Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar 26. september 2024 08:31 Íslenskur sjávarútvegur hefur náð markverðum árangri í að draga úr kolefnisfótspori sínu á undanförnum áratugum. Margir samverkandi þættir skýra þann árangur en einn sá stærsti er raforkuvæðing fiskimjölsverksmiðja. Raforkuvæðingin hófst á tíunda áratug síðustu aldar en síðan þá hafa nær allar fiskimjölsverksmiðjur verið raforkuvæddar. Örfáar búa þó enn við að geta einungis knúið starfsemi sína með olíu en það er einkum vegna takmarkana í flutningskerfi raforku. Er þar um að ræða fiskimjölsverksmiðjur í Vestmannaeyjum og á Þórshöfn. Árangurinn er óumdeildur, eins og sjá má á neðangreindri mynd. Bakslag hefur hins vegar komið í þessa jákvæðu vegferð á liðnum tveimur árum, þar sem raforkuskortur hefur verið viðvarandi. Framleiðsla ófyrirsjáanleg Fiskimjölsverksmiðjur hafa nýtt ótrygga raforku til að knýja áfram framleiðslu sína. Verksmiðjurnar hafa þannig getað nýtt orku sem verður afgangs í kerfinu og er afhending skert ef staða vinnslukerfa er ekki nægilega góð. Fyrir skerðanlega raforku er greitt lægra verð. Verksmiðjurnar geta síðan nýtt jarðefnaeldsneyti ef skortur er á raforku, þó raforka sé ávallt fyrsti kostur enda tryggir hún læra kolefnisfótspor framleiddra afurða. Einnig skapar hún betra vinnuumhverfi í verksmiðjunum og nærumhverfi þeirra þegar litið er til hávaða og loftgæða. Fyrirkomulagið hefur reynst einkar hagfellt enda býr mjöl- og lýsisframleiðsla ekki við sama fyrirsjáanleika og annar iðnaður þegar kemur að orkunotkun. Hráefnisöflun fiskimjölsverksmiðja er afar sveiflukennd milli ára. Aflaheimildir, veðurfar og göngumynstur fiskistofna eru meðal þeirra óvissuþátta sem hafa áhrif. Miklar sveiflur eru í stærð þeirra fiskistofna sem nýttir eru í mjöl- og lýsisframleiðslu og er nærtækast að nefna loðnu, sem hefur verið fyrirferðamesta tegundin þegar kemur að framleiðslu á mjöli og lýsi. Miklar sveiflur eru á milli ára í stærð loðnustofnsins og er loðnubrestur árin 2019, 2020 og aftur nú í ár, skýrasta dæmið um það. Hversu stórum hluta loðnuaflans er ráðstafað í mjöl og lýsi, ræðst svo að mestu leyti af heildarloðnukvóta hvers árs. Eftir því sem kvótinn er stærri, fer almennt hlutfallslega meira í bræðslu. Aðrar uppsjávartegundir, svo sem síld, makríll og kolmunni hafa einnig verið nýttar í mjöl- og lýsisframleiðslu þegar lítið er um loðnu. Áætla má að uppsafnaður olíusparnaður sem hefur myndast við raforkuvæðingu fiskimjölsverksmiðja á síðastliðnum 20 árum jafngildi 300 þúsund tonnum af olíu. Til að setja það í samhengi þá samsvarar það olíunotkun flugiðnaðarins á síðasta ári eða um tvöfaldri notkun íslenska fiskiskipaflotans samkvæmt gögnum frá Orkustofnun. Þá hefur minni olíunotkun liðinna 20 ára sparað um 35 milljarða króna í olíukostnað á núverandi verðlagi. Raforkuvæðingin verður því ekki einungis til þess að kolefnisspor afurðanna minnkar, heldur eru verksmiðjurnar að nota græna innlenda orku í stað þess að flytja inn olíu. Vegferðin lengist Á undanförnum árum hefur Landsvirkjun ítrekað þurft að grípa til skerðingar á afhendingu á raforku til fiskimjölsverksmiðja. Þetta má einkum rekja til slæmrar vatnsstöðu lónanna, sem gerir það að verkum að lítil orka er afgangs þegar að kaupendur að forgangsorku hafa nýtt sína orku. Í kjölfar þeirra skerðinga hefur olíunotkun verksmiðjanna aukist umtalsvert. Frekari skerðingar á afhendingu á raforku til fiskimjölsverksmiðja eru fyrirséðar en samkvæmt raforkuspá Landsnets eru jafnvel líkur á að notendur að forgangsorku þurfi að þola skerðingar á næstu árum. Það er bakslag sem enginn vildi sjá. Raforkukerfið er komið að þolmörkum. Nauðsynlegt er að grípa til aðgerða til að koma í veg fyrir óþarfa olíunotkun, svo að hægt verði að ná markmiðum stjórnvalda um að draga úr losun gróðurhúslofttegunda. Fyrirtækin hafa sýnt vilja, bæði í orði og í verki, til að draga úr olíunotkun sinni. Raforkuvæðing fiskimjölsverksmiðja er gott dæmi um það. Í ljósi þessarar stöðu skýtur verulega skökku við að stjórnvöld hækki í sífellu kolefnisgjald, sem einna verst bitnar á sjávarútvegi. Fyrirtækin hafa þegar ráðist í orkuskipti með verulegum fjárfestingum, en græna orkan er aftur á móti uppseld. Stjórnvöld eru hins vegar ár hvert að þyngja enn frekar gjaldtökuna, vitandi að engar athafnir fyrirtækjanna geta breytt skorti á grænni orku. Nú verða stjórnvöld að staldra við og endurmeta þessa undarlegu vegferð síhækkandi kolefnisgjalds. Höfundur er hagfræðingur hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Skattar og tollar Mest lesið Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist Skoðun Skoðun Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Skattlögð þegar við þénum, eigum og eyðum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson skrifar Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist skrifar Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Kyrrstöðuna verður að rjúfa! Lausn fyrir verðandi innviðaráðherra Sigþór Sigurðsson skrifar Sjá meira
Íslenskur sjávarútvegur hefur náð markverðum árangri í að draga úr kolefnisfótspori sínu á undanförnum áratugum. Margir samverkandi þættir skýra þann árangur en einn sá stærsti er raforkuvæðing fiskimjölsverksmiðja. Raforkuvæðingin hófst á tíunda áratug síðustu aldar en síðan þá hafa nær allar fiskimjölsverksmiðjur verið raforkuvæddar. Örfáar búa þó enn við að geta einungis knúið starfsemi sína með olíu en það er einkum vegna takmarkana í flutningskerfi raforku. Er þar um að ræða fiskimjölsverksmiðjur í Vestmannaeyjum og á Þórshöfn. Árangurinn er óumdeildur, eins og sjá má á neðangreindri mynd. Bakslag hefur hins vegar komið í þessa jákvæðu vegferð á liðnum tveimur árum, þar sem raforkuskortur hefur verið viðvarandi. Framleiðsla ófyrirsjáanleg Fiskimjölsverksmiðjur hafa nýtt ótrygga raforku til að knýja áfram framleiðslu sína. Verksmiðjurnar hafa þannig getað nýtt orku sem verður afgangs í kerfinu og er afhending skert ef staða vinnslukerfa er ekki nægilega góð. Fyrir skerðanlega raforku er greitt lægra verð. Verksmiðjurnar geta síðan nýtt jarðefnaeldsneyti ef skortur er á raforku, þó raforka sé ávallt fyrsti kostur enda tryggir hún læra kolefnisfótspor framleiddra afurða. Einnig skapar hún betra vinnuumhverfi í verksmiðjunum og nærumhverfi þeirra þegar litið er til hávaða og loftgæða. Fyrirkomulagið hefur reynst einkar hagfellt enda býr mjöl- og lýsisframleiðsla ekki við sama fyrirsjáanleika og annar iðnaður þegar kemur að orkunotkun. Hráefnisöflun fiskimjölsverksmiðja er afar sveiflukennd milli ára. Aflaheimildir, veðurfar og göngumynstur fiskistofna eru meðal þeirra óvissuþátta sem hafa áhrif. Miklar sveiflur eru í stærð þeirra fiskistofna sem nýttir eru í mjöl- og lýsisframleiðslu og er nærtækast að nefna loðnu, sem hefur verið fyrirferðamesta tegundin þegar kemur að framleiðslu á mjöli og lýsi. Miklar sveiflur eru á milli ára í stærð loðnustofnsins og er loðnubrestur árin 2019, 2020 og aftur nú í ár, skýrasta dæmið um það. Hversu stórum hluta loðnuaflans er ráðstafað í mjöl og lýsi, ræðst svo að mestu leyti af heildarloðnukvóta hvers árs. Eftir því sem kvótinn er stærri, fer almennt hlutfallslega meira í bræðslu. Aðrar uppsjávartegundir, svo sem síld, makríll og kolmunni hafa einnig verið nýttar í mjöl- og lýsisframleiðslu þegar lítið er um loðnu. Áætla má að uppsafnaður olíusparnaður sem hefur myndast við raforkuvæðingu fiskimjölsverksmiðja á síðastliðnum 20 árum jafngildi 300 þúsund tonnum af olíu. Til að setja það í samhengi þá samsvarar það olíunotkun flugiðnaðarins á síðasta ári eða um tvöfaldri notkun íslenska fiskiskipaflotans samkvæmt gögnum frá Orkustofnun. Þá hefur minni olíunotkun liðinna 20 ára sparað um 35 milljarða króna í olíukostnað á núverandi verðlagi. Raforkuvæðingin verður því ekki einungis til þess að kolefnisspor afurðanna minnkar, heldur eru verksmiðjurnar að nota græna innlenda orku í stað þess að flytja inn olíu. Vegferðin lengist Á undanförnum árum hefur Landsvirkjun ítrekað þurft að grípa til skerðingar á afhendingu á raforku til fiskimjölsverksmiðja. Þetta má einkum rekja til slæmrar vatnsstöðu lónanna, sem gerir það að verkum að lítil orka er afgangs þegar að kaupendur að forgangsorku hafa nýtt sína orku. Í kjölfar þeirra skerðinga hefur olíunotkun verksmiðjanna aukist umtalsvert. Frekari skerðingar á afhendingu á raforku til fiskimjölsverksmiðja eru fyrirséðar en samkvæmt raforkuspá Landsnets eru jafnvel líkur á að notendur að forgangsorku þurfi að þola skerðingar á næstu árum. Það er bakslag sem enginn vildi sjá. Raforkukerfið er komið að þolmörkum. Nauðsynlegt er að grípa til aðgerða til að koma í veg fyrir óþarfa olíunotkun, svo að hægt verði að ná markmiðum stjórnvalda um að draga úr losun gróðurhúslofttegunda. Fyrirtækin hafa sýnt vilja, bæði í orði og í verki, til að draga úr olíunotkun sinni. Raforkuvæðing fiskimjölsverksmiðja er gott dæmi um það. Í ljósi þessarar stöðu skýtur verulega skökku við að stjórnvöld hækki í sífellu kolefnisgjald, sem einna verst bitnar á sjávarútvegi. Fyrirtækin hafa þegar ráðist í orkuskipti með verulegum fjárfestingum, en græna orkan er aftur á móti uppseld. Stjórnvöld eru hins vegar ár hvert að þyngja enn frekar gjaldtökuna, vitandi að engar athafnir fyrirtækjanna geta breytt skorti á grænni orku. Nú verða stjórnvöld að staldra við og endurmeta þessa undarlegu vegferð síhækkandi kolefnisgjalds. Höfundur er hagfræðingur hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS).
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar