Er til töfralausn við offitu? Guðlaug Erla Akerlie skrifar 17. október 2021 09:00 Offita barna og unglinga er og verður vaxandi vandamál á Íslandi eins og í flestum öðrum vestrænum löndum ef ekkert verður að gert, en tíðni offitu hefur aukist um allan heim á síðustu áratugum. Neikvæð umræða um offitu sem byggist á vanþekkingu og fordómum getur leitt til þess að fólk með þennan sjúkdóm forðist að leita sér hjálpar. Á síðustu árum hefur margt nýtt komið í ljós um efnaskiptasjúkdóminn offitu, en sjúkdómurinn er ekki alveg eins einfaldur og við héldum. Vissulega er það svo að ef að innbyrt er ofgnótt hitaeininga sem líkaminn nýtir ekki þá safnast þær saman í fituvef. En er þetta svona einfalt? Hver er raunveruleg orsök offitunnar? Offita er efnaskiptasjúkdómur sem er ekki eingöngu afleiðing lífsstíls, heldur getur hún verið birtingarmynd ýmissa undirliggjandi vandamála, líkamlegra, andlegra og félagslegra. Offita hefur áhrif á flest líffærakerfi líkamans og hún getur leitt af sér fjölmarga sjúkdóma. Þannig getur offitusjúkdómurinn haft neikvæð áhrif á lífsgæði og alvarleg áhrif á líkamlega, andlega og félagslega heilsu. Það er því til mikils að vinna að skilja sjúkdóminn betur. Í grunninn þá verður of mikill fituvefur í líkamanum vegna langvinns orkuójafnvægis. Orsök orkuójafnvægisins getur verið flókið samspil líffræðilegra þátta, erfða, mataræðis, hreyfingar, félagslegra þátta og umhverfis. En hin hraða aukning offitu á síðastliðnum árum er líklega að mestu afleiðing umhverfistengdra þátta. Breyttir atvinnuhættir, breytingar á fjölskyldumynstri, samgöngum og ferðamáta, matvælaframleiðsla og framboð fæðu eru meðal þátta sem hafa gjörbreytt umhverfi okkar og daglegu lífi. Þetta hefur leitt til minni hreyfingar og aukinnar neyslu á orkuríkum og næringarsnauðari mat. Það er von Með því að skilja sjúkdóminn þá áttum við okkur betur á því hvað er hægt að gera til að aðstoða einstaklinga með offitu. Í ljósi þess að orsök offitu er margslungin er því einföldun að segja fólki bara að borða hollt og hreyfa sig. Það er eins og að segja fólki sem vill komast á toppinn á Everest að það þurfi bara að klifra upp. Til að geta betur aðstoðað fólk þarf að veita því leiðbeiningar í samræmi við getu og hæfni hvers og eins, benda því á hættur á leiðinni sem þarf að forðast og sjá til þess að fólk hafi réttu tólin og tækin til að hámarka líkurnar á að verkefnið gangi upp. Ég hef reynslu af því að styðja einstaklinga á mismunandi stigum offitusjúkdómsins, sem eru langflestir komnir með einhverja fylgikvilla offitu. Einstaklinga sem eiga börn sem eru líka komin í óefni og þurfa stuðning. Þessi hópur hefði átt að fá aðstoð mun fyrr, bæði til að bæta heilsu þeirra sjálfra og vegna þess að það er þjóðhagslega hagkvæmt að fólk búi við góða heilsu. Í dag er heilbrigðiskerfið að fá þennan hóp alltof seint til sín. Til að geta almennilega takmarkað vöxt offitu er nauðsynlegt að við leggjum áherslu á auknar forvarnir og meðferð á for- eða frumstigi sjúkdómsins. Það er mikilvægt að við horfum til barnanna og reynum að koma í veg fyrir offitu hjá þeim því það eru skýr tengsl á milli offitu á unglingsárum og offitu á fullorðinsaldri. Hvert eiga foreldrar að leita? Um 6,5% grunnskólabarna á Íslandi mælast með offitu. Það eru ríflega 3000 börn. Þau og fjölskyldur þeirra þurfa öll aðstoð. Í dag er fjöldi skólahjúkrunarfræðinga um land allt að sinna reglubundnum skimunum fyrir frávikum í vexti og þroska, þar sem hæð og þyngd barna er skráð og líkamsþyngdarstuðull þeirra reiknaður. Þegar barn sýnir frávik á vaxtakúrfu þá á að hafa samband við foreldra og ræða við þau hvort þau hafi áhyggjur, meta aðstæður hvers barns og vísa til heimilislæknis, fá ítarlegri rannsóknir og beiðni í Heilsuskólann ef þess þarf. En í ljósi þess hversu mörg börn þetta eru, er reynslan sú að börn eru komin í mikla yfirþyngd þegar haft er samband við foreldra. Í dag er um eins og hálfs árs biðlisti í Heilsuskólann, og hátt í 70 nýjar fjölskyldur bætast árlega við hópinn. Á meðan fjölskyldan er á biðlista á skólahjúkrunarfræðingur að sinna viðtölum og fræðslu fyrir fjölskylduna og styðja þau í þessu verkefni. Skólahjúkrunarfræðingar hafa fjöldamörg önnur verkefni og mismunandi mikla þekkingu á þessu sviði svo þessi stuðningur er því miður ekki alltaf nægilega markviss. Einföld skref í rétta átt Meðferð offitu hjá börnum og unglingum er vandasöm og þarf að byggja á margþættri lífstílsbreytingu allrar fjölskyldunnar. Það þarf að kafa í sögu þeirra, skilja undirliggjandi aðstæður og sýna tillitssemi og skilning. Eins og upptalningin hér að ofan útskýrir vonandi þá er engin einföld töfralausn við offitu. Það eru þó til úrræði sem hafa skilað árangri en það er lykilatriði að byrja snemma og grípa þétt utan um þennan hóp og stuðla þannig að langtíma heilsubót þeirra. Vegna þess hve rætur offitunnar liggja víða ætti það að vera sameiginlegt markmið samfélagsins að stuðla að öflugum forvarnaraðgerðum. Við þurfum að leggjast á eitt til að sporna gegn aukinni tíðni barna sem fara úr yfirþyngd yfir í offitu, fjölga úrræðum og stuðla að breyttum lífsvenjum sem endast. Það er von mín að aukin umfjöllun leiði til vitundarvakningar og aukinnar þekkingar sem síðan leiði til þess að einstaklingar og fjölskyldur veigri sér ekki við að leita sér aðstoðar. Höfundur er hjúkrunarfræðingur sem sérhæfir sig í meðferð við offitu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Heilbrigðismál Mest lesið Takk, Gísli Marteinn Eva Dögg Davíðsdóttir Skoðun „Sýndu mér vini þína og ég sýni þér framtíð þína“ Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Knatthús á versta stað í Borgarnesi? Sólveig Ólafsdóttir Skoðun Bankar gegn þjóð Bjarni Jónsson Skoðun Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir Skoðun Af hverju að fara aftur þangað með glóðarauga þegar það er að batna? Davíð Bergmann Skoðun Hvað er fátækt? Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Kópavogur - Að virða og varðveita eigin sögu Svanhildur Bogadóttir Skoðun Skynsemishyggja Miðflokksins hvarf hratt Kristófer Már Maronsson Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun Skoðun Skoðun Kópavogur - Að virða og varðveita eigin sögu Svanhildur Bogadóttir skrifar Skoðun Knatthús á versta stað í Borgarnesi? Sólveig Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að fara aftur þangað með glóðarauga þegar það er að batna? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Bankar gegn þjóð Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir skrifar Skoðun Takk, Gísli Marteinn Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Hvað er fátækt? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun „Sýndu mér vini þína og ég sýni þér framtíð þína“ Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Evrópusambandið er í vanda Þórður Birgisson skrifar Skoðun Skynsemishyggja Miðflokksins hvarf hratt Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Þetta gengur ekki lengur! Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun „Með Guði vinkonu okkar“ Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Græn vindorka Ásdís Hlökk Theodórsdóttir skrifar Skoðun Af hverju þetta tímabundna álag á útsvarið? Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar Skoðun Heilsugæsla í vanda Jón Magnús Kristjánsson skrifar Skoðun Laxalús og varnir gegn henni Jón Sveinsson skrifar Skoðun En hér er ég ekkert... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Við getum ekki beðið í 131 ár Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Nýtt upphaf hjá Vinstri grænum Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Íslensk kjör á íslenskum vinnumarkaði Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Viðbrögð við vanlíðan ungmenna Sandra Björk Birgisdóttir skrifar Skoðun Valdatafl Skák og Mát! Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun FO: Hvernig getur þú skipt sköpum fyrir konur í Súdan? Áslaug Eva Björnsdóttir skrifar Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn: fjarverandi í landi tækifæranna Lilja Hrund Lúðvíksdóttir skrifar Skoðun Við stöndum saman með réttindum táknmálsins! Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Hvar er fótspor stjórnvalda gegn vinnumansali? Þorbjörrg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Sjá meira
Offita barna og unglinga er og verður vaxandi vandamál á Íslandi eins og í flestum öðrum vestrænum löndum ef ekkert verður að gert, en tíðni offitu hefur aukist um allan heim á síðustu áratugum. Neikvæð umræða um offitu sem byggist á vanþekkingu og fordómum getur leitt til þess að fólk með þennan sjúkdóm forðist að leita sér hjálpar. Á síðustu árum hefur margt nýtt komið í ljós um efnaskiptasjúkdóminn offitu, en sjúkdómurinn er ekki alveg eins einfaldur og við héldum. Vissulega er það svo að ef að innbyrt er ofgnótt hitaeininga sem líkaminn nýtir ekki þá safnast þær saman í fituvef. En er þetta svona einfalt? Hver er raunveruleg orsök offitunnar? Offita er efnaskiptasjúkdómur sem er ekki eingöngu afleiðing lífsstíls, heldur getur hún verið birtingarmynd ýmissa undirliggjandi vandamála, líkamlegra, andlegra og félagslegra. Offita hefur áhrif á flest líffærakerfi líkamans og hún getur leitt af sér fjölmarga sjúkdóma. Þannig getur offitusjúkdómurinn haft neikvæð áhrif á lífsgæði og alvarleg áhrif á líkamlega, andlega og félagslega heilsu. Það er því til mikils að vinna að skilja sjúkdóminn betur. Í grunninn þá verður of mikill fituvefur í líkamanum vegna langvinns orkuójafnvægis. Orsök orkuójafnvægisins getur verið flókið samspil líffræðilegra þátta, erfða, mataræðis, hreyfingar, félagslegra þátta og umhverfis. En hin hraða aukning offitu á síðastliðnum árum er líklega að mestu afleiðing umhverfistengdra þátta. Breyttir atvinnuhættir, breytingar á fjölskyldumynstri, samgöngum og ferðamáta, matvælaframleiðsla og framboð fæðu eru meðal þátta sem hafa gjörbreytt umhverfi okkar og daglegu lífi. Þetta hefur leitt til minni hreyfingar og aukinnar neyslu á orkuríkum og næringarsnauðari mat. Það er von Með því að skilja sjúkdóminn þá áttum við okkur betur á því hvað er hægt að gera til að aðstoða einstaklinga með offitu. Í ljósi þess að orsök offitu er margslungin er því einföldun að segja fólki bara að borða hollt og hreyfa sig. Það er eins og að segja fólki sem vill komast á toppinn á Everest að það þurfi bara að klifra upp. Til að geta betur aðstoðað fólk þarf að veita því leiðbeiningar í samræmi við getu og hæfni hvers og eins, benda því á hættur á leiðinni sem þarf að forðast og sjá til þess að fólk hafi réttu tólin og tækin til að hámarka líkurnar á að verkefnið gangi upp. Ég hef reynslu af því að styðja einstaklinga á mismunandi stigum offitusjúkdómsins, sem eru langflestir komnir með einhverja fylgikvilla offitu. Einstaklinga sem eiga börn sem eru líka komin í óefni og þurfa stuðning. Þessi hópur hefði átt að fá aðstoð mun fyrr, bæði til að bæta heilsu þeirra sjálfra og vegna þess að það er þjóðhagslega hagkvæmt að fólk búi við góða heilsu. Í dag er heilbrigðiskerfið að fá þennan hóp alltof seint til sín. Til að geta almennilega takmarkað vöxt offitu er nauðsynlegt að við leggjum áherslu á auknar forvarnir og meðferð á for- eða frumstigi sjúkdómsins. Það er mikilvægt að við horfum til barnanna og reynum að koma í veg fyrir offitu hjá þeim því það eru skýr tengsl á milli offitu á unglingsárum og offitu á fullorðinsaldri. Hvert eiga foreldrar að leita? Um 6,5% grunnskólabarna á Íslandi mælast með offitu. Það eru ríflega 3000 börn. Þau og fjölskyldur þeirra þurfa öll aðstoð. Í dag er fjöldi skólahjúkrunarfræðinga um land allt að sinna reglubundnum skimunum fyrir frávikum í vexti og þroska, þar sem hæð og þyngd barna er skráð og líkamsþyngdarstuðull þeirra reiknaður. Þegar barn sýnir frávik á vaxtakúrfu þá á að hafa samband við foreldra og ræða við þau hvort þau hafi áhyggjur, meta aðstæður hvers barns og vísa til heimilislæknis, fá ítarlegri rannsóknir og beiðni í Heilsuskólann ef þess þarf. En í ljósi þess hversu mörg börn þetta eru, er reynslan sú að börn eru komin í mikla yfirþyngd þegar haft er samband við foreldra. Í dag er um eins og hálfs árs biðlisti í Heilsuskólann, og hátt í 70 nýjar fjölskyldur bætast árlega við hópinn. Á meðan fjölskyldan er á biðlista á skólahjúkrunarfræðingur að sinna viðtölum og fræðslu fyrir fjölskylduna og styðja þau í þessu verkefni. Skólahjúkrunarfræðingar hafa fjöldamörg önnur verkefni og mismunandi mikla þekkingu á þessu sviði svo þessi stuðningur er því miður ekki alltaf nægilega markviss. Einföld skref í rétta átt Meðferð offitu hjá börnum og unglingum er vandasöm og þarf að byggja á margþættri lífstílsbreytingu allrar fjölskyldunnar. Það þarf að kafa í sögu þeirra, skilja undirliggjandi aðstæður og sýna tillitssemi og skilning. Eins og upptalningin hér að ofan útskýrir vonandi þá er engin einföld töfralausn við offitu. Það eru þó til úrræði sem hafa skilað árangri en það er lykilatriði að byrja snemma og grípa þétt utan um þennan hóp og stuðla þannig að langtíma heilsubót þeirra. Vegna þess hve rætur offitunnar liggja víða ætti það að vera sameiginlegt markmið samfélagsins að stuðla að öflugum forvarnaraðgerðum. Við þurfum að leggjast á eitt til að sporna gegn aukinni tíðni barna sem fara úr yfirþyngd yfir í offitu, fjölga úrræðum og stuðla að breyttum lífsvenjum sem endast. Það er von mín að aukin umfjöllun leiði til vitundarvakningar og aukinnar þekkingar sem síðan leiði til þess að einstaklingar og fjölskyldur veigri sér ekki við að leita sér aðstoðar. Höfundur er hjúkrunarfræðingur sem sérhæfir sig í meðferð við offitu.
Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir skrifar
Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar
Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar
Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar
Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir Skoðun