Aukinn úr­tölu­tónn í um­ræðum um lofts­lags­vá

Verulega hefur fjarað undan opinberri umræðu um loftslagsvandann sem hefur að miklu leyti fallið í skuggann af heimsfaraldri og síðar efnahagslegum afleiðingum hans. Tónninn í garð loftslagsmarkmiða stjórnvalda og ýmissa loftslagslausna hefur í auknum mæli litast af neikvæðini.

Fulltrúar Viðskiptaráðs, Samtaka atvinnulífsins og ýmsir þingmenn Sjálfstæðisflokksins eru á meðal þeirra sem hafa lýst þeirri skoðun opinberlega nýlega að stjórnvöld ætli sér að ganga of langt í að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda sem valda hnattrænni hlýnun. Þá hafa íslensk stjórnvöld sjálf beitt sér fyrir því að íslensk flugfélög þurfi ekki að gangast undir sömu loftslagsskuldbindingar og önnu evrópsk félög.

Þessi aukni úrtölutónn veldur Halldóri Þorgeirssyni, formanni Loftslagsráðs áhyggjum, sérstaklega yfirlýsingar leiðtoga atvinnulífsins um að skuldbindingar Íslands séu of íþyngjandi. Hann telur þær yfirlýsingar byggja á vanmati á umfangi viðfangsefnisins: loftslagsvandanum sjálfum.

„Þegar almenningur les slíkt gengur hann út frá því að það sé allt rétt. Þetta snýst svolítið um að það er ekki nægileg umfjöllun í fjölmiðlum um vandamálið sjálft og hvað við stöndum frammi fyrir stóru og brýnu verkefni sem mannkyn,“ segir Halldór í samtali við Vísi.

Hnattræn hlýnun nemur nú meira en 1,1 gráðu frá viðmiðunartímabili fyrir iðnbyltingu. Árið í fyrra var það hlýjasta í mælingasögunni en þetta ár gæti enn slegið því við. Heitustu stöku dagar sem mælst hafa á jörðinni voru í sumar. 

Carbfix eitt merkasta framlag Íslands til baráttunnar

Loftslagsmálin snúist ekki lengur um samninga á milli ríkja um verka- eða ábyrgðarskiptingu heldur hvaða hagkerfi séu fljótust að bregðast við og sýni mestan kraft í kolefnishlutlausu hagkerfi sem sé að verða til, að sögn Halldórs.

„Það er það sem ég sakna mest. Maður er ekki að sjá nægilega mikla nýsköpun og kraft að taka hana og láta hana verða að veruleika,“ segir hann.

Eitt stærsta nýsköpunarverkefni í loftslagsmálum sem ráðist hefur verið í á Íslandi er Carbfix-verkefnið sem Orkuveita Reykjavíkur og vísindamenn við Háskóla Íslands hafa átt veg og vanda af. Það gengur út á að leysa gróðurhúsalofttegundina koltvísýring upp í vatni og dæla honum djúpt ofan í berglög þar sem hann steingerist og getur haldist stöðugur í þúsundir ára.

Halldór lýsir Carbfix-tækninni sem einu merkasta framlagi Íslands til loftslagsbaráttunnar og hún hafi staðist allar ítrustu kröfur á þeim tíma sem hún hefur verið í þróun.

Umræðan um Coda Terminal farið út af sporinu

Coda Terminal, kolefnisförgunarstöð Carbfix sem fyrirhugað er að reisa nærri Straumsvík, hefur hins vegar mætt mikilli andstöðu í Hafnarfirði og hafa bæjarfulltrúar bæði frá vinstri og hægri flokkum kallað eftir að framkvæmdin verði sett í íbúakosningu. Ljóst er að það gæti tekið fjölda ára að finna förgunarstöðinni nýjan stað verði henni hafnað í Hafnarfirði.

Ætlunin með Coda Terminal er að taka við koltvísýringi á fljótandi formi sem hefur verið fangaður við efnahvörf í iðnaði í Evrópu og dæla honum ofan í berglög hér.

Halldór segist efins um að umræðan um Coda Terminal hafi verið virkilega fagleg til þessa en vonast til þess að bragarbót verði á þegar mat fagstofnana á framkvæmdinni verði lagt fram á næstunni. Framkvæmdin hafi verið feykilega vel undirbúin og mikið sé í húfi, bæði fyrir Ísland og aðrar þjóðir, að beita aðferð Carbfix til að farga meiri koltvísýringi en er fangaður hér.

„Umræðan hefur farið út af sporinu en ég treysti því góða fólki sem þarna er til þess að koma þessu aftur á sporið. Þetta er mjög mikilvægt verkefni og mikilvægur lærdómur sem þarna mun skapast.“

Óhjákvæmilegt að farga koltvísýringi til viðbótar við samdrátt í losun

Eðlilegt sé að íbúar í nágrenni förgunarstöðvarinnar fyrirhuguðu spyrji spurninga og vilji fá svör við þeim, að mati Halldórs. Viðbrögðin hafi mögulega byggst á ákveðnum ótta, meðal annars við að koltvísýringur sé mengunarefni sem hann er ekki á sama hátt og svifryk eða eiturefni. Mat á umhverfisáhrifum og skipulagsferlið sé rétti farvegurinn fyrir þessar spurningar.

„Þetta snýst ekki um að taka við mengun frá öðrum heldur skapa hér á landi verðmæti og atvinnustarfsemi sem byggist á brýnni hnattrænni þörf, að farga koldíoxíði,“ segir Halldór.

Í baráttunni gegn loftslagsvandanum verði ekki hjá því komist að fanga og farga þeim koltvísýringi sem ekki er hægt að koma í veg fyrir að losni á sama tíma og dregið sé úr losun gróðurhúsalofttegunda.

„Það er óhjákvæmilegur hluti af þessu stóra verkefni að koma í veg fyrir alvarlegustu afleiðingar veðurfarsröskunar,“ segir formaður Loftslagsráðs.

Í skýrslum milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (IPCC) hefur ítrekað verið sagt að föngun og förgun kolefnis verði líklega nauðsynleg til þess að draga úr losun, sérstaklega frá iðnaði þar sem erfitt er að koma í veg fyrir hana. Þótt loftslagsvandinn verði ekki leystur með kolefnisföngun og förgun sé hún nauðsynleg til þess að heimsbyggðin nái loftslagsmarkmiðum sínum.

„Það er mikilvægt að við lendum ekki í því að sundurslitin umræða komi í veg fyrir það að það sé hægt að beita þessari mikilvægu tækni í þágu þessa viðfangsefnis. Það væri rosalegur skaði ef það verður ekki hægt að ná samstöðu um þetta verkefni að mínu mati,“ segir Halldór um förgunarstöð Carbfix.

Umdeild skógrækt til kolefnisbindingar

Hávær umræða geisaði í síðasta mánuði um skógrækt fyrir utan Húsavík á vegum Norðurþings og Yggdrasils. Gagnrýni laut að því að lyngmói hafði verið herfaður upp til þess að undirbúa jarðveginn fyrir trjáræktina sem verður notuð til þess að selja kolefnisbindingareiningar í framtíðinni.

Fræðimenn sem blönduðu sér inn í þá umræðu voru ekki á einu máli um gagnsemi skógræktarinnar fyrir loftslagið. Prófessor í skógrækt við Landbúnaðarháskólann sagði skóg binda meira kolefni en mólendið en prófessor í landnýtingu á Hólum hélt því gagnstæða fram.

Halldór frá Loftslagsráði segir að fara þurfi varlega í kolefnisbindingu með skógrækt á Íslandi. Mælingar á íslenskum aðstæðum verði að liggja fyrir áður en ráðist sé í framkvæmdir. Íslenskur jarðvegur bindi mun meira kolefni en í nágrannalöndunum. Eins og sakir standa skorti bæði gögn um kolefnisbindingu íslensks jarðvegs og skýrar reglur um framkvæmdir sem þessar.

„Á þessu þarf landsstjórnin að taka á. Það er ekki hægt að ætla sveitarfélögum, eins og í þessu tilfelli fyrir norðan, að veita þetta aðhald,“ segir Halldór.

Vindorkan þurfi að vera hluti af orkubúskapnum

Vindurinn er annar helsti orkugjafinn sem á að leysa jarðefnaeldsneyti af hólmi í raforkukerfum mannkynsins. Töluverð andstaða og efasemdir um vindorkuver hefur látið á sér kræla hér á landi, ekki síst frá náttúruverndarsamtökum. Þá hefur formaður eina stjórnmálaflokks landsins sem kennir sig við umhverfismál tiltekið fjölda skilyrða fyrir því að vindorka sé beisluð á landinu.

Halldór telur umræðu um vindorku á Íslandi ekki neikvæðari en annars staðar. Vindorkuver séu ennþá tiltölulega ný af nálinni á Íslandi. Alls staðar sem vindorkuver hafi verið reist hafi töluverður tími farið í það sem hann kallar eðlilegt samráð um umhverfisáhrif og skipulag.

Mikilvægt sé að Íslendingar afli sér reynslu og læri betur inn á vindorku. Vandi þurfi til verka við staðarval, bæði út frá sjónrænum náttúruverndarþáttum og út frá þekktum farleiðum fugla, svo eitthvað sé nefnt.

„Ég held að það sé mjög hagstætt fyrir Ísland að samþætta vindorkuna með vatnsfalls- og jarðvarmavirkjununum. Vindorkan þarf að vera hluti af okkar orkubúskap en það þýðir ekki það að það eigi ekki að vanda sig við ákvörðunartöku og gefa sér tíma til að þess sé tryggt að það sé vel af þessu staðið því það er mjög dýrt að snúa svona framkvæmdum við og taka svona mannvirki aftur niður.“