinu eins og það birtist í bíómyndinni er að einn lýgur ítrekað að öðrum af svo mikilli sannfæringu að nánast er um heilaþvott að ræða og sá sem beittur er blekkingunni endar með að efast um eigin geðheilsu. Þróar í raun með sér einhvers konar Stokkhólmsheilkenni og endar með að trúa og treysta í algerri blindni á gaslýsarann. Kunnuglegt? Í því þrúgandi pólitíska andrúmi vorra tíma sem er hlaðið falsfréttum, lygum, hálfsannleik og útpældum blekkingum er óhætt að mæla með því við allt hugsandi fólk og ekki síður þá sem eru þegar blindaðir af gasljósunum að drífa sig í að horfa á Gaslight frá 1944.
Birtist í Fréttablaðinu Bíó og sjónvarp Mest lesið Frumsýning á Vísi: Steindi og Saga með nýja sketsaseríu um jólin Bíó og sjónvarp Frambjóðendur stigu trylltan dans með unga fólkinu Lífið Adele kveður sviðið um óákveðinn tíma Lífið Hvað eru konur í framboði að hlusta á? Lífið Ferðast umhverfis jörðina á 38 dögum Lífið Hraðfréttir verða Hlaðfréttir Lífið Krakkatían: Eyðimerkur, býflugur og kjólar Lífið Sjáðu Nínu Dögg sem Vigdísi í fyrstu stiklunni Bíó og sjónvarp Eitt fallegasta hús landsins tilbúið Lífið Eins og að setja bensín á díselbíl Heilsa Fleiri fréttir Frumsýning á Vísi: Steindi og Saga með nýja sketsaseríu um jólin Sjáðu Nínu Dögg sem Vigdísi í fyrstu stiklunni Stjörnufans þegar hundruð kíktu á forsýningu Iceguys 2 Sýn, Síminn og RÚV standa að baki nýjum sjónvarpsverðlaunum Halda til Spánar að smakka messuvín fyrir þjóðkirkjuna Hundrað ára viðkvæmni Íslendinga: „Leið daglega yfir 40 til 50 manns“ Stórstjörnur flykkjast í verkefni Baltasars Ljósbrot verðlaunuð af Evrópsku kvikmyndaakademíunni Stórstjarna úr tónlistarheiminum í nýrri seríu White Lotus Brynjar Morthens leikur Bubba Morthens Frumsýning á Vísi: IceGuys dæmdir til samfélagsþjónustu í seríu tvö Hrekkjavökumyndir til að hafa í huga fyrir kvöldið Ulf Pilgaard er látinn Vilja gefa út síðustu þættina með Payne Frumsýning á Vísi: Bannað að hlæja í boði sem er bannað börnum Bíó Paradís heiðrað af blindum Hollywood stjörnur við Höfða Lá beinast við að gera mynd um Laugavegshlaupið Lýsir augnablikinu þegar hann náði Örnu á sitt band Man ekki eftir öðru eins: Aldrei séð jafn marga falla í yfirlið yfir einni mynd Torfi vinnur að því að koma Minecraft á hvíta tjaldið Fögnuðu væntanlegri komu Eftirmála á sjónvarpsskjáinn Super Happy Forever hlaut Gullna lundann Fagnaðarfundir þegar Bong Joon-Ho hitti Dag Kára Óhappamynd Alec Baldwin brátt frumsýnd Sjá meira