Skoðun

Vísindin á bak við lesfimipróf

Freyja Birgisdóttir, Kate Nation og Margaret Snowling skrifa

Eyjólfur Ármannsson þingmaður Flokks fólksins birti grein í Vísi þann 4. mars og kallar eftir því að við „förum að ráðum fremstu vísindamanna heims (Snowling, Nation, Lyytinen) og hættum leshraðamælingum“. Hann skorar jafnframt á fræðasamfélagið að „rjúfa þögnina“ um leshraðapróf því „almenningur á kröfu á því að vísindin á bak við leshraðamælingar verði birtar“.

Mikilvægt er að árétta að undirritaðar, Margaret Snowling og Kate Nation (sem Eyjólfur vísar til), kannast ekki við að hafa mælt með því að íslenskir grunnskólar hætti að leggja fyrir lesfimipróf. Þær kannast heldur ekki við þá heimild sem Eyjólfur vísar til.

En hver eru rökin og vísindin á bak við lesfimipróf?

Lesfimi er grundvöllur lesskilnings

Góð lesfimi birtist í því að geta lesið af nákvæmni, jöfnum hraða og með réttum áherslum. Hún sýnir hvort barn hefur náð góðum tökum á umskráningu stafa yfir í hljóð og geti lesið bæði kunn og ókunn orð hratt og án fyrirhafnar. Sú færni er talinn nauðsynleg fyrir lesskilning því hún veitir lesandanum svigrúm til þess að beina athyglinni að innihaldi textans og öllum þeim flóknu orðum og upplýsingum sem gjarnan einkenna námsefnið, ekki síst þegar líða tekur á skólagönguna. Sérfræðingar jafnt sem fræðsluyfirvöld víða um heim skilgreina því lesfimi (e. reading fluency) sem lykilfærni í lestrarnámi og mæla með því að hún sé efld og metin reglulega (sjá t.d. Education Endowment Foundation‘s guidance).

Hlutverk lesfimi í lesskilningi og lesblindu hefur mikið verið rannsakað

Margar rannsóknir hafa sýnt fram á mikilvægi góðrar lesfimi fyrir lesskilning. Lesfimi í fyrstu bekkjum grunnskóla veitir til dæmis góða forspá um gengi nemenda í lesskilningi síðar, og nemendur sem eiga erfitt með lesskilning á mið- og unglingastigi eru margir hverjir jafnframt með slaka lesfimi. Slök lesfimi er auk þess eitt megineinkenni lesblindu (dyslexia), sem er aðal ástæða þess að lesblind börn eiga gjarnan erfitt með að skilja texta, þrátt fyrir góðan orðaforða og skilning á samfelldu mæltu máli. Mælingar á lesfimi eru því mikilvægur þáttur í greiningum á lesblindu (sjá t.d. samantekt á vegum Evrópusambandsins Dyslexia compass og greiningarviðmið DSM-5 fyrir lesblindu).

Stöðluð lesfimipróf veita áreiðanlegar upplýsingar um framvindu í lestrarnámi

Þyngd texta hefur mikil áhrif á mat á lesfimi. Stöðluð lesfimipróf byggja á ítarlegum rannsóknum á erfiðleikastigi texta og gefa því áreiðanlegar upplýsingar um stöðu og framvindu í lesfimi. Slík próf felast oftast í því að börn eru beðin um að lesa aldurssamsvarandi texta í eina eða tvær mínútur og lögð áhersla á að þau lesi skýrt, á jöfnum hraða og með eðlilegum áherslum. Staða barns og framfarir eru svo birtar út frá fjölda rétt lesinna orða á mínútu. Einnig sýnir prófið hvort barn hefur náð tilteknu viðmiði um þá lágmarksfærni sem þarf til þess að geta beint athyglinni óhindrað að innihaldi textans. Börn sem ekki ná því viðmiði gætu þurft aukinn stuðning í lestrarnámi og því mikilvægt að finna þau sem allra fyrst. Eins og með allt námsmat þarf þó að huga vel að því hvernig niðurstöðum slíkra prófa er miðlað til nemenda.

Lesfimi er nauðsynleg en ekki nægjanleg forsenda lesskilnings

Þó lesfimi sé mikilvæg forsenda lesskilnings er hún ekki nægjanleg forsenda. Með aukinni lestrarreynslu verður umskráning sjálfvirkari og hættir að hamla lesskilningi. Við það fer málþroski, sér í lagi orðaforði, að hafa vaxandi áhrif á lesskilning. Lesfimiprófum er aðeins ætlað að fanga afmarkaðan hluta lestrarþróunar og koma því ekki í staðinn fyrir mat á öðrum hliðum læsis. Menntamálstofnun veitir kennurum aðgang að stöðluðu lesskilningsprófi (Orðarún) sem ætlað er öllum árgöngum grunnskólans, auk þess sem lesskilningur hefur verið stór hluti af samræmdum prófum í íslensku um árabil. Mælingar á málþroska, eins og til dæmis orðaforða, eru aftur á móti varla fyrir hendi og mjög brýnt er að bæta úr því.

Mikilvægt er að halda áfram að meta lesfimi í íslenskum grunnskólum

Lesfimipróf eru áreiðanleg og réttmæt leið til þess að fylgjast með framförum í lestri og gagnast vel til þess að koma auga á þau börn sem þurfa sértaks stuðnings við. Því er mikilvægt að íslenskir grunnskólar haldi áfram að meta lesfimi nemenda reglulega. Að sama skapi er mikilvægt að undirstrika að lesfimi er aðeins ein margra stoða lesskilnings og því mikilvægt að fylgjast með og efla aðra þætti læsis strax í upphafi lestrarnáms, eða jafnvel fyrr.

Freyja Birgisdóttir er dósent við sálfræðideild Háskóla Íslands, Kate Nation er prófessor við Oxford Háskóla og Margaret Snowling er heiðursprófessor við Oxford Háskóla og St. John‘s College í Oxford.




Skoðun

Sjá meira


×