Þegar við húkkuðum far með halastjörnu Kjartan Hreinn Njálsson skrifar 22. desember 2014 07:00 Maðurinn lenti á halastjörnu í nóvember sem var flóknasta geimævintýri mannkyns. Nú er vitað að flókin lífræn efni er að finna á halastjörnum ásamt vatni í föstu formi. Uppgötvanirnar voru margar á árinu og afrekin fjölbreytt. Vonbrigðin voru einnig til staðar. Á ýmsum sviðum tóku vísindamenn höndum saman, á öðrum tókust þeir á. 2014 var ár framfara en við sáum vísindamenn einnig gera það sem þeir gera svo vel, að horfast í augu við óvæntar breytur og vonbrigði. Hér er það helsta í vísindum á árinu.Óríon NASA skaut nýju faratæki út í geim, í fyrsta skipti í 33 ár. Tilraunaflug Óríon er neistinn sem mun vekja geimferðaáætlun Bandaríkjanna úr dvala. Óríón náði 5.790 km hæð og fór tvívegis um Jörðina. Hylkið braut sér leið í gegnum loftjúpinn á 32 þúsund km/h og allt fór vel. Óríon er lykillinn að mönnuðum ferðum til Mars.Baráttan við loftslagsbreytingar Milliríkjanefnd SÞ um loftslagsbreytingar rak endahnút á yfirlit sitt á stöðu loftslagsbreytinga. Niðurstaðan: Við berum sökina og vandamálið er að versna. Samningur Bandaríkjanna og Kína um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda er umhverfisfrétt ársins þar sem löndin skuldbinda sig til draga úr losun um tugi prósenta á næstu 30 árum.Vatn á Enceladus Vísindamenn tilkynntu að vatn í vökvaformi væri að finna undir íshellunni á tunglinu Enceladus sem er á braut um Satúrnus. Með uppgötvun yfir eitt þúsund fjarreikistjarna í hundruð ljósára fjarlægð verða líkurnar á að líf leynist víðar sífellt betri. Uppgötvunin á Enceladus gæti þýtt að við þurfum ekki að ferðast órafjarlægðir til að finna nágranna okkar, mögulega eru þeir í bakgarði okkar.Holuhraun Eldgosið í Holuhrauni er einstakt á heimsvísu. Svo mikið af hrauni hefur ekki komið upp í 230 ár og gosið er í raun það stærsta sem sést hefur síðan á 18. öld. Eldfjallafræðingar segja að eldvirknin við eldfjallið sé óþekkt í vísindasögunni og það mun taka næstu ár að vinna úr þeim gögnum sem vísindamenn hafa safnað.Risinn DreadnoughtusVísindamenn í Argentínu fundu steingerðar leifar risaeðlu sem er talin vera stærsta landdýr jarðar. Risaeðlan var nefnd Dreadnoughtus. Hún var 65 tonn (12 afríkufílar) og 26 metrar að lengd. Dreadnoughtus var uppi fyrir 77 milljónum ára, át gras og óttaðist ekkert. Geimkúrekar í vandræðum Einkaaðilar í geimgeiranum áttu erfitt ár. Mannlaus eldflaug Orbital Sciences sprakk í loft upp stuttu eftir flugtak og í október lést flugmaður Virgin Galactic þegar tilraunaferja fyrirtækisins hrapaði í flugi yfir Mojawe eyðimörkinni. Þetta er fyrirsjáanlegur fórnarkostnaður geimkönnunar. Vonandi verða fjárfestar skilningsríkari en eldflaugafræðin.Metan og vatn á Mars Könnunarfarið Curiosty sem nú rúntar um á Mars fann ævafornt vatn í berglögum rauðu plánetunnar ásamt metani og flóknum lífrænum sameindum. Þar með hefur verið staðfest að Mars hefur að geyma þrjár forsendur lífs: orkugjafa, vatn og lífræn efni. Áfram Curiosity!Ebóla Ónæmiskerfi mannsins á ekki roð í ebólu. Faraldurinn hefur kostað tæplega 7 þúsund manns lífið. Veirufræðingar hafa lagt allt kapp á þróa bóluefni. Við höfum svipt hulunni af stórkostlegum líffræðilegum eiginleikum veirunnar. Núna getum við loks boðið smituðum upp á sérsniðna meðferð, hingað til höfum við í raun ekki getað boðið upp á annað en sýklalyfjakokteil.Óðaþensla Miklahvells, eða hvað? Þetta átti að vera merkilegasta uppgötvun vísindasögunnar. Vísindamenn að störfum á Suðurpólnum tilkynntu kaldir að þyngdarbylgjur sem mynduðust örfáum sekúndubrotum eftir Miklahvells hefðu loks fundist. Óðaþensluskeiðið var staðreynd — þangað til að vísindamenn fóru að rýna í gögnin. Eitthvað vantaði og við höfum ekki enn fengið botn í málið. Hin vísindalega aðferð að verki. Við lentum á halastjörnu! Stefnumóti Rosetta-geimfarsins og halastjörnunnar 67P hafði verið beðið í nokkra áratugi. Í nóvember rann stóra stundin upp þegar könnunarfarið Philae sagði skilið við Rosetta og lenti á yfirborði halastjörnunnar eftir 6.4 milljarða kílómetra ferðalag. Verkefnið er flóknasta geimævintýri mannkyns. Philae, sem nú sefur værum blundi á 67P, náði að senda gögn til jarðar. Núna vitum við að flókin lífræn efni er að finna á halastjörnum ásamt vatni í föstu formi. Hver veit nema halastjörnur hafi sáð fræjum lífs hér á Jörðinni. Fréttir ársins 2014 Mest lesið Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Vaktin: Totur farnar að teygja sig til norðurs Innlent Eldri maður á gamalli Corollu ógnaði ekki lífi hjóna á nýjum Ram Innlent Sigmundur hafi viljað í kennslustund með nemendum Innlent Hörð viðbrögð við vaxtahækkunum Innlent Segir íbúafundinn ekki hafa verið nægilega upplýsandi Innlent „Allt athafnasvæði Bláa lónsins er innan varnargarða“ Innlent Með hundruð kílóa af þýfi heima hjá sér Innlent Ákærður fyrir að nauðga og myrða þrettán ára stúlku Erlent Jafnast ekki út að vera með annan fótinn í hrauni og hinn í ís Innlent Fleiri fréttir Rafmagnsmastur í hættu vegna hraunflæðis Segist svikin af Viðreisn og segir sig úr flokknum Tilbúin að aflýsa verkföllum í fjórum leikskólum Hörð viðbrögð við vaxtahækkunum Boða verkföll í tíu leikskólum í desember Í beinni frá gosstöðvum, undrun á vegferð seðlabankans og lokasprettur Atburðarás gærdagsins í myndum Eldri maður á gamalli Corollu ógnaði ekki lífi hjóna á nýjum Ram Virkni í þremur gígum og mest í miðjunni Mikill meirihluti vill ekki sjá sjókvíaeldi í Seyðisfirði Segir íbúafundinn ekki hafa verið nægilega upplýsandi FA klagar Willum Þór til umboðsmanns Með hundruð kílóa af þýfi heima hjá sér Bílar og byggingariðnaður losar mest í Reykjavík „Allt athafnasvæði Bláa lónsins er innan varnargarða“ Rokk og ról í Rockville holunni frestast fram í janúar Framsókn með þriggja prósenta fylgi í borginni Gist í um tuttugu húsum í Grindavík Njarðvíkuræðin heldur sem stendur og vaxtakjörin útskýrð á mannamáli Útkall vegna reyks við Borgarholtsbraut Ekki þörf enn á að stækka varnargarða við Bláa lónið Bein útsending: Heilbrigðisstarfsfólk grillar frambjóðendur Meirihluti styður verkfallsaðgerðir kennara Jafnast ekki út að vera með annan fótinn í hrauni og hinn í ís Stöðug virkni í nótt og og litlar breytingar Hótaði heimilismönnum með skærum Sigmundur hafi viljað í kennslustund með nemendum Gætu kosið strategískt þegar svo margir flokkar eru á mörkunum Funda áfram hjá sáttasemjara á morgun „Fólki er frekar misboðið“ Sjá meira
Uppgötvanirnar voru margar á árinu og afrekin fjölbreytt. Vonbrigðin voru einnig til staðar. Á ýmsum sviðum tóku vísindamenn höndum saman, á öðrum tókust þeir á. 2014 var ár framfara en við sáum vísindamenn einnig gera það sem þeir gera svo vel, að horfast í augu við óvæntar breytur og vonbrigði. Hér er það helsta í vísindum á árinu.Óríon NASA skaut nýju faratæki út í geim, í fyrsta skipti í 33 ár. Tilraunaflug Óríon er neistinn sem mun vekja geimferðaáætlun Bandaríkjanna úr dvala. Óríón náði 5.790 km hæð og fór tvívegis um Jörðina. Hylkið braut sér leið í gegnum loftjúpinn á 32 þúsund km/h og allt fór vel. Óríon er lykillinn að mönnuðum ferðum til Mars.Baráttan við loftslagsbreytingar Milliríkjanefnd SÞ um loftslagsbreytingar rak endahnút á yfirlit sitt á stöðu loftslagsbreytinga. Niðurstaðan: Við berum sökina og vandamálið er að versna. Samningur Bandaríkjanna og Kína um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda er umhverfisfrétt ársins þar sem löndin skuldbinda sig til draga úr losun um tugi prósenta á næstu 30 árum.Vatn á Enceladus Vísindamenn tilkynntu að vatn í vökvaformi væri að finna undir íshellunni á tunglinu Enceladus sem er á braut um Satúrnus. Með uppgötvun yfir eitt þúsund fjarreikistjarna í hundruð ljósára fjarlægð verða líkurnar á að líf leynist víðar sífellt betri. Uppgötvunin á Enceladus gæti þýtt að við þurfum ekki að ferðast órafjarlægðir til að finna nágranna okkar, mögulega eru þeir í bakgarði okkar.Holuhraun Eldgosið í Holuhrauni er einstakt á heimsvísu. Svo mikið af hrauni hefur ekki komið upp í 230 ár og gosið er í raun það stærsta sem sést hefur síðan á 18. öld. Eldfjallafræðingar segja að eldvirknin við eldfjallið sé óþekkt í vísindasögunni og það mun taka næstu ár að vinna úr þeim gögnum sem vísindamenn hafa safnað.Risinn DreadnoughtusVísindamenn í Argentínu fundu steingerðar leifar risaeðlu sem er talin vera stærsta landdýr jarðar. Risaeðlan var nefnd Dreadnoughtus. Hún var 65 tonn (12 afríkufílar) og 26 metrar að lengd. Dreadnoughtus var uppi fyrir 77 milljónum ára, át gras og óttaðist ekkert. Geimkúrekar í vandræðum Einkaaðilar í geimgeiranum áttu erfitt ár. Mannlaus eldflaug Orbital Sciences sprakk í loft upp stuttu eftir flugtak og í október lést flugmaður Virgin Galactic þegar tilraunaferja fyrirtækisins hrapaði í flugi yfir Mojawe eyðimörkinni. Þetta er fyrirsjáanlegur fórnarkostnaður geimkönnunar. Vonandi verða fjárfestar skilningsríkari en eldflaugafræðin.Metan og vatn á Mars Könnunarfarið Curiosty sem nú rúntar um á Mars fann ævafornt vatn í berglögum rauðu plánetunnar ásamt metani og flóknum lífrænum sameindum. Þar með hefur verið staðfest að Mars hefur að geyma þrjár forsendur lífs: orkugjafa, vatn og lífræn efni. Áfram Curiosity!Ebóla Ónæmiskerfi mannsins á ekki roð í ebólu. Faraldurinn hefur kostað tæplega 7 þúsund manns lífið. Veirufræðingar hafa lagt allt kapp á þróa bóluefni. Við höfum svipt hulunni af stórkostlegum líffræðilegum eiginleikum veirunnar. Núna getum við loks boðið smituðum upp á sérsniðna meðferð, hingað til höfum við í raun ekki getað boðið upp á annað en sýklalyfjakokteil.Óðaþensla Miklahvells, eða hvað? Þetta átti að vera merkilegasta uppgötvun vísindasögunnar. Vísindamenn að störfum á Suðurpólnum tilkynntu kaldir að þyngdarbylgjur sem mynduðust örfáum sekúndubrotum eftir Miklahvells hefðu loks fundist. Óðaþensluskeiðið var staðreynd — þangað til að vísindamenn fóru að rýna í gögnin. Eitthvað vantaði og við höfum ekki enn fengið botn í málið. Hin vísindalega aðferð að verki. Við lentum á halastjörnu! Stefnumóti Rosetta-geimfarsins og halastjörnunnar 67P hafði verið beðið í nokkra áratugi. Í nóvember rann stóra stundin upp þegar könnunarfarið Philae sagði skilið við Rosetta og lenti á yfirborði halastjörnunnar eftir 6.4 milljarða kílómetra ferðalag. Verkefnið er flóknasta geimævintýri mannkyns. Philae, sem nú sefur værum blundi á 67P, náði að senda gögn til jarðar. Núna vitum við að flókin lífræn efni er að finna á halastjörnum ásamt vatni í föstu formi. Hver veit nema halastjörnur hafi sáð fræjum lífs hér á Jörðinni.
Fréttir ársins 2014 Mest lesið Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Vaktin: Totur farnar að teygja sig til norðurs Innlent Eldri maður á gamalli Corollu ógnaði ekki lífi hjóna á nýjum Ram Innlent Sigmundur hafi viljað í kennslustund með nemendum Innlent Hörð viðbrögð við vaxtahækkunum Innlent Segir íbúafundinn ekki hafa verið nægilega upplýsandi Innlent „Allt athafnasvæði Bláa lónsins er innan varnargarða“ Innlent Með hundruð kílóa af þýfi heima hjá sér Innlent Ákærður fyrir að nauðga og myrða þrettán ára stúlku Erlent Jafnast ekki út að vera með annan fótinn í hrauni og hinn í ís Innlent Fleiri fréttir Rafmagnsmastur í hættu vegna hraunflæðis Segist svikin af Viðreisn og segir sig úr flokknum Tilbúin að aflýsa verkföllum í fjórum leikskólum Hörð viðbrögð við vaxtahækkunum Boða verkföll í tíu leikskólum í desember Í beinni frá gosstöðvum, undrun á vegferð seðlabankans og lokasprettur Atburðarás gærdagsins í myndum Eldri maður á gamalli Corollu ógnaði ekki lífi hjóna á nýjum Ram Virkni í þremur gígum og mest í miðjunni Mikill meirihluti vill ekki sjá sjókvíaeldi í Seyðisfirði Segir íbúafundinn ekki hafa verið nægilega upplýsandi FA klagar Willum Þór til umboðsmanns Með hundruð kílóa af þýfi heima hjá sér Bílar og byggingariðnaður losar mest í Reykjavík „Allt athafnasvæði Bláa lónsins er innan varnargarða“ Rokk og ról í Rockville holunni frestast fram í janúar Framsókn með þriggja prósenta fylgi í borginni Gist í um tuttugu húsum í Grindavík Njarðvíkuræðin heldur sem stendur og vaxtakjörin útskýrð á mannamáli Útkall vegna reyks við Borgarholtsbraut Ekki þörf enn á að stækka varnargarða við Bláa lónið Bein útsending: Heilbrigðisstarfsfólk grillar frambjóðendur Meirihluti styður verkfallsaðgerðir kennara Jafnast ekki út að vera með annan fótinn í hrauni og hinn í ís Stöðug virkni í nótt og og litlar breytingar Hótaði heimilismönnum með skærum Sigmundur hafi viljað í kennslustund með nemendum Gætu kosið strategískt þegar svo margir flokkar eru á mörkunum Funda áfram hjá sáttasemjara á morgun „Fólki er frekar misboðið“ Sjá meira