Leiksvæði barna og réttindi þeirra til leiks Ulla R. Pedersen skrifar 2. desember 2020 22:59 Börn eiga rétt til hvíldar og tómstunda, til að stunda leiki og skemmtanir sem hæfa aldri þess, og til frjálsrar þátttöku í menningarlífi og listum samkvæmt barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Hér er slegið föstu að leikur barna er undirstaða þess að þau þroskist og öðlist hæfni til að skipuleggja, skoða, uppgötva, kanna og prófa hluti sem verða á vegi þeirra. Möguleikinn á því að geta skapað eigin pláss og rými eftir þörfum er mikilvægur. Af þeim sökum er æskilegt að börnin hafi aðgang að náttúrusvæði og lausum leikmunum. Að börnin geti leikið í friði og ró án utanaðkomandi truflunar sem getur eyðilagt einbeitingu og ímyndun er mjög mikilvægt. Hver hefur ekki upplifað að vera komin/n djúpt inn í ímyndaðan heim þar sem utan að komandi truflun varð til þess að heimurinn hvarf? Barnæskan er mikilvægt tímabil hvers manns, á þeim tíma þroskum við lífsviðhorf og hæfileika sem móta okkur það sem eftir er. Í nútíma samfélagi er mikilvægt að muna að börn hafa þörf fyrir að leika sér frjáls og ótrufluð, sem er forsenda þess að geta þroskast í hraustari og sterkari einstaklinga. Börn hafa þörf fyrir góða kjölfestu í jörðinni og nánd við náttúruna. Þau eiga að hafa möguleika á því að leika sér ótrufluð af fullorðnum. Þannig þroskast og mótast hæfileikar þeirra til þess að geta staðið sig í nútíma samfélagi. Börn eyða stórum hluta dagsins í skólastofnun frá unga aldri. Þar eiga þau að læra að vinna saman og búa með öðru fólki og leysa vandamál. Samfélagið og foreldrar krefjast talsverða eiginleika af börnum - þau eiga helst að vera skapandi, sjálfstæð, og fá marga góða og sniðugar hugmyndir. Því er mikilvægt að móta örugg svæði fyrir frjálsan leik barnanna þar sem þau geta þróað sköpunarhæfni sína. Leikir utandyra minnka stress hjá börnum Æ fleiri börn verða stressuð og þróa með sér líkamleg og andleg einkenni eins og maga- og höfuðverk, svima, þau geta orðið leið eða reið, verið uppstökk og átt erfitt með að einbeita sér. Í mörgum tilvikum fá börnin stress frá foreldrum og öðrum nákomnum sem þjást af stressi. Einnig geta börn þróað með sér stress ef kröfur til þeirra séu of miklar og ef að þau eru endurtekið trufluð í leik. Rannsóknir sýna að útileikir minnka stress í börnum, þau verða í betra jafnvægi og námshæfileikarnir verða betri. Náttúran gefur góða upplifun af öryggi og samband við nærumhverfið. Í náttúrunni getum við öll fundið fyrir innri ró og hún veitir okkur innblástur og ný sýn. Í náttúrunni finna börnin sína eigin staði sem geta skipt þau miklu máli. Hver hefur ekki átt sinn leynistað þangað sem hægt var að leita skjóls. Það er því mjög dýrmætt að eiga náttúruleg svæði innan skólalóðar, eins og til dæmis klettaholt, grasbala og svæði með gróður sem fær að vaxa óáreitt. Leikvellir þurfa að hafa breytileg leiksvæði og pláss fyrir frjálsa og óstýrða leiki. Hefðbundin leiktæki eru góð á meðan þau þjóna þeim tilgangi sem þeim er ætlað. Takmark þeirra felst í því að það er fyrir fram ákveðið hvað á að gera og þau kveikja sjaldnast á ímyndunaraflinu eða hvetja börnin til að fara út fyrir þægindamörkin. Lausir hlutir á leikvellinum er hægt að nota í fjölbreytta leiki og því hjálpa þau börnunum að þroska hreyfingum, málfræði og skynfærum auk þess að þroskast félagslega. Hlutir sem ekki hafa einn ákveðinn eiginleika og ekki segja til um hvernig á að nota eru mikilvægir hlutir í fróðlegu og spennandi leikumhverfi. Gömul jólatré, nýslegið heyið á leikvellinum, hálmbaggar, vörubretti og fleiri hluti er auðvelt að nota. Mikilvægur þáttur í fjölbreyttum leikvelli er að hlutir annað hvort eyðast eða breytast með tímanum sem tryggir endurnýjun efna. Stór hálmbaggi endist í stuttan tíma, en það getur verið áhugavert að fylgjast með niðurbrotsferlinum, trjágreinar brotna, sandur blandast við mold og steinar hverfa. Þegar börn læra að hægt er að nota hlutina á leikvellinum í mismunandi leiki og verkefni sem þau geta tileinkað sér geta þau einnig lært að fara með verkfæri eins og hamar og sagir undir leiðsögn fullorðinna. Þetta er reynsla sem margir byggingarleikvellir í Danmörku hafa nýtt sér og væri áhugavert að vinna með hér á landi. Við höfum öll verið í aðstæðum sem minna okkur á barnæskuna. Menn segja að við eigum að varðveita barnið í okkur. Við eigum að geta lagt alvarleiki lífsins til hliðar og leikið okkur eins og börn. Í leik leynist þjálfun í að kanna hið óþekkta, leggja fordóma til hliðar, prófa nýja hluti sem væntingar standa til. Að ögra hæfileikum og öðlast nýja reynslu og þekkingu eru verðmætir og gagnlegir eiginleikar fyrir jafnt börn sem fullorðna. Höfundur er landslagsarkitekt FÍLA, Verkís. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Réttindi barna Mest lesið Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson skrifar Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030 Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Einelti er veruleikabrenglun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Lýtalaus íslenska“ er ekki til Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hvatning til mótshaldara Landsmóts hestamanna Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Áróður Kremls gegn Úkraínu og NATO Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Börn eiga rétt til hvíldar og tómstunda, til að stunda leiki og skemmtanir sem hæfa aldri þess, og til frjálsrar þátttöku í menningarlífi og listum samkvæmt barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Hér er slegið föstu að leikur barna er undirstaða þess að þau þroskist og öðlist hæfni til að skipuleggja, skoða, uppgötva, kanna og prófa hluti sem verða á vegi þeirra. Möguleikinn á því að geta skapað eigin pláss og rými eftir þörfum er mikilvægur. Af þeim sökum er æskilegt að börnin hafi aðgang að náttúrusvæði og lausum leikmunum. Að börnin geti leikið í friði og ró án utanaðkomandi truflunar sem getur eyðilagt einbeitingu og ímyndun er mjög mikilvægt. Hver hefur ekki upplifað að vera komin/n djúpt inn í ímyndaðan heim þar sem utan að komandi truflun varð til þess að heimurinn hvarf? Barnæskan er mikilvægt tímabil hvers manns, á þeim tíma þroskum við lífsviðhorf og hæfileika sem móta okkur það sem eftir er. Í nútíma samfélagi er mikilvægt að muna að börn hafa þörf fyrir að leika sér frjáls og ótrufluð, sem er forsenda þess að geta þroskast í hraustari og sterkari einstaklinga. Börn hafa þörf fyrir góða kjölfestu í jörðinni og nánd við náttúruna. Þau eiga að hafa möguleika á því að leika sér ótrufluð af fullorðnum. Þannig þroskast og mótast hæfileikar þeirra til þess að geta staðið sig í nútíma samfélagi. Börn eyða stórum hluta dagsins í skólastofnun frá unga aldri. Þar eiga þau að læra að vinna saman og búa með öðru fólki og leysa vandamál. Samfélagið og foreldrar krefjast talsverða eiginleika af börnum - þau eiga helst að vera skapandi, sjálfstæð, og fá marga góða og sniðugar hugmyndir. Því er mikilvægt að móta örugg svæði fyrir frjálsan leik barnanna þar sem þau geta þróað sköpunarhæfni sína. Leikir utandyra minnka stress hjá börnum Æ fleiri börn verða stressuð og þróa með sér líkamleg og andleg einkenni eins og maga- og höfuðverk, svima, þau geta orðið leið eða reið, verið uppstökk og átt erfitt með að einbeita sér. Í mörgum tilvikum fá börnin stress frá foreldrum og öðrum nákomnum sem þjást af stressi. Einnig geta börn þróað með sér stress ef kröfur til þeirra séu of miklar og ef að þau eru endurtekið trufluð í leik. Rannsóknir sýna að útileikir minnka stress í börnum, þau verða í betra jafnvægi og námshæfileikarnir verða betri. Náttúran gefur góða upplifun af öryggi og samband við nærumhverfið. Í náttúrunni getum við öll fundið fyrir innri ró og hún veitir okkur innblástur og ný sýn. Í náttúrunni finna börnin sína eigin staði sem geta skipt þau miklu máli. Hver hefur ekki átt sinn leynistað þangað sem hægt var að leita skjóls. Það er því mjög dýrmætt að eiga náttúruleg svæði innan skólalóðar, eins og til dæmis klettaholt, grasbala og svæði með gróður sem fær að vaxa óáreitt. Leikvellir þurfa að hafa breytileg leiksvæði og pláss fyrir frjálsa og óstýrða leiki. Hefðbundin leiktæki eru góð á meðan þau þjóna þeim tilgangi sem þeim er ætlað. Takmark þeirra felst í því að það er fyrir fram ákveðið hvað á að gera og þau kveikja sjaldnast á ímyndunaraflinu eða hvetja börnin til að fara út fyrir þægindamörkin. Lausir hlutir á leikvellinum er hægt að nota í fjölbreytta leiki og því hjálpa þau börnunum að þroska hreyfingum, málfræði og skynfærum auk þess að þroskast félagslega. Hlutir sem ekki hafa einn ákveðinn eiginleika og ekki segja til um hvernig á að nota eru mikilvægir hlutir í fróðlegu og spennandi leikumhverfi. Gömul jólatré, nýslegið heyið á leikvellinum, hálmbaggar, vörubretti og fleiri hluti er auðvelt að nota. Mikilvægur þáttur í fjölbreyttum leikvelli er að hlutir annað hvort eyðast eða breytast með tímanum sem tryggir endurnýjun efna. Stór hálmbaggi endist í stuttan tíma, en það getur verið áhugavert að fylgjast með niðurbrotsferlinum, trjágreinar brotna, sandur blandast við mold og steinar hverfa. Þegar börn læra að hægt er að nota hlutina á leikvellinum í mismunandi leiki og verkefni sem þau geta tileinkað sér geta þau einnig lært að fara með verkfæri eins og hamar og sagir undir leiðsögn fullorðinna. Þetta er reynsla sem margir byggingarleikvellir í Danmörku hafa nýtt sér og væri áhugavert að vinna með hér á landi. Við höfum öll verið í aðstæðum sem minna okkur á barnæskuna. Menn segja að við eigum að varðveita barnið í okkur. Við eigum að geta lagt alvarleiki lífsins til hliðar og leikið okkur eins og börn. Í leik leynist þjálfun í að kanna hið óþekkta, leggja fordóma til hliðar, prófa nýja hluti sem væntingar standa til. Að ögra hæfileikum og öðlast nýja reynslu og þekkingu eru verðmætir og gagnlegir eiginleikar fyrir jafnt börn sem fullorðna. Höfundur er landslagsarkitekt FÍLA, Verkís.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun