Hvammsvirkjunarklúður Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar 9. október 2023 11:00 Í júní síðastliðnum felldi úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála úr gildi virkjunarleyfi Orkustofnunar fyrir Hvammsvirkjun. Margir höfðu þá talið virkjunaráformin í höfn og framkvæmdir handan við hornið en svo reyndist ekki, virkjunarleyfið kolféll því ekki hafði verið tekið tillit til svokallaðrar „vatnatilskipunar“ Evrópusambandsins. Um vatnatilskipunina fjalla ég síðar en sjálft umsóknarferli Hvammsvirkjunar hefur reynst mörgum innblástur í virkjanaumræðu síðustu missera. Spuni um „broguð“ leyfisveitingarferli Landsvirkjun lagði umsókn um virkjunarleyfi Hvammsvirkjunar inn til Orkustofnunar í júní 2021 og var leyfið veitt í desember 2022. Meðan á leyfisferlinu stóð kvörtuðu forsvarsmenn Landsvirkjunar og aðrir orkuþyrstir ítrekað í fjölmiðlum undan seinagangi Orkustofnunar. Margir sögðu hann til marks um að opinberar stofnanir drægju orkufyrirtæki viljandi á asnaeyrunum. Sú söguskýring hefur síðan þá linnulaust verið notuð sem rök fyrir því að hraða þurfi og „einfalda“ leyfisveitingaferli stórframkvæmda svo koma megi þeim skjótar í gegnum kerfið. Jóna Bjarnadóttir, framkvæmdastjóri samfélags og umhverfis hjá Landsvirkjun, gerir ferli leyfisveitinga að umtalsefni í blaðagrein síðastliðinn föstudag. Hún segir ferlið í ólestri, afgreiðslan taki allt of langan tíma og að stofnun eða stjórnvaldi sé nánast í sjálfsvald sett hve langan tíma afgreiðslan tekur. Greinin er augljós upphitun fyrir haustfund Landsvirkjunar næstkomandi miðvikudag þar sem ræða á svokölluð „broguð leyfisveitingaferli“ í virkjunargeiranum. Hún tekur Hvammsvirkjun sem dæmi og heldur því fram að Orkustofnun afgreiði virkjunarleyfi alla jafna á 4 mánuðum en hafi af einhverjum ástæðum varið til þess rúmum 18 mánuðum í tilfelli Hvammsvirkjunar. Að virkjunarleyfi séu alla jafna afgreidd á 4 mánuðum er einfaldlega rangt, sá skammi tími var barn síns tíma og átti við um örfá frekar einföld leyfi eins og stækkun Búrfellsstöðvar. Meira máli skiptir þó hverjar þessar einhverjar ástæður eru fyrir 18 mánaða afgreiðslutíma virkjunarleyfis vegna Hvammsvirkjunar. Um það fjallar Jóna ekki, enda hafa forsvarsmenn Landsvirkjunar sýnt lítinn vilja til þess, af skiljanlegum ástæðum. Sjálfskaparvíti Landsvirkjunar Raunveruleg ástæða þess hve tiltölulega langan tíma tók að afgreiða umsókn um virkjunarleyfi Hvammsvirkjunar eru fyrst og fremst hroðvirknisleg vinnubrögð Landsvirkjunar sjálfrar og annað hvort hróplegur þekkingarskortur eða djúpt virðingarleysi gagnvart löggjöf vatnamála. Umsókn Landsvirkjunar til Orkustofnunar árið 2021 og samskipti þar á milli opinbera þetta. Umsóknargögnin voru svo rýr og broguð að Orkustofnun sá sig knúna til að senda Landsvirkjun langt og harðort bréf í febrúar 2022 með athugasemdum um skort á fylgigögnum og ósamræmi við lög og reglugerðir. Gerði stofnunin kröfu um betur unna og skiljanlegri umsókn. Landsvirkjun hirti þannig ekki um að skila margvíslegum gögnum sem skylt er að fylgi virkjunarleyfisumsókn. Engin framkvæmdaáætlun fylgdi, heldur sagði Landsvirkjun að ekki lægi fyrir ákvörðun um „hvort og hvenær“ yrði ráðist í framkvæmdina, líkt og fyrirtækið hefði ekki gert upp við sig hvort það ætlaði yfir höfuð að reisa virkjunina! Orkustofnun benti á að í greinargerð um niðurstöður rannsókna vantaði sjálfar niðurstöðurnar. Sem dæmi kæmi þar fram að verkfræðistofan Vatnaskil hafi gert rennslislíkan en engar upplýsingar fylgdu um niðurstöður þess. Um það segir í bréfinu: „Orkustofnun hefur því ekki gögn til að meta fyrirkomulag, umfang og forsendur virkjunarinnar.“ Í umsókn Landsvirkjunar vantaði líka fjárhagsáætlun um framkvæmdina og samþykktur deiliskipulagsuppdráttur og greinargerð með honum fylgdu ekki, svo óljóst var um stöðu skipulagsmála. Þá lá heldur enginn samningur fyrir um gjald fyrir vatnsréttindi og svona mætti lengi telja. Til að bíta höfuðið af skömminni var greinargerð Landsvirkjunar með umsókninni ekki einu sinni unnin í samræmi við sjálft umsóknareyðublaðið. Fylgigögn með umsókninni voru afar umfangsmikil – tvær umhverfismatsskýrslur, niðurstöður Skipulagsstofnunar, úrskurðir umhverfisráðuneytis og fjöldi annarra skýrslna og greinargerða, alls u.þ.b. 1200 blaðsíður. Í greinargerð vísaði Landsvirkjun ítrekað til upplýsinga einhvers staðar í þessum fylgiskjölum, án þess að geta um hvar. Fyrir okkur í náttúruverndinni er þetta auðvitað gamalt trix úr bókinni, að kæfa umsagnaraðila með gögnum. Orkustofnun fór hins vegar í bréfinu fram á að bætt yrði úr þessu: „Orkustofnun telur það hvorki vera hennar eða þeirra sem hefðu hug á að koma að athugasemdum og/eða ábendingum um framkvæmdina að leita uppi þau atriði sem þar eru tilgreind í framlögðum skjölum um umhverfismat og skipulag, né telur stofnunin öruggt að slíkt mat þessara aðila á viðeigandi umfjöllun verði í samræmi við það sem umsækjandi telur eiga við.“ Það kemur því úr hörðustu átt þegar Landsvirkjun kennir Orkustofnun um tafir við afgreiðslu virkjunarleyfis Hvammsvirkjunar. Það var ekki fyrr en í apríl 2022 sem flest þau gögn (ekki þó öll) sem áttu að fylgja umsókn Landsvirkjunar bárust loks Orkustofnun. Þetta olli tíu mánaða töf á leyfisveitingaferlinu sem skrifast að fullu á Landsvirkjun sjálfa. Virkjunarleyfisumsóknin var auglýst til umsagnar almennings í Lögbirtingarblaðinu í júní 2022. Aldrei hafa þvílíkar athugasemdir borist Orkustofnun frá einstaklingum og félagasamtökum um nokkra virkjunarframkvæmd og þær athugasemdir voru skýrar og alvarlegar. Landsvirkjun tók sér tíma fram yfir miðjan september 2022 til að svara þeim og var virkjunarleyfið gefið út í byrjun desember. Af þessu sést að þessar einhverjar ástæður sem Jóna nefnir fyrir afgreiðslutímanum skrifast að langmestu á Landsvirkjun. Hættuleg krafa um hraðafgreiðslu Virkjunarleyfi vegna Hvammsvirkjunar var ekki fellt úr gildi í júní síðastliðnum vegna einfaldra formsatriða, heldur vegna mikilvægra náttúruverndarsjónarmiða sem eru bundin í lög um stjórn vatnamála frá 2011. Vegna útbreidds þekkingarskorts á þessari löggjöf gætti Orkustofnun ekki að henni við afgreiðslu leyfisins, ekki frekar en Fiskistofa hafði gert hálfu ári áður. Hefðu náttúruverndarsamtök ekki verið með varann á og bent á hina stórfelldu annmarka er hugsanlegt að framkvæmdir við Hvammsvirkjun í mynni Þjórsárdals væru hafnar, með óafturkræfum skaða á náttúru, lífríki og samfélagi. Öfugt við það sem Landsvirkjun og margir innan virkjanageirans halda nú fram, sýnir undirbúningsferlið við Hvammsvirkjun einmitt að hvergi má slá af kröfum um fagmennsku og vandvirkni við undirbúning virkjana. Landsvirkjun þarf að líta í eigin barm og viðurkenna vanhæfni sína við undirbúning virkjunarleyfis Hvammsvirkjunar og láta ógert að skella skuldinni á aðra. Í stað þess að skamma stjórnsýslustofnanir sem sjá um leyfisveitingar þarf að efla þær. Það þarf að vanda miklu betur til verka, bæði af hálfu framkvæmdaraðila og stjórnsýslu. Broguð viðhorf Landsvirkjunar Landsvirkjun boðar til árlegs haustfundar á miðvikudaginn og ætlar þar, sem fyrr segir, að beina sjónum að því sem fyrirtækið kallar „brogað leyfisveitingaferli“. Ef fyrirtækið væri heiðarlegt í málflutningi sínum ætti umfjöllunarefnið frekar að vera um þess eigin broguðu framgöngu, vanvirðu gagnvart lögum til verndar vatnsauðlindinni og almennt fúsk og skort á gagnsæi, sem torveldar stjórnsýslustofnunum að gegna hlutverki sínu. Höfundur er jarðfræðingur og formaður Náttúrugriða Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Landsvirkjun Vatnsaflsvirkjanir Snæbjörn Guðmundsson Mest lesið „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Ævintýralegar eftiráskýringar Hildur Sverrisdóttir Skoðun Loftslagskvíði Sjálfstæðisflokksins Gunnar Bragi Sveinsson Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Iðkum nægjusemi, nýtum náttúruna Borghildur Gunnarsdóttir,Ósk Kristinsdóttir skrifar Sjá meira
Í júní síðastliðnum felldi úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála úr gildi virkjunarleyfi Orkustofnunar fyrir Hvammsvirkjun. Margir höfðu þá talið virkjunaráformin í höfn og framkvæmdir handan við hornið en svo reyndist ekki, virkjunarleyfið kolféll því ekki hafði verið tekið tillit til svokallaðrar „vatnatilskipunar“ Evrópusambandsins. Um vatnatilskipunina fjalla ég síðar en sjálft umsóknarferli Hvammsvirkjunar hefur reynst mörgum innblástur í virkjanaumræðu síðustu missera. Spuni um „broguð“ leyfisveitingarferli Landsvirkjun lagði umsókn um virkjunarleyfi Hvammsvirkjunar inn til Orkustofnunar í júní 2021 og var leyfið veitt í desember 2022. Meðan á leyfisferlinu stóð kvörtuðu forsvarsmenn Landsvirkjunar og aðrir orkuþyrstir ítrekað í fjölmiðlum undan seinagangi Orkustofnunar. Margir sögðu hann til marks um að opinberar stofnanir drægju orkufyrirtæki viljandi á asnaeyrunum. Sú söguskýring hefur síðan þá linnulaust verið notuð sem rök fyrir því að hraða þurfi og „einfalda“ leyfisveitingaferli stórframkvæmda svo koma megi þeim skjótar í gegnum kerfið. Jóna Bjarnadóttir, framkvæmdastjóri samfélags og umhverfis hjá Landsvirkjun, gerir ferli leyfisveitinga að umtalsefni í blaðagrein síðastliðinn föstudag. Hún segir ferlið í ólestri, afgreiðslan taki allt of langan tíma og að stofnun eða stjórnvaldi sé nánast í sjálfsvald sett hve langan tíma afgreiðslan tekur. Greinin er augljós upphitun fyrir haustfund Landsvirkjunar næstkomandi miðvikudag þar sem ræða á svokölluð „broguð leyfisveitingaferli“ í virkjunargeiranum. Hún tekur Hvammsvirkjun sem dæmi og heldur því fram að Orkustofnun afgreiði virkjunarleyfi alla jafna á 4 mánuðum en hafi af einhverjum ástæðum varið til þess rúmum 18 mánuðum í tilfelli Hvammsvirkjunar. Að virkjunarleyfi séu alla jafna afgreidd á 4 mánuðum er einfaldlega rangt, sá skammi tími var barn síns tíma og átti við um örfá frekar einföld leyfi eins og stækkun Búrfellsstöðvar. Meira máli skiptir þó hverjar þessar einhverjar ástæður eru fyrir 18 mánaða afgreiðslutíma virkjunarleyfis vegna Hvammsvirkjunar. Um það fjallar Jóna ekki, enda hafa forsvarsmenn Landsvirkjunar sýnt lítinn vilja til þess, af skiljanlegum ástæðum. Sjálfskaparvíti Landsvirkjunar Raunveruleg ástæða þess hve tiltölulega langan tíma tók að afgreiða umsókn um virkjunarleyfi Hvammsvirkjunar eru fyrst og fremst hroðvirknisleg vinnubrögð Landsvirkjunar sjálfrar og annað hvort hróplegur þekkingarskortur eða djúpt virðingarleysi gagnvart löggjöf vatnamála. Umsókn Landsvirkjunar til Orkustofnunar árið 2021 og samskipti þar á milli opinbera þetta. Umsóknargögnin voru svo rýr og broguð að Orkustofnun sá sig knúna til að senda Landsvirkjun langt og harðort bréf í febrúar 2022 með athugasemdum um skort á fylgigögnum og ósamræmi við lög og reglugerðir. Gerði stofnunin kröfu um betur unna og skiljanlegri umsókn. Landsvirkjun hirti þannig ekki um að skila margvíslegum gögnum sem skylt er að fylgi virkjunarleyfisumsókn. Engin framkvæmdaáætlun fylgdi, heldur sagði Landsvirkjun að ekki lægi fyrir ákvörðun um „hvort og hvenær“ yrði ráðist í framkvæmdina, líkt og fyrirtækið hefði ekki gert upp við sig hvort það ætlaði yfir höfuð að reisa virkjunina! Orkustofnun benti á að í greinargerð um niðurstöður rannsókna vantaði sjálfar niðurstöðurnar. Sem dæmi kæmi þar fram að verkfræðistofan Vatnaskil hafi gert rennslislíkan en engar upplýsingar fylgdu um niðurstöður þess. Um það segir í bréfinu: „Orkustofnun hefur því ekki gögn til að meta fyrirkomulag, umfang og forsendur virkjunarinnar.“ Í umsókn Landsvirkjunar vantaði líka fjárhagsáætlun um framkvæmdina og samþykktur deiliskipulagsuppdráttur og greinargerð með honum fylgdu ekki, svo óljóst var um stöðu skipulagsmála. Þá lá heldur enginn samningur fyrir um gjald fyrir vatnsréttindi og svona mætti lengi telja. Til að bíta höfuðið af skömminni var greinargerð Landsvirkjunar með umsókninni ekki einu sinni unnin í samræmi við sjálft umsóknareyðublaðið. Fylgigögn með umsókninni voru afar umfangsmikil – tvær umhverfismatsskýrslur, niðurstöður Skipulagsstofnunar, úrskurðir umhverfisráðuneytis og fjöldi annarra skýrslna og greinargerða, alls u.þ.b. 1200 blaðsíður. Í greinargerð vísaði Landsvirkjun ítrekað til upplýsinga einhvers staðar í þessum fylgiskjölum, án þess að geta um hvar. Fyrir okkur í náttúruverndinni er þetta auðvitað gamalt trix úr bókinni, að kæfa umsagnaraðila með gögnum. Orkustofnun fór hins vegar í bréfinu fram á að bætt yrði úr þessu: „Orkustofnun telur það hvorki vera hennar eða þeirra sem hefðu hug á að koma að athugasemdum og/eða ábendingum um framkvæmdina að leita uppi þau atriði sem þar eru tilgreind í framlögðum skjölum um umhverfismat og skipulag, né telur stofnunin öruggt að slíkt mat þessara aðila á viðeigandi umfjöllun verði í samræmi við það sem umsækjandi telur eiga við.“ Það kemur því úr hörðustu átt þegar Landsvirkjun kennir Orkustofnun um tafir við afgreiðslu virkjunarleyfis Hvammsvirkjunar. Það var ekki fyrr en í apríl 2022 sem flest þau gögn (ekki þó öll) sem áttu að fylgja umsókn Landsvirkjunar bárust loks Orkustofnun. Þetta olli tíu mánaða töf á leyfisveitingaferlinu sem skrifast að fullu á Landsvirkjun sjálfa. Virkjunarleyfisumsóknin var auglýst til umsagnar almennings í Lögbirtingarblaðinu í júní 2022. Aldrei hafa þvílíkar athugasemdir borist Orkustofnun frá einstaklingum og félagasamtökum um nokkra virkjunarframkvæmd og þær athugasemdir voru skýrar og alvarlegar. Landsvirkjun tók sér tíma fram yfir miðjan september 2022 til að svara þeim og var virkjunarleyfið gefið út í byrjun desember. Af þessu sést að þessar einhverjar ástæður sem Jóna nefnir fyrir afgreiðslutímanum skrifast að langmestu á Landsvirkjun. Hættuleg krafa um hraðafgreiðslu Virkjunarleyfi vegna Hvammsvirkjunar var ekki fellt úr gildi í júní síðastliðnum vegna einfaldra formsatriða, heldur vegna mikilvægra náttúruverndarsjónarmiða sem eru bundin í lög um stjórn vatnamála frá 2011. Vegna útbreidds þekkingarskorts á þessari löggjöf gætti Orkustofnun ekki að henni við afgreiðslu leyfisins, ekki frekar en Fiskistofa hafði gert hálfu ári áður. Hefðu náttúruverndarsamtök ekki verið með varann á og bent á hina stórfelldu annmarka er hugsanlegt að framkvæmdir við Hvammsvirkjun í mynni Þjórsárdals væru hafnar, með óafturkræfum skaða á náttúru, lífríki og samfélagi. Öfugt við það sem Landsvirkjun og margir innan virkjanageirans halda nú fram, sýnir undirbúningsferlið við Hvammsvirkjun einmitt að hvergi má slá af kröfum um fagmennsku og vandvirkni við undirbúning virkjana. Landsvirkjun þarf að líta í eigin barm og viðurkenna vanhæfni sína við undirbúning virkjunarleyfis Hvammsvirkjunar og láta ógert að skella skuldinni á aðra. Í stað þess að skamma stjórnsýslustofnanir sem sjá um leyfisveitingar þarf að efla þær. Það þarf að vanda miklu betur til verka, bæði af hálfu framkvæmdaraðila og stjórnsýslu. Broguð viðhorf Landsvirkjunar Landsvirkjun boðar til árlegs haustfundar á miðvikudaginn og ætlar þar, sem fyrr segir, að beina sjónum að því sem fyrirtækið kallar „brogað leyfisveitingaferli“. Ef fyrirtækið væri heiðarlegt í málflutningi sínum ætti umfjöllunarefnið frekar að vera um þess eigin broguðu framgöngu, vanvirðu gagnvart lögum til verndar vatnsauðlindinni og almennt fúsk og skort á gagnsæi, sem torveldar stjórnsýslustofnunum að gegna hlutverki sínu. Höfundur er jarðfræðingur og formaður Náttúrugriða
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun