Skoðun

Alþjóðlegt efnahagsátak

Þjóðir heims eiga enn eftir að ná þeirri samhæfingu þjóðhagfræðilegra stefnumiða sem þarf til að reisa við hagvöxt á ný eftir Hrunið mikla 2008. Víða um heim dregur fólk núna úr útgjöldum til þess að bregðast við skertri auðlegð og af ótta við atvinnumissi. Þessi mikli drifkraftur yfirstandandi hruns atvinnu, framlegðar og viðskipta er jafnvel mikilvægari en óðagot fjármálaheimsins eftir hrun Lehman Brothers í september í fyrra.

Vitanlega verður samt ekki horfið aftur til stöðunnar eins og hún var fyrir Hrunið mikla. Fjármálabólan sem náði um heim allan verður ekki og ætti ekki að verða endurvakin. Takist hins vegar löndum heims að leggjast á eitt má vega upp á móti minnkandi eftirspurn með mikilvægri aukningu fjárfestingar á þeim sviðum sem skipta heiminn hvað mestu máli: í endurnýjanlegri orku, hreinu vatni og úrgangsmálum, mengunarvörnum, heilbrigðismálum og í aukna framleiðslu matvæla til handa fátækari löndum.

Bandaríkin, Evrópa og Asía hafa öll orðið fyrir verðmætatapi vegna hruns verðbréfamarkaða og fasteignaverðs. Enn hefur þó ekki komið fram áreiðanleg mæling á samdrætti auðlegðar og hvernig hann skiptist á heimsvísu. Þó má leiða að því líkur að frá hámarki eignabólunnar nemi verðmætatap í Bandaríkjunum einum nálægt 15 þúsund milljörðum dala [1.680 billjónir króna] og kannski 10 þúsund milljörðum dala [1.120 billjónir króna] í Evrópu og Asíu samanlagt. Samanlagður samdráttur auðlegðar upp á 25 þúsund milljarða Bandaríkjadala [2.800 billjónir] samsvarar rúmlega 60 prósentum af tekjum heimsins á einu ári.

amdrátturinn í Bandaríkjunum einum samsvarar hærra hlutfalli í bandaríska hagkerfinu, eða um 100 prósentum af árstekjum þjóðarinnar og í Evrópu og Asíu nær samdrátturinn kannski 70 prósenta hlutfalli.

Alla jafna er gert ráð fyrir að neysla hvers heimilis dragist saman um fimm sent af hverjum dal í tapaðri auðlegð [eða fimm aura af hverri krónu]. Þetta fæli í sér að samdráttur í útgjöldum heimilanna næmi í Bandaríkjunum um fimm prósentum af þjóðartekjum og um 3,5 prósentum í Evrópu og Asíu.

Niðursveiflan er svo mikil að atvinnuleysi kemur til með að snaraukast og nær kannski níu til tíu prósentum í Bandaríkjunum. Og þótt auður heimilanna nái aftur fyrri stærðum og neysla aukist á ný gerist það of hægt til þess að komið verði í veg fyrir hraðan atvinnumissi og stórfelldan samdrátt framleiðslu miðað við framleiðslugetu.

Því þarf að ýta undir annars konar fjárfestingu. Ein öflug leið til að styðja við heimshagkerfið og hjálpa því að standa undir framtíðarkröfum er að auka útgjöld til verkefna tengdum lykilinnviðum þjóða, aðallega samgöngum (vega- og hafnargerð, lestarsamgöngur og þess háttar), endurnýjanlegri orku (vind- og sólarorku, jarðvarma, kolefnisheimt, og víðfeðmum orkudreifingarnetum), mengunarvörnumr, vatnsveitum og vinnslu úrgangs.

Færa má sterk rök fyrir samstarfi þjóða til að auka opinbera fjárfestingu sem þessa í þróunarlöndum, sér í lagi þar sem fátækt er mest. Þessi svæði, þar með talin löndin sunnan Sahara í Afríku og Mið-Asía, finna mjög fyrir heimskreppunni vegna minnkandi útflutningstekna, stöðnunar fjármagnsmarkaða og gjaldeyrisskorts.

Fátæku löndin líða einnig fyrir loftslagsbreytingar á borð við tíðari þurrka vegna gróðurhúsategundaútblásturs ríkari landanna. Um leið eru þau í mikilli þörf fyrir innri uppbyggingu, sér í lagi á vega- og lestarkerfi, hvað varðar endurnýjanlegar orkulindir, vatnsveitu og úrgang. Að auki þarf í þessum löndum að stórbæta margvíslega lífsnauðsynlega þjónustu, svo sem heilbrigðisþjónustu og stuðning við matvælaframleiðslu.

Vettvangur G-20 ríkjanna, sem saman mynda stærstu hagkerfi heimsins, hentar sameiginlegri stefnumörkun í þessum efnum, en næsti fundur þeirra er í Lundúnum í aprílbyrjun. Stóru hagkerfin, Bandaríkin, Evrópusambandið og Japan, ættu að koma á legg nýjum áætlunum til að fjármagna verkefni tengd uppbyggingu í fátæku löndunum. Ný útlán til þróunarlanda ættu að nema hundrað milljörðum dala [11.200 milljörðum króna] á ári hið minnsta.

Nýja fjármögnunin myndi fela í sér bein langtímalán (til dæmis 40 ára lán) frá fjármögnunarstofnunum (e. export credit agencies eða ECA's) ríku landanna og færu í vegagerð, orkunet, framleiðslu endurnýjanlegrar orku, hafnargerð, ljósleiðaranet og í vatnsveitu og til úrgangsmála. G-20 ríkin ættu einnig að auka útlánagetu Alþjóðabankans, Þróunarbanka Afríku og annarra alþjóðlegra fjármálastofnana.

Japan, sem á afgangssparnað, býr við sterka mynt og á mikinn gjaldeyrisforða, auk mikillar framleiðslugetu án innlendrar eftirspurnar, ætti að taka forystu í að fjármagna uppbygginguna. Aðgerðirnar geta líka um leið orðið lyftistöng fyrir japanskt efnahagslíf sem nota myndi eigin iðnframleiðslu í þágu þróunarlandanna.

Með samvinnu má snúa skörpum og ógnvekjandi neyslusamdrætti í tækifæri til að fjárfesta í framtíðarheilsu heimsins. Með því að beina peningum í nauðsynlega fjárfestingu í þróunarlöndum getur heimurinn náð "þreföldum" sigri. Aukin fjárfesting og útgjöld til félagsmála í fátækum löndum efla hagkerfi heimsins alls, flýtir hagþróun og ýtir undir umhverfisvernd með fjárfestingu í endurnýjanlegri orku, betri vatnsnýtingu og vistvænum landbúnaði.

(c) Project Syndicate, 2009, www.project-syndicate.org.






Skoðun

Sjá meira


×