Þú hlýtur nú að trúa á eitthvað Inga Auðbjörg K. Straumland skrifar 21. júní 2021 14:01 Stundum lendi ég í samræðum við trúað fólk um lífsskoðun mína, sem er sú að langbest sé að leita svara við lífsins spurningum í vísindum, frekar en í hindurvitnum. Mér er svo sem alls ekkert kappsmál að sannfæra þau sem trúa um að taka upp mína afstöðu, enda finnst mér mikilvægt að öllum sé frjálst að trúa því sem þeim sýnist, þó frelsi til orða og athafna í nafni trúar eða sannfæringar megi vitanlega ekki bitna á réttindum annarra. Mér er hins vegar kappsmál að samfélagið okkar sé veraldlegt og að engin ákveðin trúarbrögð njóti afgerandi forréttinda. Ég kýs að nota hugtakið trúleysi til að lýsa afstöðu minni til trúarbragða og svo orðið húmanismi til að lýsa lífsskoðun minni. Þessar samræður fela oftast í sér að viðmælandi minn hváir og spyr: „...en þú hlýtur nú að trúa á eitthvað“, sem ég svara með því að í hefðbundnum skilningi þess „að trúa á eitthvað“ þá trúi ég ekki á neitt. Ég trúi ekki á guði, æðri máttarvöld og enn síður á eilíft líf eða helvíti. Viðkomandi glottir þá og telur mig hafa málað mig út í horn og bætir við: „En trúirðu þá ekki á sjálfa þig?“ Og jú. Auðvitað trúi ég á sjálfa mig. Ég trúi á ástina, náungakærleikann og alls konar sammannleg gildi sem sum vilja eigna kristninni einni. Trúin á kaffið Ég hef verið virk í skátastarfi frá barnsaldri og fór með skátaheitið í fyrsta sinn, rjóð í kinnum, í blárri skyrtu og með klút, í Bessastaðakirkju 11 ára gömul. Þegar ég vígðist inn í skátahreyfinguna hafði ég kannski ekki aldur og þroska til að átta mig alveg á því hvað fælist í kröfu skátaheitsins um að gera það sem í mínu valdi stæði til þess að gera skyldu mína við Guð og ættjörðina - og var þar að auki vikulegur þátttakandi í kristilegu æskulýðsstarfi, svo trúarlega tengingin fór varla fyrir brjóstið á mér á þeim tímapunkti. Síðar áttaði ég mig þó á því að ég gat engan veginn staðið undir þessum kröfum og upphófst þá fimm ára barátta þar sem ég, ásamt litlum en fjölbreyttum hópi innan skátahreyfingarinnar, börðumst fyrir því að skátaheitinu yrði breytt. Krafa okkar var sú að öll sem vildu og samsömuðu sig annars veraldlegum gildagrunni skátahreyfingarinnar gætu unnið skátaheitið án þess að lofa hollustu við Guð (eða ættjörðina svo sem). Baráttan fyrir betra heiti var þörf en sársaukafull. Valdamesti maður hreyfingarinnar á þeim tíma spurði á opinberum vettvangi hvort að — fyrst leyfa ætti trúleysingjum að taka þátt í skátastarfi — það ætti ekki bara að opna hreyfinguna fyrir barnaníðingum líka. Stjórnarmaður í heimsstjórn skáta benti mér á það að trúlaus manneskja gæti aldrei náð fullum andlegum þroska og ætti því ekki heima í skátastarfi. Ekkert af þessu kom mér sérstaklega á óvart. Trúleysingjar hafa verið sakaðir um skort á siðferði áður. Það sem kom mér hins vegar á óvart var að ítrekað var mér ráðlagt að skipta bara út orðinu Guð í huganum fyrir eitthvað annað; trú á sjálfa mig, frið eða jafnvel kaffibolla. Kaffibolli, eins dýrðlegur og hann getur verið á köldum morgni, er ekki sambærilegur aðalpersónunni í trúarkerfum heimsins í mínum huga — og mér fyndist hreinlega óvirðing af minni hálfu að líkja þeim saman í hátíðlegu loforði, þó það væri bara í huganum. Í dag hefur sem betur fer mikið vatn runnið til sjávar: Skátaheitið er nú einnig til í veraldlegri útgáfu og afstaða heimssamtakanna þokast áfram líka. Í íslensku skátastarfi eru öll börn velkomin, óháð trú og uppruna, og trúarleg innræting á sér ekki lengur stað. En hvað trúir þú þá á? Eins og áður sagði nota ég hugtakið húmanismi til að lýsa lífsskoðun minni. Húmanismi er lýðræðisleg og siðræn lífsskoðun sem gefur manneskjunni rými og rétt til þess að móta líf sitt og gefa því merkingu. Húmanismi er guðlaus og hafnar yfirnáttúrulegum túlkunum á tilverunni, en hallar sér frekar að sammannlegum siðferðislegum gildum eins og samkennd, ábyrgð og víðsýni. Húmanistar gera gagnrýninni hugsun hátt undir höfði og horfa á heiminn með augum vísindanna. Húmanistar trúa því að við getum verið góð án guðs - að það þurfi ekki trúarlegar kennisetningar, hótun um helvíti og loforð um umbun í eftirlífinu til þess að fá okkur til þess að vera góð hvert við annað, haga okkur eftir siðferðislögmálum samfélagsins og breyta rétt. Húmanistar hafa svo fundið sér félagskap í lífsskoðunarfélaginu Siðmennt, sem er félag siðrænna húmanista á Íslandi, berst fyrir veraldlegu samfélagi, býður upp á veraldlegar athafnir á tímamótum og skapar vettvang fyrir húmanista til að koma saman. Þessi grein er skrifuð í tilefni af Heimsdegi húmanista, sem haldinn er 21. júní ár hvert. Höfundur er formaður Siðmenntar, félags siðrænna húmanista á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Trúmál Inga Auðbjörg K. Straumland Mest lesið ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Stundum lendi ég í samræðum við trúað fólk um lífsskoðun mína, sem er sú að langbest sé að leita svara við lífsins spurningum í vísindum, frekar en í hindurvitnum. Mér er svo sem alls ekkert kappsmál að sannfæra þau sem trúa um að taka upp mína afstöðu, enda finnst mér mikilvægt að öllum sé frjálst að trúa því sem þeim sýnist, þó frelsi til orða og athafna í nafni trúar eða sannfæringar megi vitanlega ekki bitna á réttindum annarra. Mér er hins vegar kappsmál að samfélagið okkar sé veraldlegt og að engin ákveðin trúarbrögð njóti afgerandi forréttinda. Ég kýs að nota hugtakið trúleysi til að lýsa afstöðu minni til trúarbragða og svo orðið húmanismi til að lýsa lífsskoðun minni. Þessar samræður fela oftast í sér að viðmælandi minn hváir og spyr: „...en þú hlýtur nú að trúa á eitthvað“, sem ég svara með því að í hefðbundnum skilningi þess „að trúa á eitthvað“ þá trúi ég ekki á neitt. Ég trúi ekki á guði, æðri máttarvöld og enn síður á eilíft líf eða helvíti. Viðkomandi glottir þá og telur mig hafa málað mig út í horn og bætir við: „En trúirðu þá ekki á sjálfa þig?“ Og jú. Auðvitað trúi ég á sjálfa mig. Ég trúi á ástina, náungakærleikann og alls konar sammannleg gildi sem sum vilja eigna kristninni einni. Trúin á kaffið Ég hef verið virk í skátastarfi frá barnsaldri og fór með skátaheitið í fyrsta sinn, rjóð í kinnum, í blárri skyrtu og með klút, í Bessastaðakirkju 11 ára gömul. Þegar ég vígðist inn í skátahreyfinguna hafði ég kannski ekki aldur og þroska til að átta mig alveg á því hvað fælist í kröfu skátaheitsins um að gera það sem í mínu valdi stæði til þess að gera skyldu mína við Guð og ættjörðina - og var þar að auki vikulegur þátttakandi í kristilegu æskulýðsstarfi, svo trúarlega tengingin fór varla fyrir brjóstið á mér á þeim tímapunkti. Síðar áttaði ég mig þó á því að ég gat engan veginn staðið undir þessum kröfum og upphófst þá fimm ára barátta þar sem ég, ásamt litlum en fjölbreyttum hópi innan skátahreyfingarinnar, börðumst fyrir því að skátaheitinu yrði breytt. Krafa okkar var sú að öll sem vildu og samsömuðu sig annars veraldlegum gildagrunni skátahreyfingarinnar gætu unnið skátaheitið án þess að lofa hollustu við Guð (eða ættjörðina svo sem). Baráttan fyrir betra heiti var þörf en sársaukafull. Valdamesti maður hreyfingarinnar á þeim tíma spurði á opinberum vettvangi hvort að — fyrst leyfa ætti trúleysingjum að taka þátt í skátastarfi — það ætti ekki bara að opna hreyfinguna fyrir barnaníðingum líka. Stjórnarmaður í heimsstjórn skáta benti mér á það að trúlaus manneskja gæti aldrei náð fullum andlegum þroska og ætti því ekki heima í skátastarfi. Ekkert af þessu kom mér sérstaklega á óvart. Trúleysingjar hafa verið sakaðir um skort á siðferði áður. Það sem kom mér hins vegar á óvart var að ítrekað var mér ráðlagt að skipta bara út orðinu Guð í huganum fyrir eitthvað annað; trú á sjálfa mig, frið eða jafnvel kaffibolla. Kaffibolli, eins dýrðlegur og hann getur verið á köldum morgni, er ekki sambærilegur aðalpersónunni í trúarkerfum heimsins í mínum huga — og mér fyndist hreinlega óvirðing af minni hálfu að líkja þeim saman í hátíðlegu loforði, þó það væri bara í huganum. Í dag hefur sem betur fer mikið vatn runnið til sjávar: Skátaheitið er nú einnig til í veraldlegri útgáfu og afstaða heimssamtakanna þokast áfram líka. Í íslensku skátastarfi eru öll börn velkomin, óháð trú og uppruna, og trúarleg innræting á sér ekki lengur stað. En hvað trúir þú þá á? Eins og áður sagði nota ég hugtakið húmanismi til að lýsa lífsskoðun minni. Húmanismi er lýðræðisleg og siðræn lífsskoðun sem gefur manneskjunni rými og rétt til þess að móta líf sitt og gefa því merkingu. Húmanismi er guðlaus og hafnar yfirnáttúrulegum túlkunum á tilverunni, en hallar sér frekar að sammannlegum siðferðislegum gildum eins og samkennd, ábyrgð og víðsýni. Húmanistar gera gagnrýninni hugsun hátt undir höfði og horfa á heiminn með augum vísindanna. Húmanistar trúa því að við getum verið góð án guðs - að það þurfi ekki trúarlegar kennisetningar, hótun um helvíti og loforð um umbun í eftirlífinu til þess að fá okkur til þess að vera góð hvert við annað, haga okkur eftir siðferðislögmálum samfélagsins og breyta rétt. Húmanistar hafa svo fundið sér félagskap í lífsskoðunarfélaginu Siðmennt, sem er félag siðrænna húmanista á Íslandi, berst fyrir veraldlegu samfélagi, býður upp á veraldlegar athafnir á tímamótum og skapar vettvang fyrir húmanista til að koma saman. Þessi grein er skrifuð í tilefni af Heimsdegi húmanista, sem haldinn er 21. júní ár hvert. Höfundur er formaður Siðmenntar, félags siðrænna húmanista á Íslandi.
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar