Markaðsgjald af náttúruauðlindum í eigu þjóðar Lárus Elíasson skrifar 13. október 2016 07:00 Helstu sameiginlegu auðlindir okkar Íslendinga eru: 1. Fiskurinn í sjónum 2. Orkuauðlindirnar (vatnsorka, jarðvarmi, vindur og sjávarföll) 3. Aðgangur að náttúrugersemum og ferðamannastöðum 4. Aðgangur að hlutum eins og lofti og vatni Þegar auðlindir eru ótakmarkaðar þá hafa þær ekki verð/(verðmæti) og úthlutun þeirra skapar ekki mismunun. Það var trú okkar gagnvart vatninu, andrúmsloftinu, aðgengi að náttúrugersemum og jafnvel fiskinum að þær auðlindir væru ótakmarkaðar og hefðu því ekki verðmæti. Þegar auðlindir verða takmarkaðar eins og þegar settir eru á útblásturskvótar í samningum milli landa (sem er í raun rétturinn til að taka súrefni úr andrúmsloftinu og binda við kolefni) eða ferðamönnum fjölgar svo að ekki er hægt að komast að náttúrugersemum, þá fær auðlindin verðmæti og með úthlutun hennar getur skapast mismunun. Spilling og mismunun eru líklegir fylgifiskar allrar úthlutunar á takmörkuðum auðlindum, utan uppboðs nýtingarréttar á opnum markaði og með hlutkesti. Uppboð á nýtingarrétti á opnum markaði hefur líka þann kost að það hámarkar tekjur eigandans af auðlindinni. Viðskiptin væru opin og gegnsæ. Uppboðsskilmálar, s.s. gildistími til margra ára, eru nauðsynlegir til að tryggja langtíma hagsmuni bjóðenda og ekki síður eigenda auðlindarinnar. Eins gæti skilyrði eins og gagnvart byggðasjónamiðum átt við. Hvernig gæti þetta virkað fyrir mismunandi auðlindir?Fiskurinn í sjónum Hámarksleiguverð kvótans mælt út frá leigu á kvóta á markaði er um 80 milljarðar (1: Ríkið gefur útgerðarmönnum 94% afslátt af kvótaleigu, Fréttatíminn 09-09-2016 Gunnar Smári Egilsson). Þetta er ofmetið og lýsir efri mörkum á mögulegum tekjum, þar sem stór hluti þessara viðskipta er vegna meðafla sem þarf að kaupa kvóta fyrir á markaði eða borga sektir ella. Jón Steinsson skrifar einnig um málið (2: Vísir/Fréttablaðið, Færeyingar bjóða upp veiðiheimildir, SKOÐUN 08:00 16. ÁGÚST 2016 Jón Steinsson hagfræðingur). Út frá hans niðurstöðu má reikna að veiðileyfagjald fyrir þorsk, makríl og síld (einvörðungu) gæti numið um 28 milljörðum ef við bjóðum þær heimildir upp með sama hætti og Færeyingar. Kristinn H. Gunnarsson setur fram í sinni meistaraprófsritgerð að: „Frá 2007 er áætluð auðlindarenta 43-49 milljarðar króna. Hlutur ríkisins í formi veiðigjalds er 5 milljarðar króna. Skiptingin á rentunni milli ríkisins og útgerðar er þannig að ríkið hefur fengið um 11% en útgerðin um 89%. Sú dreifing arðsins af auðlindinni er algerlega óásættanleg. Það má áætla að uppboð veiðiheimilda frá upphafi hefði skilað ríkinu stærstum hluta af rentunni. Eðlileg skipting í því ljósi væru 89% til ríkisins. Miðað við það vantar um 35 milljarða króna til ríkisins.“ (3: Makríll – nýr nytjastofn á Íslandsmiðum Auðlind í þágu þjóðar, Háskóli Íslands 2016, Kristinn H. Gunnarsson). Það er mín persónulega skoðun að líkleg auðlindarenta af sjávarútvegi með markaðsleið sé einhvers staðar á bilinu 20-40 milljarðar króna sem er fjór- til áttföldun á því gjaldi sem innheimt er í dag. Það tónar nokkuð saman við þá hæstu tölu sem nefnd var (26 milljarðar) í viðræðum stjórnvalda og sjárvarútvegsins í tíð ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttir, þá nefnd trúlega sem hæsta mögulega tala að mati sjávarútvegsins til að verjast ósanngjarnari kröfum. Vert er að hafa í huga að leiðandi aðilar innan sjávarútvegarins hafa lýst sig samþykka auðlindagjaldi að því gefnu að slíkt hið sama gangi yfir aðrar auðlindir líka. (4: Kolbeinn Árnason framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi, http://www.ruv.is/frett/sjavarutvegurinn-vill-borga-audlindagjald, 21.02.2015 - 19:13,).Orkuauðlindir Fram að kaupum Alterra í HS Orku voru nær öll orkufyrirtæki í höndum ríkis eða sveitarfélaga. Það ásamt þeirri staðreynd að framboð af orku var langt umfram eftirspurn gerði það í raun óþarft að krefjast afgjalds af auðlindinni. Flestar stærri virkjanir voru tengdar orkuöflun fyrir stóriðju þar sem reynt var að fá erlenda fjárfesta til landsins til að fjárfesta í atvinnustafsemi á Íslandi. Gulrótin var lágt raforkuverð og því enn síður verið að krefjast afgjalds af auðlindinni. Nú þegar munu fleiri einkaaðilar koma inn á virkjanamarkaðinn, eftirspurn smærri og millistórra notenda er að aukast og ekki síður ef sæstrengur til meginlandsins verður raunverulegur kostur, þá er hægt að taka auðlindagjald í þessum geira. Vert er að hafa í huga að rannsóknir eru kostnaðarsamar og þó nokkur áhætta í þróun verkefna og því hefur skapast sú hefð erlendis að krefjast lágs gjalds í byrjun en frekar hlutfalls af brúttótekjum í framtíðinni (1-6%). Slíkt gjald gæti skilað landsmönnum auðlindarentu af stærðargráðunni 20 milljarðar á ári til lengri tíma litið. Auðlindarenta með sæstreng gæti orðið mun meiri eða allt að 65 milljarðar á ári (5: https://www.mbl.is/frettir/innlent/2014/10/16/65_milljarda_abati_af_saestreng/)Aðgangur að náttúrugersemum og ferðamannastöðum Hér er í raun fyrirmyndin til í útleigu á laxveiðiám þar sem áin er leigð til rekstraraðila sem sér um ána og hefur af henni tekjur fyrir hönd eigenda. Þetta gæti t.d. leyst málin kringum Geysi og Dettifoss þar sem eignarhald er blandað og rekstraraðilar hafa ekki getað tekið hlutina föstum tökum sökum blandaðs eignarhalds og óskýrrar stefnu stjórnvalda. Treysti mér ekki til að meta þessa rentu og geri ekki ráð fyrir að hún verði mjög há, en tilvist hennar mun hjálpa við aðgangsstýringu og auðvelda samvinnu milli opinberra og einkaaðila á þessu vettvangi. Aðgangur að lofti og vatni Kolefnisskatt eða gjald má líta á sem greiðslu fyrir að binda súrefni, slíkt gjald eða uppboð á kvótum mundi annars vegar skapa tekjur en ekki síður vera óbeinn stuðningur við endurnýjanlega orkugjafa s.s. í samgöngum. Verð á kolefniskvóta er um 4,5 €/tonn í dag en þyrfti að vera 30 €/tonn ef greiða á fyrir kostnaðinn af CO2 menguninni. (6: Kolefnisgjald 80% of lágt til að vernda loftslagið, Viðskipti | mbl. | 27.9.2016 | 13:57) Þetta samsvarar um 11,5 kr./lítra ef gjaldið er tekið við bensíndælu. Heildarupphæð slíks gjalds gæti numið allt 5,8 milljörðum (9 milljörðum ef millilandastarfsemi er tekin með). Kolefnisgjald af lægra verði kolefniskvóta (4,5 €/tonn CO2) næmi 0,9 milljörðum (1,35 milljörðum með millilandastarfsemi). Víðtæka pólitíska sátt þarf fyrir þessari leið, en leiða má líkur að því að slík sátt náist eftir því sem neikvæð áhrif heimshlýnunar verða fleirum ljós. Hafa ber líka í huga að kolefnisgjald legðist líka á útgerðina sem mundi þá greiða eitthvað lægra veiðigjald. Kolefnisgjald kemur líka niður á ferðaiðnaðnum þar sem honum fylgir mikill útblástur tengdur samgöngum. Aðgangur að vatni er ekki enn metinn til fjár, en það mun mögulega gerast á næstu áratugum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kosningar 2016 Skoðun Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Sjá meira
Helstu sameiginlegu auðlindir okkar Íslendinga eru: 1. Fiskurinn í sjónum 2. Orkuauðlindirnar (vatnsorka, jarðvarmi, vindur og sjávarföll) 3. Aðgangur að náttúrugersemum og ferðamannastöðum 4. Aðgangur að hlutum eins og lofti og vatni Þegar auðlindir eru ótakmarkaðar þá hafa þær ekki verð/(verðmæti) og úthlutun þeirra skapar ekki mismunun. Það var trú okkar gagnvart vatninu, andrúmsloftinu, aðgengi að náttúrugersemum og jafnvel fiskinum að þær auðlindir væru ótakmarkaðar og hefðu því ekki verðmæti. Þegar auðlindir verða takmarkaðar eins og þegar settir eru á útblásturskvótar í samningum milli landa (sem er í raun rétturinn til að taka súrefni úr andrúmsloftinu og binda við kolefni) eða ferðamönnum fjölgar svo að ekki er hægt að komast að náttúrugersemum, þá fær auðlindin verðmæti og með úthlutun hennar getur skapast mismunun. Spilling og mismunun eru líklegir fylgifiskar allrar úthlutunar á takmörkuðum auðlindum, utan uppboðs nýtingarréttar á opnum markaði og með hlutkesti. Uppboð á nýtingarrétti á opnum markaði hefur líka þann kost að það hámarkar tekjur eigandans af auðlindinni. Viðskiptin væru opin og gegnsæ. Uppboðsskilmálar, s.s. gildistími til margra ára, eru nauðsynlegir til að tryggja langtíma hagsmuni bjóðenda og ekki síður eigenda auðlindarinnar. Eins gæti skilyrði eins og gagnvart byggðasjónamiðum átt við. Hvernig gæti þetta virkað fyrir mismunandi auðlindir?Fiskurinn í sjónum Hámarksleiguverð kvótans mælt út frá leigu á kvóta á markaði er um 80 milljarðar (1: Ríkið gefur útgerðarmönnum 94% afslátt af kvótaleigu, Fréttatíminn 09-09-2016 Gunnar Smári Egilsson). Þetta er ofmetið og lýsir efri mörkum á mögulegum tekjum, þar sem stór hluti þessara viðskipta er vegna meðafla sem þarf að kaupa kvóta fyrir á markaði eða borga sektir ella. Jón Steinsson skrifar einnig um málið (2: Vísir/Fréttablaðið, Færeyingar bjóða upp veiðiheimildir, SKOÐUN 08:00 16. ÁGÚST 2016 Jón Steinsson hagfræðingur). Út frá hans niðurstöðu má reikna að veiðileyfagjald fyrir þorsk, makríl og síld (einvörðungu) gæti numið um 28 milljörðum ef við bjóðum þær heimildir upp með sama hætti og Færeyingar. Kristinn H. Gunnarsson setur fram í sinni meistaraprófsritgerð að: „Frá 2007 er áætluð auðlindarenta 43-49 milljarðar króna. Hlutur ríkisins í formi veiðigjalds er 5 milljarðar króna. Skiptingin á rentunni milli ríkisins og útgerðar er þannig að ríkið hefur fengið um 11% en útgerðin um 89%. Sú dreifing arðsins af auðlindinni er algerlega óásættanleg. Það má áætla að uppboð veiðiheimilda frá upphafi hefði skilað ríkinu stærstum hluta af rentunni. Eðlileg skipting í því ljósi væru 89% til ríkisins. Miðað við það vantar um 35 milljarða króna til ríkisins.“ (3: Makríll – nýr nytjastofn á Íslandsmiðum Auðlind í þágu þjóðar, Háskóli Íslands 2016, Kristinn H. Gunnarsson). Það er mín persónulega skoðun að líkleg auðlindarenta af sjávarútvegi með markaðsleið sé einhvers staðar á bilinu 20-40 milljarðar króna sem er fjór- til áttföldun á því gjaldi sem innheimt er í dag. Það tónar nokkuð saman við þá hæstu tölu sem nefnd var (26 milljarðar) í viðræðum stjórnvalda og sjárvarútvegsins í tíð ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttir, þá nefnd trúlega sem hæsta mögulega tala að mati sjávarútvegsins til að verjast ósanngjarnari kröfum. Vert er að hafa í huga að leiðandi aðilar innan sjávarútvegarins hafa lýst sig samþykka auðlindagjaldi að því gefnu að slíkt hið sama gangi yfir aðrar auðlindir líka. (4: Kolbeinn Árnason framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi, http://www.ruv.is/frett/sjavarutvegurinn-vill-borga-audlindagjald, 21.02.2015 - 19:13,).Orkuauðlindir Fram að kaupum Alterra í HS Orku voru nær öll orkufyrirtæki í höndum ríkis eða sveitarfélaga. Það ásamt þeirri staðreynd að framboð af orku var langt umfram eftirspurn gerði það í raun óþarft að krefjast afgjalds af auðlindinni. Flestar stærri virkjanir voru tengdar orkuöflun fyrir stóriðju þar sem reynt var að fá erlenda fjárfesta til landsins til að fjárfesta í atvinnustafsemi á Íslandi. Gulrótin var lágt raforkuverð og því enn síður verið að krefjast afgjalds af auðlindinni. Nú þegar munu fleiri einkaaðilar koma inn á virkjanamarkaðinn, eftirspurn smærri og millistórra notenda er að aukast og ekki síður ef sæstrengur til meginlandsins verður raunverulegur kostur, þá er hægt að taka auðlindagjald í þessum geira. Vert er að hafa í huga að rannsóknir eru kostnaðarsamar og þó nokkur áhætta í þróun verkefna og því hefur skapast sú hefð erlendis að krefjast lágs gjalds í byrjun en frekar hlutfalls af brúttótekjum í framtíðinni (1-6%). Slíkt gjald gæti skilað landsmönnum auðlindarentu af stærðargráðunni 20 milljarðar á ári til lengri tíma litið. Auðlindarenta með sæstreng gæti orðið mun meiri eða allt að 65 milljarðar á ári (5: https://www.mbl.is/frettir/innlent/2014/10/16/65_milljarda_abati_af_saestreng/)Aðgangur að náttúrugersemum og ferðamannastöðum Hér er í raun fyrirmyndin til í útleigu á laxveiðiám þar sem áin er leigð til rekstraraðila sem sér um ána og hefur af henni tekjur fyrir hönd eigenda. Þetta gæti t.d. leyst málin kringum Geysi og Dettifoss þar sem eignarhald er blandað og rekstraraðilar hafa ekki getað tekið hlutina föstum tökum sökum blandaðs eignarhalds og óskýrrar stefnu stjórnvalda. Treysti mér ekki til að meta þessa rentu og geri ekki ráð fyrir að hún verði mjög há, en tilvist hennar mun hjálpa við aðgangsstýringu og auðvelda samvinnu milli opinberra og einkaaðila á þessu vettvangi. Aðgangur að lofti og vatni Kolefnisskatt eða gjald má líta á sem greiðslu fyrir að binda súrefni, slíkt gjald eða uppboð á kvótum mundi annars vegar skapa tekjur en ekki síður vera óbeinn stuðningur við endurnýjanlega orkugjafa s.s. í samgöngum. Verð á kolefniskvóta er um 4,5 €/tonn í dag en þyrfti að vera 30 €/tonn ef greiða á fyrir kostnaðinn af CO2 menguninni. (6: Kolefnisgjald 80% of lágt til að vernda loftslagið, Viðskipti | mbl. | 27.9.2016 | 13:57) Þetta samsvarar um 11,5 kr./lítra ef gjaldið er tekið við bensíndælu. Heildarupphæð slíks gjalds gæti numið allt 5,8 milljörðum (9 milljörðum ef millilandastarfsemi er tekin með). Kolefnisgjald af lægra verði kolefniskvóta (4,5 €/tonn CO2) næmi 0,9 milljörðum (1,35 milljörðum með millilandastarfsemi). Víðtæka pólitíska sátt þarf fyrir þessari leið, en leiða má líkur að því að slík sátt náist eftir því sem neikvæð áhrif heimshlýnunar verða fleirum ljós. Hafa ber líka í huga að kolefnisgjald legðist líka á útgerðina sem mundi þá greiða eitthvað lægra veiðigjald. Kolefnisgjald kemur líka niður á ferðaiðnaðnum þar sem honum fylgir mikill útblástur tengdur samgöngum. Aðgangur að vatni er ekki enn metinn til fjár, en það mun mögulega gerast á næstu áratugum.
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar