Nauðsynlegt að ræða álitaefni tengd faraldrinum frá öllum hliðum Sylvía Hall skrifar 18. október 2020 16:30 Bjarni Már Magnússon, prófessor í lögfræði við Háskólann í Reykjavík. Háskólinn í Reykjavík Bjarni Már Magnússon, prófessor við lagadeild Háskólans í Reykjavík, segir nauðsynlegt að umræða eigi sér stað um sóttvarnaráðstafanir og aðgerðir stjórnvalda vegna kórónuveirufaraldursins. Hann segir ekki sammála því að það eigi að seinka umræðu um þessi mál, enda séu þau að eiga sér stað núna. „Málefnið snertir alla og hefur áhrif á líf allra. Það eru fjölmargir sem hafa látið lífið og fjölmargir sem munu láta lífið. Því ætti auðvitað að ræða þessi mál frá eins mörgum hliðum og hugsast getur,“ sagði Bjarni í viðtali í Sprengisandi í dag. Hann bendir á að stjórnvöld hafa víðtækar heimildir til þess að grípa til aðgerða við erfiðar aðstæður, enda sé það frumskylda þeirra að vernda réttinn til lífs og heilsu. Þannig sé hægt að réttlæta ýmislegt á grundvelli neyðarréttar, óháð því hvort löggjöf sé til staðar. Þá sé gagnrýnið aðhald á stjórnvöld nauðsynlegt í lýðræðisríkjum og sérstaklega á hættutímum. „Það sem er mjög gott að sjá er að stjórnvöld virðast vera mjög meðvituð um þetta. Það er áhugavert að sjá sóttvarnalækni kalla eftir umræðu um þessi mál.“ Smitsjúkdómar sjaldan nefndir sem samfélagslega ógn Bjarni er menntaður í alþjóðalögum og stjórnmálum og segir umræðuna um smitsjúkdóma sjaldan hafa komið upp í umræðu um ógnir við samfélög. Raunar minnist hann þess ekki að sú umræða hafi verið tekin. „Ég man ekki eftir að hafa heyrt neitt um smitsjúkdóma sem ógnir, en endalaust um hryðjuverk.“ Hann segir mörg áhugaverð lagaleg álitaefni koma upp í tengslum við faraldurinn, og ekki einungis vegna aðgerða stjórnvalda. Líklega muni reyna á margt á sviði samningaréttar og kröfuréttar, en nú beinist athyglin skiljanlega að sóttvarnaráðstöfunum og segir hann marga lögmenn spennta fyrir því að láta reyna á lögmæti ákvarðana á borð við sóttkvíarskyldu. Hann telur ýmsar brotalamir vera á sóttvarnalöggjöfinni og segir margt vera óljóst í þeim efnum. Það sé bagalegt í ljósi þess að margar ákvarðanir séu verulega íþyngjandi og nefnir hann skýrslu Páls Hreinssonar í því samhengi, þar sem bent er á að sóttkví feli í sér frelsisskerðingu og töluvert inngrip í líf fólks. „Það er svolítið óljóst hvert á að skjóta ákvörðunum sóttvarnalæknis. Það er ekki fullkomlega ljóst varðandi öll málin sem lögin fjalla um. Það vantar töluvert upp á að hægt sé að skjóta ákvörðunum um að einstaklingar séu skikkaðir í sóttkví til dómstóla, eins og stjórnarskráin og mannréttindasamningar gera kröfu um,“ segir Bjarni. „Í stuttu máli samræmist sóttvarnalöggjöfin ekki stjórnarskránni að þessu leyti.“ Bjarni bendir á að Þórólfur Guðnason sóttvarnalæknir heyrir undir embætti Ölmu Möller landlæknis. Ekki sé ljóst hvernig sé hægt að láta reyna á lögmæti ákvarðana varðandi sóttkví og annarra inngripa. Lögreglan Hversu lengi getur neyðarástand varað? „Slökkviliðsstarfa röksemdir taka einhvern tímann enda. Ef neyðarástand er orðið viðvarandi ástand, þá er einhvers konar fyrirsjáanleiki og auðvitað þarf þá að taka það með inn í myndina. Svona röksemdafærslur hljóta á einhverjum tímapunkti að vera marklausar,“ segir Bjarni um aðgerðir stjórnvalda. Hann segir nauðsynlegt á einhverjum tímapunkti að líta til annarra þátta í stóra samhenginu, líkt og Þórólfur Guðnason sóttvarnalæknir hefur sjálfur bent á. Þannig sé ekki hægt að ætlast til þess að sóttvarnalæknir eigi að vega og meta alla hagsmuni, enda sé hann sérfræðingur í sóttvörnum. Aðrir þættir skipti þó einnig máli enda hefur faraldurinn víðtækar afleiðingar í för með sér. „Þegar það er verið að vísa í vísindin í þessu, þá er verið að vísa í ákveðna tegund af vísindum. Auðvitað er mjög skynsamlegt af stjórnvöldum að byggja allt sem þau gera á vísindum, en við verðum að hafa í huga að þetta er bara brotabrot af tegundum vísinda sem er verið að taka ákvarðanir á.“ Hann segir valdmörkin vera orðin óljós, enda virðist meðlimir þríeykisins oft vera hinir raunverulegu valdhafar. „Þau standa sig með stakri prýði, og greinilega afburðafólk, en maður sér svo ekki raunverulegu valdhafana í jafnmiklu mæli.“ Þá þykir Bjarna áhugavert hversu mikið hefur verið stuðst við tilmæli til almennings. Tilmælin séu óbindandi, annað en reglugerðir, og þau valdi oft misskilningi og getur skapað ósætti milli fólks sem túlkar þau með mismunandi hætti. Hann spyr hversu lengi sé hægt að stjórna mikilvægum þáttum í lífi borgaranna með slíkum tilmælum. „Þegar ég hef horft á upplýsingafundi þríeykisins, þá hef ég stundum átt erfitt með að átta mig á hvort það sem er verið að kynna séu bindandi valdboð eða óbindandi tilmæli,“ segir Bjarni. „En það er kannski af því að ég er lögfræðingur.“ Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Stjórnsýsla Mest lesið Vaktin: Forsetakosningar í Bandaríkjunum Erlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Innlent Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Innlent „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Innlent Engar upplýsingar fást um tengsl konunnar við barnið Innlent Íslenskir Trumpistar fylgjast spenntir með skammt frá Trump sjálfum Innlent Keyrði utan vegar og hafnaði á öðrum bíl sem valt Innlent Gætum þurft að bíða í nokkra daga ef ekkert óvænt gerist Erlent „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Innlent Fleiri fréttir Íslenskir Trumpistar fylgjast spenntir með skammt frá Trump sjálfum Grátbiðja deiluaðila að finna lausn Rekstur borgarinnar allur að braggast segir borgarstjóri Fleiri tilkynningar um týnd ungmenni en allt árið í fyrra Eitt barn enn á gjörgæslu og líðan þess stöðug Afskipti af bifreið endaði með handtöku fjögurra manna Lausir hundar hafi drepið fleiri kindur Sögulegt spennustig týnd börn og bugaðir foreldrar Leggja til að stofna þjóðgarð í Dalabyggð Ástand skapaðist vegna skorts á armböndum Keyrði utan vegar og hafnaði á öðrum bíl sem valt Ógnaði barnsmóður sinni með haglabyssu Engar upplýsingar fást um tengsl konunnar við barnið Bein útsending: Frambjóðendur ræða málefni fatlaðs fólks Fjörutíu prósent kjósenda Miðflokks vilja Trump „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Leikskólinn Mánagarður opinn á ný Bein útsending: Loftslagsmál rædd á Umhverfisþingi Frambjóðendur ræða áfengis- og vímuefnamál Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Bein útsending: Kosningafundur með formönnum flokkanna Fjárhagsáætlun borgarinnar kynnt og Kanar ganga að kjörborðinu Aukin hætta á skriðuföllum vegna rigningar Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Bein útsending: Kynna fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Umboðsmaður barna segir verkföll kennara mismuna börnum Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Sjá meira
Bjarni Már Magnússon, prófessor við lagadeild Háskólans í Reykjavík, segir nauðsynlegt að umræða eigi sér stað um sóttvarnaráðstafanir og aðgerðir stjórnvalda vegna kórónuveirufaraldursins. Hann segir ekki sammála því að það eigi að seinka umræðu um þessi mál, enda séu þau að eiga sér stað núna. „Málefnið snertir alla og hefur áhrif á líf allra. Það eru fjölmargir sem hafa látið lífið og fjölmargir sem munu láta lífið. Því ætti auðvitað að ræða þessi mál frá eins mörgum hliðum og hugsast getur,“ sagði Bjarni í viðtali í Sprengisandi í dag. Hann bendir á að stjórnvöld hafa víðtækar heimildir til þess að grípa til aðgerða við erfiðar aðstæður, enda sé það frumskylda þeirra að vernda réttinn til lífs og heilsu. Þannig sé hægt að réttlæta ýmislegt á grundvelli neyðarréttar, óháð því hvort löggjöf sé til staðar. Þá sé gagnrýnið aðhald á stjórnvöld nauðsynlegt í lýðræðisríkjum og sérstaklega á hættutímum. „Það sem er mjög gott að sjá er að stjórnvöld virðast vera mjög meðvituð um þetta. Það er áhugavert að sjá sóttvarnalækni kalla eftir umræðu um þessi mál.“ Smitsjúkdómar sjaldan nefndir sem samfélagslega ógn Bjarni er menntaður í alþjóðalögum og stjórnmálum og segir umræðuna um smitsjúkdóma sjaldan hafa komið upp í umræðu um ógnir við samfélög. Raunar minnist hann þess ekki að sú umræða hafi verið tekin. „Ég man ekki eftir að hafa heyrt neitt um smitsjúkdóma sem ógnir, en endalaust um hryðjuverk.“ Hann segir mörg áhugaverð lagaleg álitaefni koma upp í tengslum við faraldurinn, og ekki einungis vegna aðgerða stjórnvalda. Líklega muni reyna á margt á sviði samningaréttar og kröfuréttar, en nú beinist athyglin skiljanlega að sóttvarnaráðstöfunum og segir hann marga lögmenn spennta fyrir því að láta reyna á lögmæti ákvarðana á borð við sóttkvíarskyldu. Hann telur ýmsar brotalamir vera á sóttvarnalöggjöfinni og segir margt vera óljóst í þeim efnum. Það sé bagalegt í ljósi þess að margar ákvarðanir séu verulega íþyngjandi og nefnir hann skýrslu Páls Hreinssonar í því samhengi, þar sem bent er á að sóttkví feli í sér frelsisskerðingu og töluvert inngrip í líf fólks. „Það er svolítið óljóst hvert á að skjóta ákvörðunum sóttvarnalæknis. Það er ekki fullkomlega ljóst varðandi öll málin sem lögin fjalla um. Það vantar töluvert upp á að hægt sé að skjóta ákvörðunum um að einstaklingar séu skikkaðir í sóttkví til dómstóla, eins og stjórnarskráin og mannréttindasamningar gera kröfu um,“ segir Bjarni. „Í stuttu máli samræmist sóttvarnalöggjöfin ekki stjórnarskránni að þessu leyti.“ Bjarni bendir á að Þórólfur Guðnason sóttvarnalæknir heyrir undir embætti Ölmu Möller landlæknis. Ekki sé ljóst hvernig sé hægt að láta reyna á lögmæti ákvarðana varðandi sóttkví og annarra inngripa. Lögreglan Hversu lengi getur neyðarástand varað? „Slökkviliðsstarfa röksemdir taka einhvern tímann enda. Ef neyðarástand er orðið viðvarandi ástand, þá er einhvers konar fyrirsjáanleiki og auðvitað þarf þá að taka það með inn í myndina. Svona röksemdafærslur hljóta á einhverjum tímapunkti að vera marklausar,“ segir Bjarni um aðgerðir stjórnvalda. Hann segir nauðsynlegt á einhverjum tímapunkti að líta til annarra þátta í stóra samhenginu, líkt og Þórólfur Guðnason sóttvarnalæknir hefur sjálfur bent á. Þannig sé ekki hægt að ætlast til þess að sóttvarnalæknir eigi að vega og meta alla hagsmuni, enda sé hann sérfræðingur í sóttvörnum. Aðrir þættir skipti þó einnig máli enda hefur faraldurinn víðtækar afleiðingar í för með sér. „Þegar það er verið að vísa í vísindin í þessu, þá er verið að vísa í ákveðna tegund af vísindum. Auðvitað er mjög skynsamlegt af stjórnvöldum að byggja allt sem þau gera á vísindum, en við verðum að hafa í huga að þetta er bara brotabrot af tegundum vísinda sem er verið að taka ákvarðanir á.“ Hann segir valdmörkin vera orðin óljós, enda virðist meðlimir þríeykisins oft vera hinir raunverulegu valdhafar. „Þau standa sig með stakri prýði, og greinilega afburðafólk, en maður sér svo ekki raunverulegu valdhafana í jafnmiklu mæli.“ Þá þykir Bjarna áhugavert hversu mikið hefur verið stuðst við tilmæli til almennings. Tilmælin séu óbindandi, annað en reglugerðir, og þau valdi oft misskilningi og getur skapað ósætti milli fólks sem túlkar þau með mismunandi hætti. Hann spyr hversu lengi sé hægt að stjórna mikilvægum þáttum í lífi borgaranna með slíkum tilmælum. „Þegar ég hef horft á upplýsingafundi þríeykisins, þá hef ég stundum átt erfitt með að átta mig á hvort það sem er verið að kynna séu bindandi valdboð eða óbindandi tilmæli,“ segir Bjarni. „En það er kannski af því að ég er lögfræðingur.“
Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Stjórnsýsla Mest lesið Vaktin: Forsetakosningar í Bandaríkjunum Erlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Innlent Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Innlent „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Innlent Engar upplýsingar fást um tengsl konunnar við barnið Innlent Íslenskir Trumpistar fylgjast spenntir með skammt frá Trump sjálfum Innlent Keyrði utan vegar og hafnaði á öðrum bíl sem valt Innlent Gætum þurft að bíða í nokkra daga ef ekkert óvænt gerist Erlent „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Innlent Fleiri fréttir Íslenskir Trumpistar fylgjast spenntir með skammt frá Trump sjálfum Grátbiðja deiluaðila að finna lausn Rekstur borgarinnar allur að braggast segir borgarstjóri Fleiri tilkynningar um týnd ungmenni en allt árið í fyrra Eitt barn enn á gjörgæslu og líðan þess stöðug Afskipti af bifreið endaði með handtöku fjögurra manna Lausir hundar hafi drepið fleiri kindur Sögulegt spennustig týnd börn og bugaðir foreldrar Leggja til að stofna þjóðgarð í Dalabyggð Ástand skapaðist vegna skorts á armböndum Keyrði utan vegar og hafnaði á öðrum bíl sem valt Ógnaði barnsmóður sinni með haglabyssu Engar upplýsingar fást um tengsl konunnar við barnið Bein útsending: Frambjóðendur ræða málefni fatlaðs fólks Fjörutíu prósent kjósenda Miðflokks vilja Trump „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Leikskólinn Mánagarður opinn á ný Bein útsending: Loftslagsmál rædd á Umhverfisþingi Frambjóðendur ræða áfengis- og vímuefnamál Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Bein útsending: Kosningafundur með formönnum flokkanna Fjárhagsáætlun borgarinnar kynnt og Kanar ganga að kjörborðinu Aukin hætta á skriðuföllum vegna rigningar Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Bein útsending: Kynna fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Umboðsmaður barna segir verkföll kennara mismuna börnum Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Sjá meira