Skoðun

Verði þitt val, svo á jörðu sem á himni

Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar

Andúð á leiðtogum stjórnarflokka vekur upp spurningar um eðli stjórnmálalegrar gagnrýni og hlutverk stjórnarandstöðu í lýðræðislegu samfélagi. Þrátt fyrir að þessir leiðtogar hafi oft verið skotmark háværrar gagnrýni og deilna, hafa stjórnarflokkarnir haldið völdum í mörg ár. Þetta vekur upp spurningar um hvort þessi andúð sé í raun merki um veikleika stjórnarandstöðunnar frekar en styrkleika stjórnarflokkanna.

Söguleg þróun íslenskrar stjórnarandstöðu gefur mikilvæga innsýn í þetta. Sem dæmi og á stríðsárunum og í kringum stofnun lýðveldisins var stjórnarandstaðan og þá sérstaklega Sósíalistaflokkurinn, tiltölulega sterk og hafði ákveðna getu til að virkja óánægju meðal almennings. Hins vegar, á eftirstríðsárunum, þegar Sjálfstæðisflokkurinn var í lykilhlutverki í ríkisstjórnum, var stjórnarandstaðan oft klofin og því minna áhrifarík, sem gerði stjórnarflokkunum kleift að halda völdum þrátt fyrir gagnrýni.

Þegar stjórnarandstaðan getur ekki nýtt sér gagnrýni á stjórnvöld til að styrkja eigin stöðu eða bjóða fram trúverðuga valkosti, getur það bent til skorts á skýrum stefnumálum eða leiðtogum sem almenningur telur vera betri kost. Þetta endurspeglast í þróun íslenskra stjórnmála, til að mynda á áttunda áratugnum, þegar stjórnarandstaðan náði meiri samstöðu og sameinaðist um að koma á fót vinstristjórn, sem nýtti sér óánægju með sitjandi stjórnvöld. Þessi sameining veitti þeim styrk og gerði þeim kleift að koma til valda.

Það er einnig rétt að íhuga hvort það að stjórnarflokkarnir hafi náð að viðhalda völdum sinum, þrátt fyrir gagnrýnina, sé vegna hæfileika þeirra til að mæta þörfum kjósenda eða hvort það stafi af skorti á raunverulegum valkostum í stjórnarandstöðunni. Þetta sést á níunda áratugnum þegar stjórnarandstaðan átti erfitt með að koma á framfæri trúverðugum valkostum við stefnu ríkisstjórnarinnar, sem gerði það að verkum að stjórnarflokkar fengu forskot í augum kjósenda.

Efnahagshrunið 2008 markaði tímamót þar sem almenningur missti traust á sitjandi stjórnarflokkum, sérstaklega Sjálfstæðisflokknum og sneri sér að stjórnarandstöðunni, sem kom til valda undir forystu VG og Samfylkingarinnar. Þetta var dæmi um hvernig djúpstæð óánægja og trúverðugir valkostir geta kollvarpað ríkjandi valdajafnvægi. Á hinn bóginn hefur stjórnarandstaðan átt erfitt með að halda þessum styrk síðan, og sitjandi stjórnarflokkar hafa haldið völdum þrátt fyrir gagnrýni.

Viðhorf kjósenda gegna lykilhlutverki í þessu samhengi. Þegar vantraust er mikið kann að vera að kjósendur haldið sig við þá flokka sem þeir þekkja, jafnvel þótt þeir séu óánægðir, einfaldlega vegna þess að þeir telja að stjórnarandstaðan bjóði ekki upp á betri kost. Þá sýnir söguleg reynsla að stjórnarandstaðan hefur bæði sýnt styrkleika og veikleika, eftir því hvort hún hefur náð að sameinast um trúverðuga stefnu og leiðtoga. Þegar stjórnarandstöðum hefur ekki tekist þetta, hafa stjórnarflokkarnir oft haldið völdum, þrátt fyrir óánægju og gagnrýni.

Höfundur er lögfræðingur. 




Skoðun

Sjá meira


×