Rétt og rangt um Byrjendalæsi Rannveig Oddsdóttir skrifar 2. nóvember 2022 13:31 Í þeirri umræðu sem undanfarið hefur skapast um læsi og lestrarkennslu meðal annars í kringum þingsályktunartillögu Flokks fólksins um að skylda alla skóla til að nota hljóðaaðferð við lestrarkennslu hefur enn og aftur komið fram gagnrýni á kennsluaðferðina Byrjendalæsi sem byggir á ranghugmyndum um aðferðina. Í umræðunni hefur verið talað eins og Byrjendalæsi sé aðferð úr lausu lofti gripin og hún hafi ekkert verið rannsökuð. Hið rétta er að aðferðin byggir á traustum fræðilegum grunni og það hefur verið rannsakað hvernig skólar sem nota aðferðina útfæra kennsluna. Það liggja hins vegar litlar sem engar rannsóknir fyrir um notkun hljóðaaðferðar í íslenskum skólum eða hve vel hún hentar til lestrarkennslu í fyrstu bekkjum íslenskra grunnskóla. Byrjendalæsi var þróað við Miðstöð skólaþróunar við Háskólann á Akureyri undir forystu Rósu Eggertsdóttur, lestrarfræðings og sérfræðings við stofnunina. Aðferðin byggir á rannsóknum á árangursríkri læsiskennslu og nær ekki aðeins til lestrarkennslu (það er tengsl stafs og hljóðs og að geta lesið) heldur einnig til annarra mikilvægra þátta læsis það er skilnings, ritunar og tjáningar. Byrjendalæsi nær því yfir stærri hluta af læsiskennslu heldur en hljóðaaðferð sem nær aðeins til þess hvernig börnum eru kenndir stafirnir og lestrarfærnin þjálfuð. Byrjendalæsi er oft stillt upp sem andstæðu við hljóðaaðferð og margir halda að börnum séu ekki kenndir stafir og hljóð í aðferðinni heldur læri þau að lesa með einhverjum allt öðrum aðferðum. Það er ekki rétt. Stafa- og hljóðakennsla er fyrirferðamikill þáttur í upphafi lestrarnámsins og er eitt af því sem er tvinnað inn í kennsluna í Byrjendalæsi. Í hverri viku eru lagðir inn tveir stafir og unnið með þá í tengslum við önnur viðfangsefni. Í stað þess að hafa stafakennsluna í forgrunni eins og gert er í hljóðaaðferð er hún tengd við vinnu nemenda með áhugaverðan texta sem yfirleitt er barnabók. Bókin er lesin fyrir börnin og rætt um hana sem þjónar þeim tilgangi að efla lesskilning barnanna og áhuga á bókum. Valið er lykilorð úr bókinni sem inniheldur þá stafi sem unnið er með þá vikuna. Þeir eru kynntir fyrir börnunum og unnið með hljóð þeirra og rithátt. Nemendur vinna fjölbreytt verkefni sem oft eru í formi leikja og spila sem hjálpa þeim að festa stafina og hljóð þeirra í minni. Í þeirri vinnu er líka leitast við að bjóða nemendum upp á misþung verkefni svo allir fái áskoranir við hæfi. Áfram er síðan unnið með bókina og lýkur vinnunni með því að nemendur æfa sig í tjáningu og ritun með því að búa til nýja texta munnlega eða skriflega sem byggja á einhvern hátt á upphaflega textanum. Auk þeirrar kennslu sem fram fer í skólanum æfa börnin lestur heima og þar er notað sama námsefni og í öðrum skólum, það er léttlestrarbækur sem hæfa getu barnanna á hverjum tíma. Þau sem tala fyrir hljóðaaðferð frekar en Byrjendalæsi rökstyðja það oft með því að hljóðaaðferð sé betur til þess fallin að kenna lestrartæknina sem slíka og óttast að aðferðin sé ekki nægilega góð fyrir þá nemendur sem þurfa að hafa mikið fyrir því að ná lestrartækninni. Þau sem þekkja Byrjendalæsi vita hins vegar að innan aðferðarinnar er nægt svigrúm til að setja inn þá viðbótarþjálfun sem hluti nemenda þarf með tengsl stafs og hljóðs til að ná lestrartækninni. Kennarar sem hafa fært sig frá hljóðaaðferð yfir í Byrjendalæsi segjast líka eiga auðveldara með að mæta þörfum allra nemenda í kennslunni eftir að þeir skiptu yfir í Byrjendalæsi því aðferðin gerir ráð fyrir því að nemendur fáist við misþung verkefni. Það segir líka sína sögu að fæstir þeirra kennara sem hafa takið aðferðina upp hafa viljað fara til baka aftur í þær aðferðir sem þeir notuðu áður en þeir kynntust Byrjendalæsi. Þau rök sem Flokkur fólksins notar fyrir því að hljóðaaðferðin skuli vera sú kennsluaðferð sem er notuð í lestrarkennslu eru meðal annars að bæta þurfi læsi íslenskra barna og hífa upp árangur þeirra á PISA. Sá árangur sem þar er vísað til snertir lesskilning og þau atriði sem Byrjendalæsi tekur inn í viðbót við það sem er sameiginlegt með hljóðaaðferð eru einmitt þættir sem er mikilvægt að vinna með til að byggja upp skilning á texta. Meginmarkmið læsis er að vera fær um að lesa sér til gagns og skilnings og geta tekið þátt í málefnalegri umræðu um málefni líðandi stundar. Því miður hefur það ekki verið einkennandi fyrir læsisumræðuna síðustu vikur sem gefur tilefni til að hafa áhyggjur af læsi fullorðinna Íslendinga frekar en barnanna sem eru að vaxa úr grasi. Þau sem vilja taka þátt í umræðunni um læsi og lestrarkennslu á málefnalegum nótum geta horft á kynningarmyndband um Byrjendalæsi á youtube, lesið sér til um Byrjendalæsi í bók Rósu Eggertsdóttur Hið ljúfa læsi sem kom út 2019 og kynnt sér niðurstöður rannsóknarinnar á Byrjendalæsi í bókinni Byrjendalæsi: Rannsókn á innleiðingu og aðferð sem kom út 2017. Höfundur er lektor við Kennaradeild Háskólans á Akureyri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Grunnskólar Skóla - og menntamál Börn og uppeldi Rannveig Oddsdóttir Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Í þeirri umræðu sem undanfarið hefur skapast um læsi og lestrarkennslu meðal annars í kringum þingsályktunartillögu Flokks fólksins um að skylda alla skóla til að nota hljóðaaðferð við lestrarkennslu hefur enn og aftur komið fram gagnrýni á kennsluaðferðina Byrjendalæsi sem byggir á ranghugmyndum um aðferðina. Í umræðunni hefur verið talað eins og Byrjendalæsi sé aðferð úr lausu lofti gripin og hún hafi ekkert verið rannsökuð. Hið rétta er að aðferðin byggir á traustum fræðilegum grunni og það hefur verið rannsakað hvernig skólar sem nota aðferðina útfæra kennsluna. Það liggja hins vegar litlar sem engar rannsóknir fyrir um notkun hljóðaaðferðar í íslenskum skólum eða hve vel hún hentar til lestrarkennslu í fyrstu bekkjum íslenskra grunnskóla. Byrjendalæsi var þróað við Miðstöð skólaþróunar við Háskólann á Akureyri undir forystu Rósu Eggertsdóttur, lestrarfræðings og sérfræðings við stofnunina. Aðferðin byggir á rannsóknum á árangursríkri læsiskennslu og nær ekki aðeins til lestrarkennslu (það er tengsl stafs og hljóðs og að geta lesið) heldur einnig til annarra mikilvægra þátta læsis það er skilnings, ritunar og tjáningar. Byrjendalæsi nær því yfir stærri hluta af læsiskennslu heldur en hljóðaaðferð sem nær aðeins til þess hvernig börnum eru kenndir stafirnir og lestrarfærnin þjálfuð. Byrjendalæsi er oft stillt upp sem andstæðu við hljóðaaðferð og margir halda að börnum séu ekki kenndir stafir og hljóð í aðferðinni heldur læri þau að lesa með einhverjum allt öðrum aðferðum. Það er ekki rétt. Stafa- og hljóðakennsla er fyrirferðamikill þáttur í upphafi lestrarnámsins og er eitt af því sem er tvinnað inn í kennsluna í Byrjendalæsi. Í hverri viku eru lagðir inn tveir stafir og unnið með þá í tengslum við önnur viðfangsefni. Í stað þess að hafa stafakennsluna í forgrunni eins og gert er í hljóðaaðferð er hún tengd við vinnu nemenda með áhugaverðan texta sem yfirleitt er barnabók. Bókin er lesin fyrir börnin og rætt um hana sem þjónar þeim tilgangi að efla lesskilning barnanna og áhuga á bókum. Valið er lykilorð úr bókinni sem inniheldur þá stafi sem unnið er með þá vikuna. Þeir eru kynntir fyrir börnunum og unnið með hljóð þeirra og rithátt. Nemendur vinna fjölbreytt verkefni sem oft eru í formi leikja og spila sem hjálpa þeim að festa stafina og hljóð þeirra í minni. Í þeirri vinnu er líka leitast við að bjóða nemendum upp á misþung verkefni svo allir fái áskoranir við hæfi. Áfram er síðan unnið með bókina og lýkur vinnunni með því að nemendur æfa sig í tjáningu og ritun með því að búa til nýja texta munnlega eða skriflega sem byggja á einhvern hátt á upphaflega textanum. Auk þeirrar kennslu sem fram fer í skólanum æfa börnin lestur heima og þar er notað sama námsefni og í öðrum skólum, það er léttlestrarbækur sem hæfa getu barnanna á hverjum tíma. Þau sem tala fyrir hljóðaaðferð frekar en Byrjendalæsi rökstyðja það oft með því að hljóðaaðferð sé betur til þess fallin að kenna lestrartæknina sem slíka og óttast að aðferðin sé ekki nægilega góð fyrir þá nemendur sem þurfa að hafa mikið fyrir því að ná lestrartækninni. Þau sem þekkja Byrjendalæsi vita hins vegar að innan aðferðarinnar er nægt svigrúm til að setja inn þá viðbótarþjálfun sem hluti nemenda þarf með tengsl stafs og hljóðs til að ná lestrartækninni. Kennarar sem hafa fært sig frá hljóðaaðferð yfir í Byrjendalæsi segjast líka eiga auðveldara með að mæta þörfum allra nemenda í kennslunni eftir að þeir skiptu yfir í Byrjendalæsi því aðferðin gerir ráð fyrir því að nemendur fáist við misþung verkefni. Það segir líka sína sögu að fæstir þeirra kennara sem hafa takið aðferðina upp hafa viljað fara til baka aftur í þær aðferðir sem þeir notuðu áður en þeir kynntust Byrjendalæsi. Þau rök sem Flokkur fólksins notar fyrir því að hljóðaaðferðin skuli vera sú kennsluaðferð sem er notuð í lestrarkennslu eru meðal annars að bæta þurfi læsi íslenskra barna og hífa upp árangur þeirra á PISA. Sá árangur sem þar er vísað til snertir lesskilning og þau atriði sem Byrjendalæsi tekur inn í viðbót við það sem er sameiginlegt með hljóðaaðferð eru einmitt þættir sem er mikilvægt að vinna með til að byggja upp skilning á texta. Meginmarkmið læsis er að vera fær um að lesa sér til gagns og skilnings og geta tekið þátt í málefnalegri umræðu um málefni líðandi stundar. Því miður hefur það ekki verið einkennandi fyrir læsisumræðuna síðustu vikur sem gefur tilefni til að hafa áhyggjur af læsi fullorðinna Íslendinga frekar en barnanna sem eru að vaxa úr grasi. Þau sem vilja taka þátt í umræðunni um læsi og lestrarkennslu á málefnalegum nótum geta horft á kynningarmyndband um Byrjendalæsi á youtube, lesið sér til um Byrjendalæsi í bók Rósu Eggertsdóttur Hið ljúfa læsi sem kom út 2019 og kynnt sér niðurstöður rannsóknarinnar á Byrjendalæsi í bókinni Byrjendalæsi: Rannsókn á innleiðingu og aðferð sem kom út 2017. Höfundur er lektor við Kennaradeild Háskólans á Akureyri.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun