Bóluefni eða veirur Ágúst Kvaran skrifar 17. júlí 2024 11:30 Öðru hverju rata fyrir augu mér textar gegn notkun bóluefna þar sem varað er við skaðsemi þeirra. Ég hefi ekki ástæðu til að ætla að textahöfundum gangi neitt illt til með skrifum sínum en mér sýnist flestum þessum skrifum vera sameiginlegt að þau lýsa þekkingar eða skilningsleysi á því í hverju virkni bóluefna felst og að horft er framhjá því að ræða mikilvægan mun á virkni bóluefna annars vegar og veirusýkinga hins vegar. Þess í stað finnast mér flest skrif af þessum toga samanstanda af samhengislausum frösum eða upphrópunum án þess að reynt að gera sér far um að að varpa ljósi á um hvað málið snýst. Þetta er kveikjan að því að ég ákvað að taka saman eftirfarandi texta með skýringarmyndum í von um að auka skilning á virkni, tilgangi og mikilvægi bólusetninga og sér í lagi í hverju munurinn á að fá bóluefni eða veirusýkingu geti falist. Til að einfalda málið hefi ég valið að taka bara fyrir eitt nærtækt dæmi (Covid-19: dæmigerð virkni bóluefnis vs. veirusýking) og reynt að draga fram í dagsljósið aðalatriðin í flóknum ferlum á „mannamáli“ og/eða líkingarmáli. Bólusetning gegn COVID (Mynd 1): Dæmigert bóluefni við COVID samanstendur af vökvalausn sem inniheldur svonefndar mRNA sameindir innilokaðar í kúlulaga verndarhjúp sem líkja má við uppskrift að myndum bindiprótína sem eru á yfirborði COVID veirunnar. Kúlurnar „laðast“ að yfirborði fruma líkamans og ná þar að losa „mRNA uppskriftirnar“ inn fyrir frumuvegginn í umfrymið sem umlykur frumukjarnann (þar sem erfðaefnið okkar fyrirfinnst). Í umfryminu fer fram efnaferli fyrir tilstilli „Prótínþýðanda“ sem felst í því að „mRNA-uppskriftirnar“ eru notaðar til að búa til viðkomandi bindiprótín sem því næst eru losuð út úr frumunni. mRNA sameindirnar eyðast í framhaldi af því. Bindiprótín þessi, sem eru eftirlíkingar prótína á yfirborði COVID veirunnar, hafa þar þann eina tilgang að bindast frumum líkamans líkt og verndarkúlurnar í bóluefninu. Í kjölfar þess að bindiprótínin, sem þannig voru mynduð og losuð út úr frumum fer af stað efnaferli þar sem ónæmiskerfið bregst við þessum „nýju aðskotahlutum“ með þeim afleiðingum að varnakerfi líkamans gegn slíkum próteinum (þar með talið áföstum á COVID veirum) og þar með talið gegn COVID veirum, er virkjað líkt og herfylking gegn óvinveittum her COVID veiranna og þeim eytt. Virkni veira (Mynd2): Veirurnar sem valda COVID (SARS-CoV-2) eru, í einfaldaðri mynd líkt og lokaðar kúlur með bindiprótínum á yfirborðinu og keðju af fjölmörgum samhangandi RNA sameindum innst, sem eru uppskriftir að mismunandi prótínum. Mörg þeirra prótína eru ensím (ísl: lífhvatar) sem, í samræmi við eiginleika ensíma, geta haft áhrif á ýmsa efnaferla líkamans til hins verra, þ.e. haft eituráhrif / skaðleg áhrif. (Til samanburður um skaðlega virkni ensíma í lífríkinu má t.d. nefna eiturvirkni eftir bit eða stungur af dýrum á borð við eiturslöngur og skordýr.) Ef veirurnar ná að komast inn í líkama okkar geta þær bundist yfirborði fruma líkamans fyrir tilstilli bindiprótínanna á yfirborði þeirra meðan þær „athafna“ sig við að smjúga inn í frumuna (Mynd 2), þar sem þær opnast í umfryminu og losa sig við RNA keðjuna. Líkt og í tilfelli bóluefnisins, sem lýst var hér fyrir ofan þá hefst núna „þýðing“ á „RNA-uppskriftunum“ fyrir tilstilli „prótínþýðandans“ og myndun prótína. Munurinn er hins vegar sá að auk skaðlausra prótína á borð við bindiprótínið, eru núna líka búin til „eiturvirk“ ensím, sem losnar síðan allt úr frumunni. Ekki nóg með það, heldur eru veirurnar þeim eiginleika gæddar að ná að nýta sér frumuna til að endurmyndast áður en þær yfirgefa hana „í leit“ að næsta hýsli / „fórnarlambi“. Í kjölfar losunar prótína / ensíma, skaðlausra jafnt sem „eiturvirkra“ úr frumum líkamans hefst í senn virkjun ónæmiskerfisins sem og skaðvaldandi virkni. Ráðandi virkni ræðst af fjölmörgum þáttum, háð aðstæðum við smitun, hraða hinna ýmsu efnaferla í líkamanum sem og líkamlegu ástandi þess sýkta, svo nokkuð sé nefnt. Spurningin um hvort ráðlegra sé að þiggja bólusetningu eða að eiga á hættu að smitast snýst því í reynd um eftirfarandi: Hvort viltu fá bóluefni með vel skilgreinda tímabundna virkni sem einskorðast við að mynda skaðlaust efni í líkamanum sem virkjar ónæmiskerfið til að ráða niðurlögum veirunnar eða að fá veiru sem sífellt endurnýjast eftir að hafa virkjað myndun fjölda eiturefna / skaðvaldandi efna sem geta valdið líkamstjóni áður en ónæmiskerfið gegn veirunni nær að virkjast sem skyldi? Í mínum huga er svarið augljóst: Ég vel fyrri kostinn og nýti mér þar með afrakstur áratuga rannsókna og þekkingaröflunar mannsins á sviðum lífvísinda, efnafræði og eðlisfræði, sem m.a. endurspeglaðist í því stórkostlega afreki sem skjót þróun og notkun bólusetningarinnar gegn heimsfaraldrinum COVID-19 var. Þeim sem líkja bólusetningunni við eitursprautu vil ég benda á að innrás veirunnar er hin eiginlega „eitursprauta“, eins og ljóst má vera af ofangreindu. Þeim sem líkja bólusetningunni við „erfðabreytingu“ er rétt að benda á að bóluefnið hefur engin áhrif á erfðaefni okkar, sem varðveitist innan frumukjarna, þangar sem bóluefnin ná ekki. Misskilningurinn hvað þetta síðastnefnda varðar gæti falist í því að „mRNA uppskiftarefnið“ er efnafræðilega skyld sameindabyggingu erfðaefnisins (DNA, sem líkja má við samsettar RNA sameindir), en með sérhæfða verndandi og skaðlaus virkni í umfrymi fruma utan frumukjarna. Höfundur er prófessor emeritus í eðlisefnafræði. Heimildir og myndefni sem notast var við:https://www.genome.gov/about-genomics/fact-sheets/Understanding-COVID-19-mRNA-Vaccines https://cancerprogressreport.aacr.org/covid/c19c-contents/c19c-understanding-the-covid-19-pandemic/ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Vísindi Mest lesið Halldór 23.11.2024 Halldór Teppuleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir Skoðun Furðuleg réttlæting á hækkun verðtryggðra vaxta Marinó G. Njálsson Skoðun Miskunnsami nýmarxistinn Kári Allansson Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson Skoðun Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun Raforka er ekki eina orkan! Dagur Helgason Skoðun Kjósum á næsta kjörtímabili Jón Steindór Valdimarsson Skoðun Óframseljanlegt DAGA-kerfi Kári Jónsson Skoðun Eru aðventan og jólin kvíða- eða tilhlökkunarefni? Guðlaug Helga Ásgeirsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Vaxtahækkanir og brotið traust - hver ber ábyrgð? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Rödd friðar þarf að hljóma skærar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Af skynsemi Vegagerðarinnar Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar Skoðun Nýtt fangelsi – fyrir öruggara samfélag Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ærin verkefni næstu ár Ásbjörg Kristinsdóttir skrifar Skoðun Kominn tími á öðruvísi stjórnmál Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Furðuleg réttlæting á hækkun verðtryggðra vaxta Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Raforka er ekki eina orkan! Dagur Helgason skrifar Skoðun Miskunnsami nýmarxistinn Kári Allansson skrifar Skoðun Skapandi skattur og skapandi fólk Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Teppuleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Kjósum á næsta kjörtímabili Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eru aðventan og jólin kvíða- eða tilhlökkunarefni? Guðlaug Helga Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Óframseljanlegt DAGA-kerfi Kári Jónsson skrifar Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Sjá meira
Öðru hverju rata fyrir augu mér textar gegn notkun bóluefna þar sem varað er við skaðsemi þeirra. Ég hefi ekki ástæðu til að ætla að textahöfundum gangi neitt illt til með skrifum sínum en mér sýnist flestum þessum skrifum vera sameiginlegt að þau lýsa þekkingar eða skilningsleysi á því í hverju virkni bóluefna felst og að horft er framhjá því að ræða mikilvægan mun á virkni bóluefna annars vegar og veirusýkinga hins vegar. Þess í stað finnast mér flest skrif af þessum toga samanstanda af samhengislausum frösum eða upphrópunum án þess að reynt að gera sér far um að að varpa ljósi á um hvað málið snýst. Þetta er kveikjan að því að ég ákvað að taka saman eftirfarandi texta með skýringarmyndum í von um að auka skilning á virkni, tilgangi og mikilvægi bólusetninga og sér í lagi í hverju munurinn á að fá bóluefni eða veirusýkingu geti falist. Til að einfalda málið hefi ég valið að taka bara fyrir eitt nærtækt dæmi (Covid-19: dæmigerð virkni bóluefnis vs. veirusýking) og reynt að draga fram í dagsljósið aðalatriðin í flóknum ferlum á „mannamáli“ og/eða líkingarmáli. Bólusetning gegn COVID (Mynd 1): Dæmigert bóluefni við COVID samanstendur af vökvalausn sem inniheldur svonefndar mRNA sameindir innilokaðar í kúlulaga verndarhjúp sem líkja má við uppskrift að myndum bindiprótína sem eru á yfirborði COVID veirunnar. Kúlurnar „laðast“ að yfirborði fruma líkamans og ná þar að losa „mRNA uppskriftirnar“ inn fyrir frumuvegginn í umfrymið sem umlykur frumukjarnann (þar sem erfðaefnið okkar fyrirfinnst). Í umfryminu fer fram efnaferli fyrir tilstilli „Prótínþýðanda“ sem felst í því að „mRNA-uppskriftirnar“ eru notaðar til að búa til viðkomandi bindiprótín sem því næst eru losuð út úr frumunni. mRNA sameindirnar eyðast í framhaldi af því. Bindiprótín þessi, sem eru eftirlíkingar prótína á yfirborði COVID veirunnar, hafa þar þann eina tilgang að bindast frumum líkamans líkt og verndarkúlurnar í bóluefninu. Í kjölfar þess að bindiprótínin, sem þannig voru mynduð og losuð út úr frumum fer af stað efnaferli þar sem ónæmiskerfið bregst við þessum „nýju aðskotahlutum“ með þeim afleiðingum að varnakerfi líkamans gegn slíkum próteinum (þar með talið áföstum á COVID veirum) og þar með talið gegn COVID veirum, er virkjað líkt og herfylking gegn óvinveittum her COVID veiranna og þeim eytt. Virkni veira (Mynd2): Veirurnar sem valda COVID (SARS-CoV-2) eru, í einfaldaðri mynd líkt og lokaðar kúlur með bindiprótínum á yfirborðinu og keðju af fjölmörgum samhangandi RNA sameindum innst, sem eru uppskriftir að mismunandi prótínum. Mörg þeirra prótína eru ensím (ísl: lífhvatar) sem, í samræmi við eiginleika ensíma, geta haft áhrif á ýmsa efnaferla líkamans til hins verra, þ.e. haft eituráhrif / skaðleg áhrif. (Til samanburður um skaðlega virkni ensíma í lífríkinu má t.d. nefna eiturvirkni eftir bit eða stungur af dýrum á borð við eiturslöngur og skordýr.) Ef veirurnar ná að komast inn í líkama okkar geta þær bundist yfirborði fruma líkamans fyrir tilstilli bindiprótínanna á yfirborði þeirra meðan þær „athafna“ sig við að smjúga inn í frumuna (Mynd 2), þar sem þær opnast í umfryminu og losa sig við RNA keðjuna. Líkt og í tilfelli bóluefnisins, sem lýst var hér fyrir ofan þá hefst núna „þýðing“ á „RNA-uppskriftunum“ fyrir tilstilli „prótínþýðandans“ og myndun prótína. Munurinn er hins vegar sá að auk skaðlausra prótína á borð við bindiprótínið, eru núna líka búin til „eiturvirk“ ensím, sem losnar síðan allt úr frumunni. Ekki nóg með það, heldur eru veirurnar þeim eiginleika gæddar að ná að nýta sér frumuna til að endurmyndast áður en þær yfirgefa hana „í leit“ að næsta hýsli / „fórnarlambi“. Í kjölfar losunar prótína / ensíma, skaðlausra jafnt sem „eiturvirkra“ úr frumum líkamans hefst í senn virkjun ónæmiskerfisins sem og skaðvaldandi virkni. Ráðandi virkni ræðst af fjölmörgum þáttum, háð aðstæðum við smitun, hraða hinna ýmsu efnaferla í líkamanum sem og líkamlegu ástandi þess sýkta, svo nokkuð sé nefnt. Spurningin um hvort ráðlegra sé að þiggja bólusetningu eða að eiga á hættu að smitast snýst því í reynd um eftirfarandi: Hvort viltu fá bóluefni með vel skilgreinda tímabundna virkni sem einskorðast við að mynda skaðlaust efni í líkamanum sem virkjar ónæmiskerfið til að ráða niðurlögum veirunnar eða að fá veiru sem sífellt endurnýjast eftir að hafa virkjað myndun fjölda eiturefna / skaðvaldandi efna sem geta valdið líkamstjóni áður en ónæmiskerfið gegn veirunni nær að virkjast sem skyldi? Í mínum huga er svarið augljóst: Ég vel fyrri kostinn og nýti mér þar með afrakstur áratuga rannsókna og þekkingaröflunar mannsins á sviðum lífvísinda, efnafræði og eðlisfræði, sem m.a. endurspeglaðist í því stórkostlega afreki sem skjót þróun og notkun bólusetningarinnar gegn heimsfaraldrinum COVID-19 var. Þeim sem líkja bólusetningunni við eitursprautu vil ég benda á að innrás veirunnar er hin eiginlega „eitursprauta“, eins og ljóst má vera af ofangreindu. Þeim sem líkja bólusetningunni við „erfðabreytingu“ er rétt að benda á að bóluefnið hefur engin áhrif á erfðaefni okkar, sem varðveitist innan frumukjarna, þangar sem bóluefnin ná ekki. Misskilningurinn hvað þetta síðastnefnda varðar gæti falist í því að „mRNA uppskiftarefnið“ er efnafræðilega skyld sameindabyggingu erfðaefnisins (DNA, sem líkja má við samsettar RNA sameindir), en með sérhæfða verndandi og skaðlaus virkni í umfrymi fruma utan frumukjarna. Höfundur er prófessor emeritus í eðlisefnafræði. Heimildir og myndefni sem notast var við:https://www.genome.gov/about-genomics/fact-sheets/Understanding-COVID-19-mRNA-Vaccines https://cancerprogressreport.aacr.org/covid/c19c-contents/c19c-understanding-the-covid-19-pandemic/
Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun
Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar
Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun