Áskoranir í eineltisforvörnum Álfheiður Guðmundsdóttir, Sólrún Ósk Lárusdóttir, Jenný Ingudóttir og Ingibjörg Guðmundsdóttir skrifa 8. nóvember 2022 12:01 Einelti er alvarleg tegund ofbeldis sem hefur víðtækar samfélagslegar afleiðingar og börn sem eru beitt einelti geta glímt við afleiðingar þess ævilangt. Eineltisforvarnir eru lýðheilsumál enda getur einelti haft áhrif á lífsgæði og heilsu bæði þolenda og gerenda til lengri og skemmri tíma. Það getur einnig haft neikvæð áhrif á þau börn sem verða einungis vitni að eineltinu. Einelti í skólum er áhættuþáttur fyrir ýmis konar hegðunar-, félags- og tilfinningavanda. Rannsóknir sýna að þau sem verða fyrir einelti eru með slakari námsárangur og meta heilsu sína verri en önnur börn. Áhrifanna gætir ekki eingöngu á meðan á eineltinu stendur heldur einnig seinna á lífsleiðinni. Einelti er streituvaldur og þolendur glíma í auknum mæli við kvíða, þunglyndi, lágt sjálfsmat, einmanaleika og ýmis sállíkamleg einkenni í kjölfar eineltis. Endurtekið einelti getur haft áhrif á heilastarfsemi og rannsóknir í taugasálfræði sýna að heili barns sem verður endurtekið fyrir einelti bregst öðruvísi við áreiti. Þannig getur einelti bókstaflega breytt heimsmynd barns. Þess vegna skiptir máli að vinna með þolendum til þess að draga úr skaðlegum afleiðingum sem einelti getur haft. Niðurstöður rannsókna benda til þess að börn sem beita einelti séu sundurleitari hópur en staðalmyndir gefa til kynna og að einelti sé flókin félagsleg hegðun. Staðalmyndin af gerendum eineltis er gjarnan að þau séu „slæm“, með skerta félagsfærni, fáa góða eiginleika og noti einelti til að reyna að falla inn í hópinn. Staðreyndin er hins vegar sú að mörg börn og ungmenni sem beita einelti eru með talsverð völd innan félagahópsins og eru álitin vinsælir leiðtogar. Þau eru oft talin aðlaðandi og góð í íþróttum, fá jákvæða endurgjöf frá félagahópnum og virðast nota einelti til að hjálpa sér að viðhalda sterkri félagslegri stöðu sinni. Mikilvægt er að nýta þessa þekkingu svo að auðveldara verði að koma auga á einelti og að viðbrögð mæti ólíkum þörfum hverju sinni. Þá þarf líka að muna að allur hópurinn verður fyrir áhrifum og þarf stuðning, líka þau börn sem eru áhorfendur að einelti. Áherslur í eineltisforvörnum hafa breyst talsvert gegnum árin eftir því sem rannsóknum á sviðinu vindur fram. Rannsóknir benda til að mestur árangur náist með markvissri innleiðingu félags- og tilfinningafærni í skólanámsskrá, byggðri á gagnreyndum aðferðum. Slíkt getur dregið úr margvíslegri truflandi hegðun í skólum og bætt samskipti, líðan og námsárangur svo eitthvað sé nefnt. Ein áhrifaríkasta leiðin til að draga úr einelti er heildarnálgun innan skólans sem beinist að öllum þeim sem koma að skólanum, nemendum, fjölskyldum þeirra, starfsfólki og nærumhverfi skólans. Í heildrænni nálgun eineltisforvarna beinast stefnur og starfsvenjur skólans að því að hlúa að jákvæðu og öruggu skólaumhverfi. Starfsfólk fær fræðslu og þjálfun til að miðla árangursprófuðu námsefni tengt einelti, foreldrar eru virkjaðir, nemendur fá kennslu í félags- og tilfinningafærni og þeir nemendur sem þess þurfa fá markvissa íhlutun og stuðning við hæfi. Skólar geta til dæmis fengið stuðning við að skapa slíkt skólaumhverfi í gegnum nálgun Heilsueflandi leikskóla, - grunnskóla og framhaldsskóla á vegum Embættis landlæknis. Hægt er að fá ráðgjöf og vísa málum til fagráðs eineltismála í grunn- og framhaldsskólum ef erfiðlega gengur að leysa úr eineltismálum og mikilvægt að skólar og skólasamfélög leiti sér aðstoðar sem fyrst ef á þarf að halda. Í stað þess að einblína á inngrip og refsingar þurfum við að byggja upp færni sem styður við góð samskipti, góða geðheilsu og jákvæðan skólabrag. Eins þarf að horfa til þess félagslega umhverfis sem við höfum skapað og hvort þar séu þættir sem óafvitandi styðji við menningu þar sem einelti á sér stað. Þannig færumst við nær markmiðinu að bættri heilsu og líðan fyrir öll börn. Þann 8. nóvember er dagur gegn einelti á Íslandi, þessi grein er skrifuð í tilefni þess dags. Sólrún Ósk Lárusdóttir og Álfheiður Guðmundsdóttir verkefnastjórar geðræktar, lýðheilsusviði Embættis landlæknis. Jenný Ingudóttir og Ingibjörg Guðmundsdóttir verkefnastjórar heilsueflandi skóla, lýðheilsusviði Embættis landlæknis. Heimildir: Divecha, D. og Brackett, M. (2020). Rethinking School-Based Bullying Prevention Through the Lens of Social and Emotional Learning: a Bioecological Perspective. International Journal of Bullying Prevention, 2, 93-113 https://doi.org/10.1007/s42380-019-00019-5 Embætti landlæknis (2022). Lýðheilsuvísar eftir heilbrigðisumdæmum: Umfjöllun og skilgreiningar.https://www.landlaeknir.is/servlet/file/store93/item41982/Lýðheilsuvísar_umfjollun_skilgreiningar_2020.pdf Menesini, E. og Salmivalli, C. (2017). Bullying in schools: the state of knowledge and effective interventions. Psychology, Health & Medicine, 22, 240-253 https://doi.org/10.1080/13548506.2017.1279740 Pearce, N., Monks, H., Alderman, N., Hearn. L., Burns, S., Runions, K., Francis, J. og Cross, D. (2022).‘It’s All About Context’: Building School Capacity to Implement a Whole-School Approach to Bullying. International Journal of Bullying Prevention. https://doi.org/10.1007/s42380-022-00138-6 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Mest lesið Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Veistu þitt skýjaspor? Hólmfríður Rut Einarsdóttir,Þóra Rut Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Einelti er alvarleg tegund ofbeldis sem hefur víðtækar samfélagslegar afleiðingar og börn sem eru beitt einelti geta glímt við afleiðingar þess ævilangt. Eineltisforvarnir eru lýðheilsumál enda getur einelti haft áhrif á lífsgæði og heilsu bæði þolenda og gerenda til lengri og skemmri tíma. Það getur einnig haft neikvæð áhrif á þau börn sem verða einungis vitni að eineltinu. Einelti í skólum er áhættuþáttur fyrir ýmis konar hegðunar-, félags- og tilfinningavanda. Rannsóknir sýna að þau sem verða fyrir einelti eru með slakari námsárangur og meta heilsu sína verri en önnur börn. Áhrifanna gætir ekki eingöngu á meðan á eineltinu stendur heldur einnig seinna á lífsleiðinni. Einelti er streituvaldur og þolendur glíma í auknum mæli við kvíða, þunglyndi, lágt sjálfsmat, einmanaleika og ýmis sállíkamleg einkenni í kjölfar eineltis. Endurtekið einelti getur haft áhrif á heilastarfsemi og rannsóknir í taugasálfræði sýna að heili barns sem verður endurtekið fyrir einelti bregst öðruvísi við áreiti. Þannig getur einelti bókstaflega breytt heimsmynd barns. Þess vegna skiptir máli að vinna með þolendum til þess að draga úr skaðlegum afleiðingum sem einelti getur haft. Niðurstöður rannsókna benda til þess að börn sem beita einelti séu sundurleitari hópur en staðalmyndir gefa til kynna og að einelti sé flókin félagsleg hegðun. Staðalmyndin af gerendum eineltis er gjarnan að þau séu „slæm“, með skerta félagsfærni, fáa góða eiginleika og noti einelti til að reyna að falla inn í hópinn. Staðreyndin er hins vegar sú að mörg börn og ungmenni sem beita einelti eru með talsverð völd innan félagahópsins og eru álitin vinsælir leiðtogar. Þau eru oft talin aðlaðandi og góð í íþróttum, fá jákvæða endurgjöf frá félagahópnum og virðast nota einelti til að hjálpa sér að viðhalda sterkri félagslegri stöðu sinni. Mikilvægt er að nýta þessa þekkingu svo að auðveldara verði að koma auga á einelti og að viðbrögð mæti ólíkum þörfum hverju sinni. Þá þarf líka að muna að allur hópurinn verður fyrir áhrifum og þarf stuðning, líka þau börn sem eru áhorfendur að einelti. Áherslur í eineltisforvörnum hafa breyst talsvert gegnum árin eftir því sem rannsóknum á sviðinu vindur fram. Rannsóknir benda til að mestur árangur náist með markvissri innleiðingu félags- og tilfinningafærni í skólanámsskrá, byggðri á gagnreyndum aðferðum. Slíkt getur dregið úr margvíslegri truflandi hegðun í skólum og bætt samskipti, líðan og námsárangur svo eitthvað sé nefnt. Ein áhrifaríkasta leiðin til að draga úr einelti er heildarnálgun innan skólans sem beinist að öllum þeim sem koma að skólanum, nemendum, fjölskyldum þeirra, starfsfólki og nærumhverfi skólans. Í heildrænni nálgun eineltisforvarna beinast stefnur og starfsvenjur skólans að því að hlúa að jákvæðu og öruggu skólaumhverfi. Starfsfólk fær fræðslu og þjálfun til að miðla árangursprófuðu námsefni tengt einelti, foreldrar eru virkjaðir, nemendur fá kennslu í félags- og tilfinningafærni og þeir nemendur sem þess þurfa fá markvissa íhlutun og stuðning við hæfi. Skólar geta til dæmis fengið stuðning við að skapa slíkt skólaumhverfi í gegnum nálgun Heilsueflandi leikskóla, - grunnskóla og framhaldsskóla á vegum Embættis landlæknis. Hægt er að fá ráðgjöf og vísa málum til fagráðs eineltismála í grunn- og framhaldsskólum ef erfiðlega gengur að leysa úr eineltismálum og mikilvægt að skólar og skólasamfélög leiti sér aðstoðar sem fyrst ef á þarf að halda. Í stað þess að einblína á inngrip og refsingar þurfum við að byggja upp færni sem styður við góð samskipti, góða geðheilsu og jákvæðan skólabrag. Eins þarf að horfa til þess félagslega umhverfis sem við höfum skapað og hvort þar séu þættir sem óafvitandi styðji við menningu þar sem einelti á sér stað. Þannig færumst við nær markmiðinu að bættri heilsu og líðan fyrir öll börn. Þann 8. nóvember er dagur gegn einelti á Íslandi, þessi grein er skrifuð í tilefni þess dags. Sólrún Ósk Lárusdóttir og Álfheiður Guðmundsdóttir verkefnastjórar geðræktar, lýðheilsusviði Embættis landlæknis. Jenný Ingudóttir og Ingibjörg Guðmundsdóttir verkefnastjórar heilsueflandi skóla, lýðheilsusviði Embættis landlæknis. Heimildir: Divecha, D. og Brackett, M. (2020). Rethinking School-Based Bullying Prevention Through the Lens of Social and Emotional Learning: a Bioecological Perspective. International Journal of Bullying Prevention, 2, 93-113 https://doi.org/10.1007/s42380-019-00019-5 Embætti landlæknis (2022). Lýðheilsuvísar eftir heilbrigðisumdæmum: Umfjöllun og skilgreiningar.https://www.landlaeknir.is/servlet/file/store93/item41982/Lýðheilsuvísar_umfjollun_skilgreiningar_2020.pdf Menesini, E. og Salmivalli, C. (2017). Bullying in schools: the state of knowledge and effective interventions. Psychology, Health & Medicine, 22, 240-253 https://doi.org/10.1080/13548506.2017.1279740 Pearce, N., Monks, H., Alderman, N., Hearn. L., Burns, S., Runions, K., Francis, J. og Cross, D. (2022).‘It’s All About Context’: Building School Capacity to Implement a Whole-School Approach to Bullying. International Journal of Bullying Prevention. https://doi.org/10.1007/s42380-022-00138-6
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun