Einfalda þarf regluverk um vindorku Einar Mathiesen skrifar 6. október 2021 10:01 Vindmyllur hafa heldur betur „sótt í sig veðrið“ undanfarin ár og misseri. Tæknin er þó síður en svo ný af nálinni, en vindmyllur hafa malað korn, hamrað járn og veitt vatni á akra í yfir 2.000 ár. Eftir tímabil jarðefnaeldsneytis frá iðnbyltingu hefur vindorkan undanfarin ár orðið raunhæfur kostur í orkubúskap heimsins, þar sem eftirspurn eftir endurnýjanlegum orkugjöfum hefur stóraukist á heimsvísu. Tækniframfarir hafa gert þennan kost fýsilegan og ýmsir þættir hafa gert hann ódýrari og hagkvæmari en áður var. Vindorka á drjúgan þátt í þeim orkuskiptum sem nú eiga sér stað í heiminum. Kjöraðstæður á Íslandi Hér á Íslandi eru betri aðstæður til reksturs vindmylla en víðast hvar annars staðar í veröldinni. Hér telst logn til tíðinda og þar að auki er raforkukerfið þannig uppbyggt, að vindorka upp að ákveðnu marki hentar sérlega vel sem nýr orkugjafi. Eins og við vitum er vatnsaflið ráðandi í kerfinu, enda er þar um stöðugan og fyrirsjáanlegan aflgjafa að ræða. Svo skemmtilega vill til að þegar rennsli í miðlunarlón er hvað minnst, yfir vetrartímann, er nýtni vindmylla á Íslandi mest. Þetta sýnir reynsla okkar af rannsóknarvindmyllum á Hafinu við Búrfell undanfarin ár. Því má svo bæta við að meðalnýtni myllanna okkar er 42%, borið saman við 25% að meðaltali á Bretlandi og meginlandi Evrópu á landi. Vissulega hefur vindorka sína galla. Hún er hverful, því stundum koma annars langþráðir logndagar. Þó er hún sem fyrr segir mun áreiðanlegri hér á landi en víðast hvar erlendis. Þá hafa vindmyllur ótvíræð sjónræn umhverfisáhrif, auk hljóðmengunar í næsta nágrenni. Varanleg umhverfisáhrif eru þó mjög lítil, þar sem vindmylla sem tekin er niður skilur nánast ekkert eftir sig. Engin vindlundur starfræktur Í íslenska raforkukerfinu er ekki starfræktur neinn vindlundur. Í skýrslu verkefnisstjórnar fjórða áfanga rammaáætlunar, sem lögð var fram í apríl, voru þrír vindorkukostir settir í nýtingarflokk og tveir í biðflokk, af 34 sem sendir voru inn. Tveimur af þessum þremur kostum hefur verið hafnað hjá hlutaðeigandi sveitastjórnum síðan þá. Landsvirkjun bindur miklar vonir við að vindorka verði þriðja stoðin í raforkukerfi fyrirtækisins, með vatnsafli og jarðvarma. Við erum að þróa tvo vindorkukosti: Blöndulund og endurhannaðan Búrfellslund. Mikil vinna hefur verið lögð í að lágmarka neikvæð umhverfisáhrif þessara hagkvæmu kosta, sem yrðu ákjósanleg viðbót við raforkukerfið og myndu styrkja það til muna. Við þurfum að láta verkin tala þegar kemur að orkuskiptum. Til þess að ná markmiðum stjórnvalda um orkuskipti í vegasamgöngum fyrir árið 2030, samkvæmt Parísarsamningnum, þarf að ráðast í 300 MW orkuöflun, samkvæmt greiningu Samorku. Fjárfesta þarf fyrir um 15 milljarða króna árlega þangað til, í flutnings- og dreifikerfi. Á móti kemur 20-30 milljarða árlegur gjaldeyrissparnaður vegna minni eldsneytiskaupa. Samkvæmt Parísarsamningnum þurfa tveir af hverjum þremur bílum á götunni að vera orðnir rafbílar fyrir árið 2030, en áætla má að heimilin spari um 400.000 krónur árlega með því að skipta yfir í rafbíl og sleppa eldsneytiskaupum. Ef markið er sett hærra og stefnt að fullum orkuskiptum í fólksbílaflotanum á sama tímabili mun þurfa 600 MW af orku til viðbótar við núverandi kerfi. Ef við ætlum svo að ná algjörum orkuskiptum og skipta alfarið út jarðefnaeldsneyti fyrir innlenda hreina orkugjafa í bílum, skipum og flugvélum innanlands, þyrfti um 1.200 MW til viðbótar við orkuvinnsluna eins og hún er í dag. Óvissa um leyfisveitingaferli Það segir sig sjálft, að þessum árangri náum við ekki við það laga- og regluverk sem nú er í gildi. Tryggja þarf að leyfisveitingaferli gangi fyrir sig með eðlilegum hætti, ekki þeim hætti sem tíðkast hefur undanfarin ár. Óhætt er að segja að rammaáætlunarferlið hafi beðið skipsbrot á síðustu árum. Verkefnastjórn hóf vinnu við þriðja áfanga í mars 2013, fyrir rúmum átta árum, og skilaði niðurstöðu rúmum þremur árum síðar. Tillagan var aldrei afgreidd á Alþingi. Ekki heldur tillaga verkefnisstjórnar fyrir fjórða áfanga, sem kom út núna í lok mars, eftir þriggja ára vinnu. Þá hefur skýrsla þverpólitískrar nefndar á vegum umhverfis- og auðlindaráðherra um stofnun þjóðgarðs á miðhálendinu valdið mikilli óvissu um uppbyggingu og þróun orkukosta á Íslandi. Áform um stofnun hálendisþjóðgarðs munu hafa mikil áhrif á frekari möguleika til frekari nýtingar vatnsafls, jarðvarma og vindorku. Einnig má nefna að umhverfis- og auðlindaráðherra fól Skipulagsstofnun árið 2018 að hefja vinnu við breytingar á landsskipulagsstefnu fyrir árin 2015-2026, en þær breytingar voru settar fram í þingsályktunartillögu í vor sem gekk síðan til umhverfis- og samgöngunefndar. Þar er gert ráð fyrir að skipulagsyfirvöld framfylgi stefnu um loftslag, landslag og lýðheilsu í skipulagsáætlunum. Þetta mun hafa áhrif á áætlanir á borð við byggðaáætlun, kerfisáætlun, rammaáætlun og samgönguáætlun, svo dæmi séu tekin. Rammaáætlun er ekki hentug fyrir vindorku Í vor var lagt fram frumvarp til laga um breytingu á lögum um verndar- og orkunýtingaráætlun, um málsmeðferð virkjunarkosta í vindorku. Samkvæmt frumvarpinu er gert ráð fyrir því að málsmeðferð vindorku sé áfram innan rammaáætlunar, en með breyttu fyrirkomulagi. Landsvirkjun hvetur hinsvegar eindregið til þess að tekin verði af öll tvímæli um að uppbygging og nýting vindorku falli ekki undir lög um verndar- og orkunýtingaráætlun og að við ákvörðun um val á staðsetningum verði ákvarðanavald í höndum sveitarfélaga í samræmi við skipulagslög. Lög um náttúruvernd henti vel til að gefa skýrar leiðbeiningar um hvaða svæði henti ekki til uppbygginga vindorkuvera út frá náttúruverndarsjónarmiðum sem og önnur löggjöf sem tryggja á sértæka vernd svæða út frá m.a. minjavernd og vatnsvernd. Almenn stefnumörkun stjórnvalda um málaflokkinn á síðan vel heima í landsskipulagsstefnu eins og framan greinir. Brýnt er að draga úr þeirri óvissu sem ríkir um leyfisveitingaferli vindorku, ef mögulegt á að vera að mæta aukinni raforkuþörf með þessum hagkvæma virkjunarkosti. Þrátt fyrir góðan ásetning stjórnvalda er ferli rammaáætlunar ekki hentugt til afgreiðslu á vindorkukostum. Ljóst er að fyrrnefnt frumvarp til breytinga á lögum um málsmeðferð vindorku er ekki til þess fallið að einfalda regluverkið. Mikilvægt er að setja fram nýja og einfalda nálgun á málsmeðferðina, þannig að leyfisveitingaferlið taki ekki lengri tíma en tólf mánuði. Höfundur er framkvæmdastjóri Vinds og jarðvarma hjá Landsvirkjun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Landsvirkjun Orkumál Stjórnsýsla Vindorka Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Sjá meira
Vindmyllur hafa heldur betur „sótt í sig veðrið“ undanfarin ár og misseri. Tæknin er þó síður en svo ný af nálinni, en vindmyllur hafa malað korn, hamrað járn og veitt vatni á akra í yfir 2.000 ár. Eftir tímabil jarðefnaeldsneytis frá iðnbyltingu hefur vindorkan undanfarin ár orðið raunhæfur kostur í orkubúskap heimsins, þar sem eftirspurn eftir endurnýjanlegum orkugjöfum hefur stóraukist á heimsvísu. Tækniframfarir hafa gert þennan kost fýsilegan og ýmsir þættir hafa gert hann ódýrari og hagkvæmari en áður var. Vindorka á drjúgan þátt í þeim orkuskiptum sem nú eiga sér stað í heiminum. Kjöraðstæður á Íslandi Hér á Íslandi eru betri aðstæður til reksturs vindmylla en víðast hvar annars staðar í veröldinni. Hér telst logn til tíðinda og þar að auki er raforkukerfið þannig uppbyggt, að vindorka upp að ákveðnu marki hentar sérlega vel sem nýr orkugjafi. Eins og við vitum er vatnsaflið ráðandi í kerfinu, enda er þar um stöðugan og fyrirsjáanlegan aflgjafa að ræða. Svo skemmtilega vill til að þegar rennsli í miðlunarlón er hvað minnst, yfir vetrartímann, er nýtni vindmylla á Íslandi mest. Þetta sýnir reynsla okkar af rannsóknarvindmyllum á Hafinu við Búrfell undanfarin ár. Því má svo bæta við að meðalnýtni myllanna okkar er 42%, borið saman við 25% að meðaltali á Bretlandi og meginlandi Evrópu á landi. Vissulega hefur vindorka sína galla. Hún er hverful, því stundum koma annars langþráðir logndagar. Þó er hún sem fyrr segir mun áreiðanlegri hér á landi en víðast hvar erlendis. Þá hafa vindmyllur ótvíræð sjónræn umhverfisáhrif, auk hljóðmengunar í næsta nágrenni. Varanleg umhverfisáhrif eru þó mjög lítil, þar sem vindmylla sem tekin er niður skilur nánast ekkert eftir sig. Engin vindlundur starfræktur Í íslenska raforkukerfinu er ekki starfræktur neinn vindlundur. Í skýrslu verkefnisstjórnar fjórða áfanga rammaáætlunar, sem lögð var fram í apríl, voru þrír vindorkukostir settir í nýtingarflokk og tveir í biðflokk, af 34 sem sendir voru inn. Tveimur af þessum þremur kostum hefur verið hafnað hjá hlutaðeigandi sveitastjórnum síðan þá. Landsvirkjun bindur miklar vonir við að vindorka verði þriðja stoðin í raforkukerfi fyrirtækisins, með vatnsafli og jarðvarma. Við erum að þróa tvo vindorkukosti: Blöndulund og endurhannaðan Búrfellslund. Mikil vinna hefur verið lögð í að lágmarka neikvæð umhverfisáhrif þessara hagkvæmu kosta, sem yrðu ákjósanleg viðbót við raforkukerfið og myndu styrkja það til muna. Við þurfum að láta verkin tala þegar kemur að orkuskiptum. Til þess að ná markmiðum stjórnvalda um orkuskipti í vegasamgöngum fyrir árið 2030, samkvæmt Parísarsamningnum, þarf að ráðast í 300 MW orkuöflun, samkvæmt greiningu Samorku. Fjárfesta þarf fyrir um 15 milljarða króna árlega þangað til, í flutnings- og dreifikerfi. Á móti kemur 20-30 milljarða árlegur gjaldeyrissparnaður vegna minni eldsneytiskaupa. Samkvæmt Parísarsamningnum þurfa tveir af hverjum þremur bílum á götunni að vera orðnir rafbílar fyrir árið 2030, en áætla má að heimilin spari um 400.000 krónur árlega með því að skipta yfir í rafbíl og sleppa eldsneytiskaupum. Ef markið er sett hærra og stefnt að fullum orkuskiptum í fólksbílaflotanum á sama tímabili mun þurfa 600 MW af orku til viðbótar við núverandi kerfi. Ef við ætlum svo að ná algjörum orkuskiptum og skipta alfarið út jarðefnaeldsneyti fyrir innlenda hreina orkugjafa í bílum, skipum og flugvélum innanlands, þyrfti um 1.200 MW til viðbótar við orkuvinnsluna eins og hún er í dag. Óvissa um leyfisveitingaferli Það segir sig sjálft, að þessum árangri náum við ekki við það laga- og regluverk sem nú er í gildi. Tryggja þarf að leyfisveitingaferli gangi fyrir sig með eðlilegum hætti, ekki þeim hætti sem tíðkast hefur undanfarin ár. Óhætt er að segja að rammaáætlunarferlið hafi beðið skipsbrot á síðustu árum. Verkefnastjórn hóf vinnu við þriðja áfanga í mars 2013, fyrir rúmum átta árum, og skilaði niðurstöðu rúmum þremur árum síðar. Tillagan var aldrei afgreidd á Alþingi. Ekki heldur tillaga verkefnisstjórnar fyrir fjórða áfanga, sem kom út núna í lok mars, eftir þriggja ára vinnu. Þá hefur skýrsla þverpólitískrar nefndar á vegum umhverfis- og auðlindaráðherra um stofnun þjóðgarðs á miðhálendinu valdið mikilli óvissu um uppbyggingu og þróun orkukosta á Íslandi. Áform um stofnun hálendisþjóðgarðs munu hafa mikil áhrif á frekari möguleika til frekari nýtingar vatnsafls, jarðvarma og vindorku. Einnig má nefna að umhverfis- og auðlindaráðherra fól Skipulagsstofnun árið 2018 að hefja vinnu við breytingar á landsskipulagsstefnu fyrir árin 2015-2026, en þær breytingar voru settar fram í þingsályktunartillögu í vor sem gekk síðan til umhverfis- og samgöngunefndar. Þar er gert ráð fyrir að skipulagsyfirvöld framfylgi stefnu um loftslag, landslag og lýðheilsu í skipulagsáætlunum. Þetta mun hafa áhrif á áætlanir á borð við byggðaáætlun, kerfisáætlun, rammaáætlun og samgönguáætlun, svo dæmi séu tekin. Rammaáætlun er ekki hentug fyrir vindorku Í vor var lagt fram frumvarp til laga um breytingu á lögum um verndar- og orkunýtingaráætlun, um málsmeðferð virkjunarkosta í vindorku. Samkvæmt frumvarpinu er gert ráð fyrir því að málsmeðferð vindorku sé áfram innan rammaáætlunar, en með breyttu fyrirkomulagi. Landsvirkjun hvetur hinsvegar eindregið til þess að tekin verði af öll tvímæli um að uppbygging og nýting vindorku falli ekki undir lög um verndar- og orkunýtingaráætlun og að við ákvörðun um val á staðsetningum verði ákvarðanavald í höndum sveitarfélaga í samræmi við skipulagslög. Lög um náttúruvernd henti vel til að gefa skýrar leiðbeiningar um hvaða svæði henti ekki til uppbygginga vindorkuvera út frá náttúruverndarsjónarmiðum sem og önnur löggjöf sem tryggja á sértæka vernd svæða út frá m.a. minjavernd og vatnsvernd. Almenn stefnumörkun stjórnvalda um málaflokkinn á síðan vel heima í landsskipulagsstefnu eins og framan greinir. Brýnt er að draga úr þeirri óvissu sem ríkir um leyfisveitingaferli vindorku, ef mögulegt á að vera að mæta aukinni raforkuþörf með þessum hagkvæma virkjunarkosti. Þrátt fyrir góðan ásetning stjórnvalda er ferli rammaáætlunar ekki hentugt til afgreiðslu á vindorkukostum. Ljóst er að fyrrnefnt frumvarp til breytinga á lögum um málsmeðferð vindorku er ekki til þess fallið að einfalda regluverkið. Mikilvægt er að setja fram nýja og einfalda nálgun á málsmeðferðina, þannig að leyfisveitingaferlið taki ekki lengri tíma en tólf mánuði. Höfundur er framkvæmdastjóri Vinds og jarðvarma hjá Landsvirkjun.
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun