Að uppræta ójöfnuð Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar 7. mars 2019 14:00 Velferðarkerfið okkar byggist á þeirri grundvallarforsendu að allir eigi að hafa sömu tækifæri. Þó getur ekkert velferðarkerfi að fullu jafnað þann aðstöðumun sem felst í því að sumir fæðist með silfurskeið í munni. Þessi aðstöðumunur er ekki nýr af nálinni. Fátækt er eldri en kapítalisminn og eldri en sósíalisminn. Hún er meinsemd sem ekkert samfélag hefur að fullu náð að uppræta. Íslenskt samfélag var mun ójafnara hér fyrr á tímum. Frá lokum seinna stríðs fram á tíunda áratuginn var hér samfélag jöfnuðar. Hér ríkti þó ekki einhver gullöld, kaupmáttur lægstu launa hreyfðist varla að raungildi áratugum saman þrátt fyrir miklar launahækkanir. Hér á landi hefur ekki verið sú sama þróun og víða í iðnríkjum Vesturlanda síðustu áratugi. En þar hafa ráðstöfunartekjur stórs hluta launafólks staðið í stað. Hér á landi hafa ráðstöfunartekjur allra aukist og mest í lægstu tekjutíundum. Eftir stendur þó að skattbyrði þeirra með lágar tekjur hefur hækkað síðustu áratugi samanborið við hærri tekjuhópa. Þá hefur hækkun á leigu verið mörgum heimilum erfið en forsætisráðherra hefur boðað aðgerðir í þeim efnum. En þó að árangur hafi náðst, þá alast upp börn sem upplifa efnislegan skort á Íslandi. Slíkt hefur beinlínis skaðleg áhrif á alla. Því meiri ójöfnuður, því meiri kvíða upplifa börn og ungmenni, bæði þau sem alast upp á tekjulágum heimilum og einnig þau sem koma frá efnameiri heimilum. Takmarkið á að vera að uppræta ójöfnuðTækin til þess að jafna kjörin Barnabætur eru lang besta verkfærið til að jafna kjör barnafjölskyldna. Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur lýsti áformum sínum í fjármálaáætlun á síðasta ári. Að sníða barnabæturnar betur að þeim sem lægstar tekjur hafa. Það var svo gert í fjárlögum ársins 2019, en þau færa þeim hópum sem helst þurfa hjálp aðstoð. Fjármunir samneyslunnar eru takmarkaðir og því rétt að forgangsraða aðstoðinni þar sem þörfin er mest. Annað mikilvægt atriði til að bæta hag foreldra eru áform um að lengja fæðingarorlofið upp í tólf mánuði. Fæðingarorlofið hefur verið 9 mánuðir síðan árið 2000 og því tími til komin að lengja það. Umönnunarbilið frá lokum fæðingarorlofs og þar til börn fá pláss í leikskóla er til þess fallið að draga úr atvinnuþáttöku foreldra. Það er eitt af stóru pólitísku markmiðum þessarar ríkisstjórnar að brúa þetta bil. Ljóst er að það þarf samstillt átak sveitarfélaga og ríkis til að það náist. Samneyslan og tekjuskatturinn Í viðamikilli skýrslu sérfræðingahóps um endurskoðun tekjuskatts og bótakerfa eru svör við mörgum spurningum. En þar eru líka margar pólitískar spurningar. Kerfinu er lýst eins og það er og hvernig það hefur þróast síðustu áratugi. Nú er kerfið með fimm breytum, persónuafslætti, útsvarsprósentu, skattprósentu í þrem þrepum. Samspil þessara breyta ræður því hvernig skattbyrðin dreifist. En það er mikilvægt að muna að skattarnir fjármagna samneysluna, skólana, heilbrigðiskerfið og félagslega kerfið, því er ekki rétt að hafa það sem sjálfstætt pólitískt markmið að lækka skatta. En við viljum dreifa byrðunum á réttlátan hátt. Framlagaðar skattatillögur ríkisstjórnarinnar er dæmi um það hvernig við viljum dreifa þeim. En þær fela í stórum dráttum í sér tvær breytingar, lækkun á skattbyrði og lægri jaðarskatt á lág laun. Ímyndum okkur tvær manneskjur með lág og há laun. Báðar þessar manneskjur hagnast um sömu krónutölu vegna breytinga á skattkerfinu, eða um rúmar 80 þúsund krónur á ári. Hins vegar skilar breytingin á jaðarskattinum sér eingöngu til þeirrar með lægri launin. Fyrri manneskjan er verkakona sem fær 315.000 krónur á mánuði sem tekur aukavakt og þénar 10 þúsund krónum meira til þess að drýgja tekjur sínar. Í núverandi kerfi koma rétt rúmar 6000 kr. aukalega í launaumslagið (36,24% skattur og 4% í lífeyrissjóð). Með þeirri breytingu sem lögð er til á skattkerfinu fengi viðkomandi manneskja af þeim tíu þúsund krónum 6400 krónur í vasann. Jaðarskatturinn á tíu þúsund krónurnar lækkar um fjögur prósent. Seinni manneskjan er millistjórnandi með há laun, 1.015.000 á mánuði. Hann fær einnig tíu þúsund kr. meira í launaumslagið. Í núverandi kerfi fær hann 5200 kr. (46,24% skattþrep og 4% í lífeyrissjóð). Jaðarskatturinn á tíu þúsund krónurnar breytist ekki fyrir hálaunamanneskjuna. Hvar þrepamörk eiga að liggja er pólitísk spurning, sumir vilja líta á efsta þrepið sem hátekjuþrep en aðrir vilja fjórða þrepið til að breiðu bökin greiði enn hærra hlutfall tekna sinna til að standa undir samneyslunni. Ég tel það vera stórt skref í rétta átt að ná sátt um að þeir sem hafi lægstu tekjurnar beri minni byrðar heldur en þeir sem hafa hærri tekjur. Hvernig berjumst við gegn eignaójöfnuði? Þangað til fyrsta janúar í ár var efra þrepið bundið launavísitölu, sem hefur hækkað ört síðustu ár en persónuafslátturinn (og þar með skattleysismörkin) bundin verðlagsvísitölu. Þetta olli gliðnun í skattkerfinu sem birtist í því að skattbyrði þeirra með lægri tekjur jókst hlutfallslega meir heldur en þeirra með hærri tekjurnar. Í ofanálag eru svo efsta lagið með háar fjármagnstekjur sem eru skattlagðar um 22% eftir að ríkisstjórnin hækkaði fjármagnstekjuskatt um 2% í fyrra. Fyrir tíu árum var fjármagnstekjuskattur 10% en hefur verið hækkaður af þeim ríkisstjórnum sem VG hefur setið í. Sá skattstofn er svo einnig skattlagður hjá fyrirtækjum áður en hann er greiddur sem arður og því renna 37,6 krónur í samneysluna af hverjum 100 krónu hagnaði fyrirtækis sem greiddur er út sem arður. Það er pólitísk spurning um hversu margar krónur af fjármagnstekjum eiga að renna í samneysluna. Ég tel að fjármagnstekjuskattinn þurfi að hækka frekar. En fyrir þarf að liggja greining á skattstofninum sjálfum því nær ógjörningur er að bera hann saman við nágrannalönd okkar, því að þar eru ýmis flækjustig. Þá þurfa allar reglur að vera einfaldar til að búa ekki til göt í kerfinu sem þeir geta frekar nýtt sér sem hafa ráð á því að hafa færa lögfræðinga til að aðstoða sig. Hvert förum við héðan? Eftir 16 mánuði við völd hefur ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur staðið að ýmsum aðgerðum til að auka réttlæti í samfélaginu. Það hefur tekist að ná saman um aðgerðir í skattamálum sem eru til þess að létta skattbyrði tekjulágs fólks. Úrræði sem einkum hafa nýst tekjuhæstu hjónum þessa lands munu renna sitt skeið. Það er ánægjulegt að flokkar svo langt frá hvor öðrum á hinu pólitíska litrófi skuli leggja sameiginlega fram slíkar tillögur og líklegra að þær verði varanlegar.Höfundur er formaður þingflokks Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alþingi Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir Félagsmál Skattar og tollar Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson Skoðun Skoðun Skoðun Glæðing vonar - ekki hjúkrunargreiningin Karen Ósk Björnsdóttir skrifar Skoðun Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson skrifar Skoðun 60% landsmanna á móti vopnakaupunum Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
Velferðarkerfið okkar byggist á þeirri grundvallarforsendu að allir eigi að hafa sömu tækifæri. Þó getur ekkert velferðarkerfi að fullu jafnað þann aðstöðumun sem felst í því að sumir fæðist með silfurskeið í munni. Þessi aðstöðumunur er ekki nýr af nálinni. Fátækt er eldri en kapítalisminn og eldri en sósíalisminn. Hún er meinsemd sem ekkert samfélag hefur að fullu náð að uppræta. Íslenskt samfélag var mun ójafnara hér fyrr á tímum. Frá lokum seinna stríðs fram á tíunda áratuginn var hér samfélag jöfnuðar. Hér ríkti þó ekki einhver gullöld, kaupmáttur lægstu launa hreyfðist varla að raungildi áratugum saman þrátt fyrir miklar launahækkanir. Hér á landi hefur ekki verið sú sama þróun og víða í iðnríkjum Vesturlanda síðustu áratugi. En þar hafa ráðstöfunartekjur stórs hluta launafólks staðið í stað. Hér á landi hafa ráðstöfunartekjur allra aukist og mest í lægstu tekjutíundum. Eftir stendur þó að skattbyrði þeirra með lágar tekjur hefur hækkað síðustu áratugi samanborið við hærri tekjuhópa. Þá hefur hækkun á leigu verið mörgum heimilum erfið en forsætisráðherra hefur boðað aðgerðir í þeim efnum. En þó að árangur hafi náðst, þá alast upp börn sem upplifa efnislegan skort á Íslandi. Slíkt hefur beinlínis skaðleg áhrif á alla. Því meiri ójöfnuður, því meiri kvíða upplifa börn og ungmenni, bæði þau sem alast upp á tekjulágum heimilum og einnig þau sem koma frá efnameiri heimilum. Takmarkið á að vera að uppræta ójöfnuðTækin til þess að jafna kjörin Barnabætur eru lang besta verkfærið til að jafna kjör barnafjölskyldna. Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur lýsti áformum sínum í fjármálaáætlun á síðasta ári. Að sníða barnabæturnar betur að þeim sem lægstar tekjur hafa. Það var svo gert í fjárlögum ársins 2019, en þau færa þeim hópum sem helst þurfa hjálp aðstoð. Fjármunir samneyslunnar eru takmarkaðir og því rétt að forgangsraða aðstoðinni þar sem þörfin er mest. Annað mikilvægt atriði til að bæta hag foreldra eru áform um að lengja fæðingarorlofið upp í tólf mánuði. Fæðingarorlofið hefur verið 9 mánuðir síðan árið 2000 og því tími til komin að lengja það. Umönnunarbilið frá lokum fæðingarorlofs og þar til börn fá pláss í leikskóla er til þess fallið að draga úr atvinnuþáttöku foreldra. Það er eitt af stóru pólitísku markmiðum þessarar ríkisstjórnar að brúa þetta bil. Ljóst er að það þarf samstillt átak sveitarfélaga og ríkis til að það náist. Samneyslan og tekjuskatturinn Í viðamikilli skýrslu sérfræðingahóps um endurskoðun tekjuskatts og bótakerfa eru svör við mörgum spurningum. En þar eru líka margar pólitískar spurningar. Kerfinu er lýst eins og það er og hvernig það hefur þróast síðustu áratugi. Nú er kerfið með fimm breytum, persónuafslætti, útsvarsprósentu, skattprósentu í þrem þrepum. Samspil þessara breyta ræður því hvernig skattbyrðin dreifist. En það er mikilvægt að muna að skattarnir fjármagna samneysluna, skólana, heilbrigðiskerfið og félagslega kerfið, því er ekki rétt að hafa það sem sjálfstætt pólitískt markmið að lækka skatta. En við viljum dreifa byrðunum á réttlátan hátt. Framlagaðar skattatillögur ríkisstjórnarinnar er dæmi um það hvernig við viljum dreifa þeim. En þær fela í stórum dráttum í sér tvær breytingar, lækkun á skattbyrði og lægri jaðarskatt á lág laun. Ímyndum okkur tvær manneskjur með lág og há laun. Báðar þessar manneskjur hagnast um sömu krónutölu vegna breytinga á skattkerfinu, eða um rúmar 80 þúsund krónur á ári. Hins vegar skilar breytingin á jaðarskattinum sér eingöngu til þeirrar með lægri launin. Fyrri manneskjan er verkakona sem fær 315.000 krónur á mánuði sem tekur aukavakt og þénar 10 þúsund krónum meira til þess að drýgja tekjur sínar. Í núverandi kerfi koma rétt rúmar 6000 kr. aukalega í launaumslagið (36,24% skattur og 4% í lífeyrissjóð). Með þeirri breytingu sem lögð er til á skattkerfinu fengi viðkomandi manneskja af þeim tíu þúsund krónum 6400 krónur í vasann. Jaðarskatturinn á tíu þúsund krónurnar lækkar um fjögur prósent. Seinni manneskjan er millistjórnandi með há laun, 1.015.000 á mánuði. Hann fær einnig tíu þúsund kr. meira í launaumslagið. Í núverandi kerfi fær hann 5200 kr. (46,24% skattþrep og 4% í lífeyrissjóð). Jaðarskatturinn á tíu þúsund krónurnar breytist ekki fyrir hálaunamanneskjuna. Hvar þrepamörk eiga að liggja er pólitísk spurning, sumir vilja líta á efsta þrepið sem hátekjuþrep en aðrir vilja fjórða þrepið til að breiðu bökin greiði enn hærra hlutfall tekna sinna til að standa undir samneyslunni. Ég tel það vera stórt skref í rétta átt að ná sátt um að þeir sem hafi lægstu tekjurnar beri minni byrðar heldur en þeir sem hafa hærri tekjur. Hvernig berjumst við gegn eignaójöfnuði? Þangað til fyrsta janúar í ár var efra þrepið bundið launavísitölu, sem hefur hækkað ört síðustu ár en persónuafslátturinn (og þar með skattleysismörkin) bundin verðlagsvísitölu. Þetta olli gliðnun í skattkerfinu sem birtist í því að skattbyrði þeirra með lægri tekjur jókst hlutfallslega meir heldur en þeirra með hærri tekjurnar. Í ofanálag eru svo efsta lagið með háar fjármagnstekjur sem eru skattlagðar um 22% eftir að ríkisstjórnin hækkaði fjármagnstekjuskatt um 2% í fyrra. Fyrir tíu árum var fjármagnstekjuskattur 10% en hefur verið hækkaður af þeim ríkisstjórnum sem VG hefur setið í. Sá skattstofn er svo einnig skattlagður hjá fyrirtækjum áður en hann er greiddur sem arður og því renna 37,6 krónur í samneysluna af hverjum 100 krónu hagnaði fyrirtækis sem greiddur er út sem arður. Það er pólitísk spurning um hversu margar krónur af fjármagnstekjum eiga að renna í samneysluna. Ég tel að fjármagnstekjuskattinn þurfi að hækka frekar. En fyrir þarf að liggja greining á skattstofninum sjálfum því nær ógjörningur er að bera hann saman við nágrannalönd okkar, því að þar eru ýmis flækjustig. Þá þurfa allar reglur að vera einfaldar til að búa ekki til göt í kerfinu sem þeir geta frekar nýtt sér sem hafa ráð á því að hafa færa lögfræðinga til að aðstoða sig. Hvert förum við héðan? Eftir 16 mánuði við völd hefur ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur staðið að ýmsum aðgerðum til að auka réttlæti í samfélaginu. Það hefur tekist að ná saman um aðgerðir í skattamálum sem eru til þess að létta skattbyrði tekjulágs fólks. Úrræði sem einkum hafa nýst tekjuhæstu hjónum þessa lands munu renna sitt skeið. Það er ánægjulegt að flokkar svo langt frá hvor öðrum á hinu pólitíska litrófi skuli leggja sameiginlega fram slíkar tillögur og líklegra að þær verði varanlegar.Höfundur er formaður þingflokks Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun
Skoðun Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson skrifar
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun