Að berjast við ofureflið Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar 11. apríl 2022 12:01 Saga öryrkja í réttindabaráttu. Miðvikudaginn 6. apríl felldi Hæstiréttur Íslands dóm í máli einstaklings gegn Tryggingastofnun sem hefur verið í réttarkerfinu í um níu ár. Þar dæmdi rétturinn að íslenska ríkið hefði í fjölda ára, ranglega skert greiðslur til fátæks fólks. Hinar ólöglegu skerðingar beindust að fólki sem hefur tekjur undir lágmarks-framfærsluviðmiðum þeim sem ríkið hefur sjálft ákvarðað að enginn eigi að þurfa að lifa undir. Af því að þetta fólk hefur einhvern hluta ævi sinnar búið erlendis. Í níu ár barðist þessi einstaklingur fyrir því að fá rétt sinn viðurkenndan fyrst með kæru til úrskurðarnefndar almannatrygginga árið 2013 , og í kjölfarið með höfðun dómsmáls. Dómsmálið vannst á öllum á þremum dómstigunum. Stefnan fyrir Héraðsdómi var lögð fram árið 2016 og féll dómur í júní 2020. Ríkið áfrýjaði til Landsréttar og var dæmt í málinu árið 2021. Aftur áfrýjaði ríkið og loks vannst fullnaðarsigur með dómi Hæstaréttar. Öryrkjabandalagið tók þetta mál upp á arma sína, því ekki hafði viðkomandi ráð á að standa straum af þeim kostnaði sem af því hlaust. Þar er forvitnilegt að bera saman stöðu borgaranna gagnvart hinu opinbera, annars vegar þegar borgarinn er að krefjast réttinda sinna, og hins vegar þegar ríkið sakar borgarann um glæp. Í síðarnefnda tilvikinu liggja fyrir ákveðnar grundvallar reglur. Sá sem sakaður er um glæp, á rétt á að fá lögmann til að gæta réttinda sinna, sér að kostnaðarlausu. Hann á rétt á að sá lögmaður sé viðstaddur þegar mál hans er tekið fyrir, hvort heldur hjá lögreglu, eða dómstólum. Síðast en ekki síst, það hefur í lýðræðisríkjum verið talinn hornsteinn réttarríkisins að sá sem sakaður er um glæp, skuli njóta alls þess vafa sem ríkir um sekt hans. Það þýðir að takist ákæruvaldinu ekki að færa sönnur fyrir dómi á sekt viðkomandi, er hann sýknaður. Í siðuðum þjóðfélögum veljum við nefnilega frekar að sekur gangi laus á kostnað þess að sá saklausi verði fangelsaður. Þessi grundvallar sjónarmið eru hins vegar eitthvað bjöguð þegar kemur að velferðarkerfinu okkar. Þau virðast af hálfu löggjafans verða smíðuð með það í huga að allir ætli sér að svindla á þeim. Svindla á ríkinu. Lifa á sossanum, eins og var sagt um þá sem fluttu til Danmerkur fyrr á árum, sökum þess að þar töldu einhverjir sig eiga meiri rétt, en heima á Íslandi. Ef borgarinn ætlar sér að sækja rétt sinn gagnvart réttinda kerfunum okkar, höfum við sem samfélag ákveðið að hann skuli vera í stöðu Davíðs, gegn ríkinu, Golíat, og Davíð fær enga hjálp. Við stöndum bara álengdar og fylgjumst með, ef við þá gerum það, því það er óþægilegt fyrir mörg okkar að verða vitni að því að til sé fólk í samfélagi okkar sem hefur það reglulega skítt. Lifir í fátækt, sökum þess að fatlað fólk á jú að vera fátækt. Því það lifir á okkur hinum, og er örugglega að svindla á kerfinu. Lifa gósenlífi á sossanum. Við hrökkvum svo aðeins við þegar dómur sem þessi fellur, en flest okkar ypptum öxlum, og athygli okkar snýst að næsta skandal. Næsta áhrifavaldi. Eða bara kvöldmatnum. Á meðan bíða fjölmargir í þessu landi, þessu einu ríkasta landi Evrópu, eftir réttlæti. Eftir að eiga nógu margar krónur til að geta keypt næringarríka máltíð. Að geta leyft sér munað eins og að njóta menningar, kvikmyndahús, hvað þá leikhús! Kannski hefði verið betra fyrir það fólk sem um ræðir að íslenska ríkið hefði farið að fordæmi Norðmanna, sem höfðuðu sakamál og fangelsuðu fólk sem hafði leyft sér að búa hluta ævi sinnar erlendis. Það fengi allavega frítt húsnæði, og þyrfti ekki að hafa áhyggjur af næstu máltíð. Í sex ár þráaðist ríkið við að viðurkenna að því bæri skylda til að tryggja borgurunum þessa lágmarks framfærslu, sem Alþingi hafði þó sjálft ákveðið að væri lágmark. Sem betur fer hafði, öryrkinn betur að lokum. Það leiðir hugann að stöðu þeirra sem reiða sig á það öryggisnet sem velferðarkerfinu er ætlað að vera. Þau fá ekki að njóta neins vafa. Þau mæta allt of mörg því viðmóti að þau séu að svindla sér inn í kerfið. Ég ætla ekki að vera svo bláeyg að halda því fram að það geri enginn. En þeir eru mjög fáir. Enda er það er erfitt. Mjög erfitt. Niðurstaðan af þessum létta samanburði er því að um götur samfélags okkar ganga einstaklingar sem voru sakaðir um glæp, en fengu að njóta þess vafa að ekki tókst að sanna sekt þeirra. Um þessar sömu götur ganga, og jafnvel gista, líka einstaklingar sem ekki tókst að sanna rétt sinn til aðstoðar, fyrir ríkinu. Þessi afstaða er ekkert annað en okkur öllum til smánar. Höfundur er formaður Öryrkjabandalags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þuríður Harpa Sigurðardóttir Félagsmál Mest lesið ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Sjá meira
Saga öryrkja í réttindabaráttu. Miðvikudaginn 6. apríl felldi Hæstiréttur Íslands dóm í máli einstaklings gegn Tryggingastofnun sem hefur verið í réttarkerfinu í um níu ár. Þar dæmdi rétturinn að íslenska ríkið hefði í fjölda ára, ranglega skert greiðslur til fátæks fólks. Hinar ólöglegu skerðingar beindust að fólki sem hefur tekjur undir lágmarks-framfærsluviðmiðum þeim sem ríkið hefur sjálft ákvarðað að enginn eigi að þurfa að lifa undir. Af því að þetta fólk hefur einhvern hluta ævi sinnar búið erlendis. Í níu ár barðist þessi einstaklingur fyrir því að fá rétt sinn viðurkenndan fyrst með kæru til úrskurðarnefndar almannatrygginga árið 2013 , og í kjölfarið með höfðun dómsmáls. Dómsmálið vannst á öllum á þremum dómstigunum. Stefnan fyrir Héraðsdómi var lögð fram árið 2016 og féll dómur í júní 2020. Ríkið áfrýjaði til Landsréttar og var dæmt í málinu árið 2021. Aftur áfrýjaði ríkið og loks vannst fullnaðarsigur með dómi Hæstaréttar. Öryrkjabandalagið tók þetta mál upp á arma sína, því ekki hafði viðkomandi ráð á að standa straum af þeim kostnaði sem af því hlaust. Þar er forvitnilegt að bera saman stöðu borgaranna gagnvart hinu opinbera, annars vegar þegar borgarinn er að krefjast réttinda sinna, og hins vegar þegar ríkið sakar borgarann um glæp. Í síðarnefnda tilvikinu liggja fyrir ákveðnar grundvallar reglur. Sá sem sakaður er um glæp, á rétt á að fá lögmann til að gæta réttinda sinna, sér að kostnaðarlausu. Hann á rétt á að sá lögmaður sé viðstaddur þegar mál hans er tekið fyrir, hvort heldur hjá lögreglu, eða dómstólum. Síðast en ekki síst, það hefur í lýðræðisríkjum verið talinn hornsteinn réttarríkisins að sá sem sakaður er um glæp, skuli njóta alls þess vafa sem ríkir um sekt hans. Það þýðir að takist ákæruvaldinu ekki að færa sönnur fyrir dómi á sekt viðkomandi, er hann sýknaður. Í siðuðum þjóðfélögum veljum við nefnilega frekar að sekur gangi laus á kostnað þess að sá saklausi verði fangelsaður. Þessi grundvallar sjónarmið eru hins vegar eitthvað bjöguð þegar kemur að velferðarkerfinu okkar. Þau virðast af hálfu löggjafans verða smíðuð með það í huga að allir ætli sér að svindla á þeim. Svindla á ríkinu. Lifa á sossanum, eins og var sagt um þá sem fluttu til Danmerkur fyrr á árum, sökum þess að þar töldu einhverjir sig eiga meiri rétt, en heima á Íslandi. Ef borgarinn ætlar sér að sækja rétt sinn gagnvart réttinda kerfunum okkar, höfum við sem samfélag ákveðið að hann skuli vera í stöðu Davíðs, gegn ríkinu, Golíat, og Davíð fær enga hjálp. Við stöndum bara álengdar og fylgjumst með, ef við þá gerum það, því það er óþægilegt fyrir mörg okkar að verða vitni að því að til sé fólk í samfélagi okkar sem hefur það reglulega skítt. Lifir í fátækt, sökum þess að fatlað fólk á jú að vera fátækt. Því það lifir á okkur hinum, og er örugglega að svindla á kerfinu. Lifa gósenlífi á sossanum. Við hrökkvum svo aðeins við þegar dómur sem þessi fellur, en flest okkar ypptum öxlum, og athygli okkar snýst að næsta skandal. Næsta áhrifavaldi. Eða bara kvöldmatnum. Á meðan bíða fjölmargir í þessu landi, þessu einu ríkasta landi Evrópu, eftir réttlæti. Eftir að eiga nógu margar krónur til að geta keypt næringarríka máltíð. Að geta leyft sér munað eins og að njóta menningar, kvikmyndahús, hvað þá leikhús! Kannski hefði verið betra fyrir það fólk sem um ræðir að íslenska ríkið hefði farið að fordæmi Norðmanna, sem höfðuðu sakamál og fangelsuðu fólk sem hafði leyft sér að búa hluta ævi sinnar erlendis. Það fengi allavega frítt húsnæði, og þyrfti ekki að hafa áhyggjur af næstu máltíð. Í sex ár þráaðist ríkið við að viðurkenna að því bæri skylda til að tryggja borgurunum þessa lágmarks framfærslu, sem Alþingi hafði þó sjálft ákveðið að væri lágmark. Sem betur fer hafði, öryrkinn betur að lokum. Það leiðir hugann að stöðu þeirra sem reiða sig á það öryggisnet sem velferðarkerfinu er ætlað að vera. Þau fá ekki að njóta neins vafa. Þau mæta allt of mörg því viðmóti að þau séu að svindla sér inn í kerfið. Ég ætla ekki að vera svo bláeyg að halda því fram að það geri enginn. En þeir eru mjög fáir. Enda er það er erfitt. Mjög erfitt. Niðurstaðan af þessum létta samanburði er því að um götur samfélags okkar ganga einstaklingar sem voru sakaðir um glæp, en fengu að njóta þess vafa að ekki tókst að sanna sekt þeirra. Um þessar sömu götur ganga, og jafnvel gista, líka einstaklingar sem ekki tókst að sanna rétt sinn til aðstoðar, fyrir ríkinu. Þessi afstaða er ekkert annað en okkur öllum til smánar. Höfundur er formaður Öryrkjabandalags Íslands.
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar