Afkoma heimila og áætlun verkalýðshreyfingarinnar Stefán Ólafsson skrifar 27. janúar 2024 16:01 Alltof mörg heimili eiga nú í fjárhagsþrengingum. Ástæðan er veruleg hækkun verðbólgu og vaxta. Á sama tíma hefur hagnaður fyrirtækja aukist upp í methæðir, miðað við síðustu 20 ár. Það er því gríðarlegt misvægi í samfélaginu. Allsnægtir sums staðar - en skortur annars staðar. Verkalýðshreyfingin hefur lagt fram áætlun sem tekur á þessu með nýstálegum hætti. Skoðum fyrst afkomuþróun heimila á síðustu misserum og síðan áætlun verkalýðshreyfingarinnar. Gallup: Afkoma heimila versnar enn Gallup birti fyrir skömmu nýja könnun á fjárhag heimila, líkt fyrirtækið hefur gert undanfarin ár. Gögn Gallup sýna að frá seinni hluta 2021 hefur fjárhagur heimilanna versnað jafnt og þétt, samhliða hækkun verðbólgu og vaxta. Á þessum tæpu þremur árum hefur heimilum í erfileikum fjölgað úr 30% í 50%, eða um tvo þriðju. Það er mikil aukning á stuttum tíma. Myndin hér að neðan sýnir þessar niðurstöður úr könnunum Gallup á tímabilinu. Nú í desember sl. var það um helmingur heimila sem var í erfiðleikum með að ná endum saman. Hluti svarenda safnaði skuldum, aðrir gengu á sparnað til að ná endum saman og enn aðrir náðu endum saman með naumindum. Staða láglaunafólks er enn verri en myndin sýnir. Það er því alvöru lífskjarakreppa hjá alltof mörgum heimilum. En mikið góðæri ríkir hjá fyrirtækjunum. Fyrirtækin þurfa því að lækka hagnaðarkröfur sínar og skila heimilunum lægra verðlagi. Seðlabanki, bankar og lífeyrissjóðir þurfa einnig að skila lækkun vaxta. Verkalýðshreyfingin býður nú upp á raunhæfa leið til að ná öllum þessum markmiðum fram. Áætlun verkalýðshreyfingarinnar Breiðfylking ASÍ félaga, sem semja fyrir rúmlega 70% af launafólki á vinnumarkaði, hefur lagt fram áætlun um öra lækkun verðbólgu og vaxta. Leiðin felst í óvenju hóflegum launahækkunum (miðað við aðstæður), endurreisn tilfærslukerfa heimilanna (þ.e. á barnabótum og húsnæðisstuðningi til eigenda og leigjenda) og almennu aðhalda gegn verðhækkunum. Lækkun vaxta mun síðan létta greiðslubyrði skuldugra heimila. Hóflegar launahækkanir krefjast þess að launafólk hafi öruggar tryggingar fyrir árangri, í formi rauðra strika, líkt og gert var í þjóðarsáttinni 1990. Launafólk sem býr við skort getur ekki eitt og sér borið alla áhættuna. Ríkið þarf að auka framlag sitt í tilfærslukerfin sem nemur um 24 milljörðum á ári, til að dæmið gangi upp. Ef það gerist ekki þá mun heimilum lágtekjufólks blæða út og hagur millihópa versna enn frekar. Hefur ríkið efni á að taka fullan þátt? Einstaka ráðherrar hafa nýlega lýst því yfir að vegna skuldbindinga við íbúa Grindavíkur þá geti ríkið ekki tekið fullan þátt í verkefninu með endurreisn tilfærslukerfanna. Útgjaldabyrðin yrði of mikil, er sagt. Þetta er hins vegar ekki rétt. Ríkið ræður vel við verkefnið í Grindavík, meðal annars með nýtingu fjár sem þegar er í Náttúruhamfaratryggingasjóði og baktryggingum, eins og ráðherrar hafa staðhæft. Ef árangur næst í að lækka verðbólgu og vexti með hraði þá mun ríkið spara sér mun meira í útgjöldum vegna lækkunar vaxtakostnaðar en nemur aukningunni í tilfærslukerfin. Þar fyrir utan eru ýmsar leiðir til aukinnar tekjuöflunar fyrir ríkið. Til dæmis væri eðlilegt að setja 4.000-5.000 króna komugjald á ferðamenn, líkt og Gylfi Zoega hagfræðiprófessor hefur lagt til. Það myndi skila strax um 10 milljörðum í ríkissjóð. Þetta væri einnig skynsamleg aðgerð til að hægja á ferðaþjónustunni og draga þar með úr verðbólguhvetjandi þenslu í samfélaginu. Hækkun auðlindagjalda, bankaskatts og aðrar sjálfsagðar smá lagfæringar á skattkerfinu sem ekki fela í sér auknar byrðar almennings eru tiltækar og gerir þetta allt mun meira en að greiða þá 24 milljarða sem til þarf. Vilji er allt sem þarf hjá stjórnvöldum. Nærtækast er að segja að ríkið hafi ekki efni á öðru en að láta áætlun verkalýðshreyfingarinnar ganga upp, því hinn valkosturinn er mun ófýsilegri. En fyrirstaða Samtaka atvinnurekenda (SA) gegn því að sætta sig við hinar hóflegu launahækkanir sem verkalýðshreyfingin hefur boðið uppá og viðunandi tryggingar um árangur valda vonbrigðum, enn sem komið er í samningaviðræðunum. Atvinnurekendur virðast ætla að freista þess að sigla í gegnum þessa baráttu án þess að leggja neitt til! Það mun sigla áætluninni í strand, ef ekki verður breyting á. Hið sama gildir ef ríkið bregst. Hvað gerist ef áætlunin gengur ekki upp? Ef ríkið og fyrirtækin skila ekki sínu til fulls þá þarf verkalýðshreyfingin að endurhanna kröfur sínar og fara fram með kröfu um 7-10% hækkun á meðallaun og sækja þannig kaupmáttaraukningu fyrir heimilin. Afkomuvandi heimilanna leyfir ekki annað í stöðunni. En þá gengi verðbólgan mun hægar niður og ávinningur samfélagsins alls yrði allur minni. Er ekki augljóst hver leið skynseminnar er? Höfundur er prófessor emeritus við HÍ og sérfræðingur hjá Eflingu stéttarfélagi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stefán Ólafsson ASÍ Efnahagsmál Kjaramál Kjaraviðræður 2023-24 Fjármál heimilisins Mest lesið Halldór 28.09.2024 Halldór Heilsugæsla í vanda Jón Magnús Kristjánsson Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith Skoðun Skynsemishyggja Miðflokksins hvarf hratt Kristófer Már Maronsson Skoðun Græn vindorka Ásdís Hlökk Theodórsdóttir Skoðun Af hverju þetta tímabundna álag á útsvarið? Bragi Bjarnason Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun „Með Guði vinkonu okkar“ Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Þetta gengur ekki lengur! Reynir Böðvarsson Skoðun Skoðun Skoðun Evrópusambandið er í vanda Þórður Birgisson skrifar Skoðun Skynsemishyggja Miðflokksins hvarf hratt Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Þetta gengur ekki lengur! Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun „Með Guði vinkonu okkar“ Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Græn vindorka Ásdís Hlökk Theodórsdóttir skrifar Skoðun Af hverju þetta tímabundna álag á útsvarið? Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar Skoðun Heilsugæsla í vanda Jón Magnús Kristjánsson skrifar Skoðun Laxalús og varnir gegn henni Jón Sveinsson skrifar Skoðun En hér er ég ekkert... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Við getum ekki beðið í 131 ár Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Nýtt upphaf hjá Vinstri grænum Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Íslensk kjör á íslenskum vinnumarkaði Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Viðbrögð við vanlíðan ungmenna Sandra Björk Birgisdóttir skrifar Skoðun Valdatafl Skák og Mát! Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun FO: Hvernig getur þú skipt sköpum fyrir konur í Súdan? Áslaug Eva Björnsdóttir skrifar Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn: fjarverandi í landi tækifæranna Lilja Hrund Lúðvíksdóttir skrifar Skoðun Við stöndum saman með réttindum táknmálsins! Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Hvar er fótspor stjórnvalda gegn vinnumansali? Þorbjörrg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar Joe Camel varð jafngóður vinur barnanna og Mikki mús Eyrún Magnúsdóttir skrifar Skoðun Riddarar kærleikans Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee skrifar Sjá meira
Alltof mörg heimili eiga nú í fjárhagsþrengingum. Ástæðan er veruleg hækkun verðbólgu og vaxta. Á sama tíma hefur hagnaður fyrirtækja aukist upp í methæðir, miðað við síðustu 20 ár. Það er því gríðarlegt misvægi í samfélaginu. Allsnægtir sums staðar - en skortur annars staðar. Verkalýðshreyfingin hefur lagt fram áætlun sem tekur á þessu með nýstálegum hætti. Skoðum fyrst afkomuþróun heimila á síðustu misserum og síðan áætlun verkalýðshreyfingarinnar. Gallup: Afkoma heimila versnar enn Gallup birti fyrir skömmu nýja könnun á fjárhag heimila, líkt fyrirtækið hefur gert undanfarin ár. Gögn Gallup sýna að frá seinni hluta 2021 hefur fjárhagur heimilanna versnað jafnt og þétt, samhliða hækkun verðbólgu og vaxta. Á þessum tæpu þremur árum hefur heimilum í erfileikum fjölgað úr 30% í 50%, eða um tvo þriðju. Það er mikil aukning á stuttum tíma. Myndin hér að neðan sýnir þessar niðurstöður úr könnunum Gallup á tímabilinu. Nú í desember sl. var það um helmingur heimila sem var í erfiðleikum með að ná endum saman. Hluti svarenda safnaði skuldum, aðrir gengu á sparnað til að ná endum saman og enn aðrir náðu endum saman með naumindum. Staða láglaunafólks er enn verri en myndin sýnir. Það er því alvöru lífskjarakreppa hjá alltof mörgum heimilum. En mikið góðæri ríkir hjá fyrirtækjunum. Fyrirtækin þurfa því að lækka hagnaðarkröfur sínar og skila heimilunum lægra verðlagi. Seðlabanki, bankar og lífeyrissjóðir þurfa einnig að skila lækkun vaxta. Verkalýðshreyfingin býður nú upp á raunhæfa leið til að ná öllum þessum markmiðum fram. Áætlun verkalýðshreyfingarinnar Breiðfylking ASÍ félaga, sem semja fyrir rúmlega 70% af launafólki á vinnumarkaði, hefur lagt fram áætlun um öra lækkun verðbólgu og vaxta. Leiðin felst í óvenju hóflegum launahækkunum (miðað við aðstæður), endurreisn tilfærslukerfa heimilanna (þ.e. á barnabótum og húsnæðisstuðningi til eigenda og leigjenda) og almennu aðhalda gegn verðhækkunum. Lækkun vaxta mun síðan létta greiðslubyrði skuldugra heimila. Hóflegar launahækkanir krefjast þess að launafólk hafi öruggar tryggingar fyrir árangri, í formi rauðra strika, líkt og gert var í þjóðarsáttinni 1990. Launafólk sem býr við skort getur ekki eitt og sér borið alla áhættuna. Ríkið þarf að auka framlag sitt í tilfærslukerfin sem nemur um 24 milljörðum á ári, til að dæmið gangi upp. Ef það gerist ekki þá mun heimilum lágtekjufólks blæða út og hagur millihópa versna enn frekar. Hefur ríkið efni á að taka fullan þátt? Einstaka ráðherrar hafa nýlega lýst því yfir að vegna skuldbindinga við íbúa Grindavíkur þá geti ríkið ekki tekið fullan þátt í verkefninu með endurreisn tilfærslukerfanna. Útgjaldabyrðin yrði of mikil, er sagt. Þetta er hins vegar ekki rétt. Ríkið ræður vel við verkefnið í Grindavík, meðal annars með nýtingu fjár sem þegar er í Náttúruhamfaratryggingasjóði og baktryggingum, eins og ráðherrar hafa staðhæft. Ef árangur næst í að lækka verðbólgu og vexti með hraði þá mun ríkið spara sér mun meira í útgjöldum vegna lækkunar vaxtakostnaðar en nemur aukningunni í tilfærslukerfin. Þar fyrir utan eru ýmsar leiðir til aukinnar tekjuöflunar fyrir ríkið. Til dæmis væri eðlilegt að setja 4.000-5.000 króna komugjald á ferðamenn, líkt og Gylfi Zoega hagfræðiprófessor hefur lagt til. Það myndi skila strax um 10 milljörðum í ríkissjóð. Þetta væri einnig skynsamleg aðgerð til að hægja á ferðaþjónustunni og draga þar með úr verðbólguhvetjandi þenslu í samfélaginu. Hækkun auðlindagjalda, bankaskatts og aðrar sjálfsagðar smá lagfæringar á skattkerfinu sem ekki fela í sér auknar byrðar almennings eru tiltækar og gerir þetta allt mun meira en að greiða þá 24 milljarða sem til þarf. Vilji er allt sem þarf hjá stjórnvöldum. Nærtækast er að segja að ríkið hafi ekki efni á öðru en að láta áætlun verkalýðshreyfingarinnar ganga upp, því hinn valkosturinn er mun ófýsilegri. En fyrirstaða Samtaka atvinnurekenda (SA) gegn því að sætta sig við hinar hóflegu launahækkanir sem verkalýðshreyfingin hefur boðið uppá og viðunandi tryggingar um árangur valda vonbrigðum, enn sem komið er í samningaviðræðunum. Atvinnurekendur virðast ætla að freista þess að sigla í gegnum þessa baráttu án þess að leggja neitt til! Það mun sigla áætluninni í strand, ef ekki verður breyting á. Hið sama gildir ef ríkið bregst. Hvað gerist ef áætlunin gengur ekki upp? Ef ríkið og fyrirtækin skila ekki sínu til fulls þá þarf verkalýðshreyfingin að endurhanna kröfur sínar og fara fram með kröfu um 7-10% hækkun á meðallaun og sækja þannig kaupmáttaraukningu fyrir heimilin. Afkomuvandi heimilanna leyfir ekki annað í stöðunni. En þá gengi verðbólgan mun hægar niður og ávinningur samfélagsins alls yrði allur minni. Er ekki augljóst hver leið skynseminnar er? Höfundur er prófessor emeritus við HÍ og sérfræðingur hjá Eflingu stéttarfélagi.
Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith Skoðun
Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson Skoðun
Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar
Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar
Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar
Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith Skoðun
Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson Skoðun