Þurfum að samþykkja fjölbreyttan líkamsvöxt Gunnþórunn Jónsdóttir skrifar 6. júní 2019 08:00 Sigrún Daníelsdóttir, verkefnastjóri geðræktar hjá Embætti landlæknis. fréttablaðið/anton brink Við erum eins ólík og við erum mörg, mismunandi að stærð og lögun. Við erum langt í frá að vera öll steypt í sama mótið og því er óraunhæft að ákvarða eina heilbrigða og rétta þyngd sem allir eigi að fara eftir. Líkamsþyngd og -lögun segir ekki allt um heilsu og heilbrigði. Það sem skiptir höfuðmáli er að fólki líði vel í eigin líkama, sé ánægt í eigin skinni, beri virðingu fyrir líkama sínum og hlúi vel að honum. Það er gert með því að sofa vel, hreyfa sig reglulega og borða holla fæðu. En hvers vegna ríkja enn fordómar fyrir ákveðnu holdafari? Það er algengt að fólk beri sig saman við aðra, sér í lagi í samfélagi þar sem allir reyna að fylgja ákveðnum staðli. En samanburður er versti óvinurinn. Fordómar og mismunun á grundvelli holdafars kemur víða fyrir í vestrænum samfélögum og hefur verið að aukast á undanförnum árum. Fitufordómar eru nú orðnir sambærilega tíðir öðrum algengum fordómum svo sem vegna aldurs, kyns og kynþáttar. Auk þess koma þeir fram á flestum sviðum samfélagsins, líkt og í skólum, atvinnulífi, einkalífi, heilbrigðisþjónustu og fjölmiðlum. Ísland er engin undantekning. Í könnun sem Embætti landlæknis lét framkvæma árið 2015 og var hluti af fjölþjóðlegu verkefni kom í ljós að fitufordómar birtast með svipuðum hætti hér á landi og í öðrum vestrænum samfélögum. Niðurstöður sýndu meðal annars að þrír af hverjum fjórum svarendum áttu vini og 42 prósent fjölskyldumeðlimi sem höfðu orðið fyrir stríðni eða óréttlæti vegna þyngdar sinnar. Feitt fólk er jaðarsettur hópur í samfélaginu sem býr við fordóma og verður oft fyrir aðkasti vegna holdafars síns. Þá er feitt fólk gjarnan litið hornauga fyrir það að hafa ekki nægan sjálfsaga til þess að axla þá persónulegu ábyrgð að taka sig á og komast í kjörþyngd. Rannsóknir undanfarinna ára hafa hins vegar sýnt fram á að stjórn yfir eigin holdafari er mun minni en flestir gera sér í hugarlund. Það er frekar undantekning en regla að feitt fólk geti orðið grannt. En það að vera holdugur þýðir ekki að viðkomandi lifi óheilbrigðu lífi, borði skyndibita í öll mál, sælgæti og drekki sykrað gos. Vissulega er offita vandamál víða en hún þó aðeins hluti af heildarmyndinni. Gen okkar og erfðir stjórna því að mörgu leyti hvort líkami okkar hafi meiri tilhneigingu til að fitna en aðrir. Einstaklingur getur verið vel í holdum og yfir kjörþyngd en verið í mun betra formi en annar einstaklingur sem er í kjörþyngd. Rannsóknir hafa til dæmis sýnt að ofþyngd tengist minni dánarlíkum en hin svokallaða „kjörþyngd“ og væg offita, þar sem langflestir í offituflokki eru, tengdist ekki aukinni dánartíðni heldur bara efri þyngdarflokkarnir, sem eru hærri en 35 á BMI-stuðlinum. Ekki var þó tekið tillit til lifnaðarhátta sem er auðvitað mjög mikilvægur þáttur. En í annarri rannsókn var tekið tillit til áhrifa þátta eins og hvort fólk reykti eða ekki, hvort fólk neytti áfengis í hófi, mataræðis eða þess hvort fólk borðaði fimm skammta af ávöxtum og/eða grænmeti á dag og svo hreyfingar eða þess hvort fólk færi eftir ráðleggingum um hreyfingu í 30 mínútur á dag. Þá kom í ljós að þegar búið var að taka tillit til þessara þátta var ekki lengur samband milli þyngdar og dánartíðni. „Þetta segir okkur hvað lifnaðarhættir eru mikilvægir – auk þess sem mun auðveldara er að stýra því sem við gerum heldur en útkomu á vigtinni sem margir aðrir þættir geta haft áhrif á fyrir utan lifnaðarhætti, svo sem aldur, erfðir, hormónastarfsemi, ýmis lyfjataka og svo framvegis,“ segir Sigrún Daníelsdóttir, verkefnastjóri geðræktar hjá Embætti landlæknis. „Það eru góðar fréttir að fólk geti haft svona mikil bein áhrif á heilsu sína og það er auðvitað það sem við leggjum áherslu á. Auk þess að vinna alltaf með umhverfið sem þarf að skapa þessa umgjörð sem styður við heilbrigt og ánægjulegt líf. Það má ekki gleyma því að aðstæður fólks til að lifa heilsusamlegu lífi eru misjafnar og því þurfum við líka að vinna á samfélagsgrundvelli að bættri heilsu og vellíðan. Fitufordómar, og í raun allt samfélagslegt óréttlæti, hafa skaðleg áhrif á heilsu og vellíðan fólks og því þurfum við að gæta þess í því hvernig við tölum og nálgumst þessi mál. Að við séum valdeflandi, sýnum virðingu og stuðlum ekki að frekari jaðarsetningu viðkvæmra hópa,“ segir Sigrún.Börn og fitufordómar Rannsóknir hafa lengi sýnt að börnin okkar tileinka sér þau viðhorf sem ríkja í samfélaginu á unga aldri, þar með talið þá fordóma og staðalmyndir sem eru ríkjandi á hverjum stað og tíma. „Leikskólabörn á aldrinum 3-5 ára eru þegar búin að læra að það sé ljótt að vera feitur og flott að vera grannur. Þetta getur leitt til neikvæðrar líkamsmyndar með tímanum en einnig að þau komi fram við önnur börn á neikvæðan hátt vegna þess hvernig þau líta út,“ segir Sigrún. „Það er mikilvægt að við sem fullorðið fólk séum meðvituð um þau viðhorf sem ríkja í samfélaginu okkar í tengslum við líkamsvöxt og útlit og hjálpum börnum að sjá að þau eru óréttlát. Við þurfum að leiðrétta staðalmyndir og fordóma á þessu sviði alveg eins og við bregðumst við ef börnin tala á neikvæðan hátt um eitthvað sem er „stelpulegt“ eða „hommalegt“ eða eitthvað slíkt.“ Sigrún segir að það sé ábyrgðarhluti okkar sem foreldra, en einnig skólanna okkar, íþróttaþjálfara, allra sem semja bækur og afþreyingarefni fyrir börn o.s.frv, að stuðla að líkamsvirðingu meðal barna og hjálpa þeim að skilja að fjölbreytileiki á sviði líkamsvaxtar er jafn eðlilegur og fjölbreytileiki í tengslum við aðra mannlega eiginleika. „Þetta er m.a. það sem kveðið er á um í mannréttindastefnu Reykjavíkurborgar, en þar er kafli um líkamsgerð og útlit, þar sem fram kemur ábyrgð skóla og þeirra sem vinna með börnum á því að skapa umhverfi sem stuðlar að virðingu fyrir öllum óháð líkamsvexti og útliti,“ segir Sigrún. „Með þessari stefnu steig Reykjavíkurborg fram sem fyrsta íslenska stjórnvaldið sem viðurkennir líkamsvirðingu sem mannréttindamál og mismunun á þessu sviði sem mikilvægt málefni félagslegs óréttlætis.“ Tara Margrét Vilhjálmsdóttir, formaður Samtaka um líkamsvirðingu, tekur undir þetta. „Mikilvægt er að við eflum líkamsvirðingu með börnunum okkar og það getum við ekki gert nema við byrjum á okkur sjálfum. Í hvert skipti sem mamma eða pabbi segja eitthvað neikvætt um eigin líkama eru þau að kenna barninu hvernig það á að hugsa um líkama sinn. Við eigum að halda áfram að kenna börnum að líkamar eru og eiga að vera fjölbreyttir eins og við höfum verið að gera undanfarin ár með góðum árangri og það þarf einnig að ná til holdafars.“ Birtist í Fréttablaðinu Heilsa Mest lesið Skipti öllu máli að telja drykkina Innlent Holan alls ekki eina slysagildran Innlent Uppruni stjarnanna óþekktur: „Hver andskotinn hefur verið að setja þetta inn?“ Innlent Fjórtán ára ráðinn til að hefna fyrir morðið á fimmtán ára Erlent Athafnamaðurinn Þráinn Hafstein Kristjánsson látinn Innlent Segir ráðherra neita að afhenda gögn um bókun 35 Innlent Nýtt eftirlitskerfi á ytri landamærum Schengen-svæðisins Innlent Augljóst að ríkisstjórnarsamstarfið sé að nálgast leiðarlok Innlent Risaþotan flaug aftur yfir Reykjavíkursvæðið Innlent „Hann hverfur ofan í jörðina“ Innlent Fleiri fréttir Skiptar skoðanir um umtalaða bókun við EES-samninginn Augljóst að ríkisstjórnarsamstarfið sé að nálgast leiðarlok Holan alls ekki eina slysagildran Skipti öllu máli að telja drykkina Segir ráðherra neita að afhenda gögn um bókun 35 Tveir handteknir í tengslum við slagsmál Athafnamaðurinn Þráinn Hafstein Kristjánsson látinn Uppruni stjarnanna óþekktur: „Hver andskotinn hefur verið að setja þetta inn?“ Nýtt eftirlitskerfi á ytri landamærum Schengen-svæðisins Öflugur skjálfti í Bárðarbunguöskju Sláturgerð, Sherry og súkkulaði á Hellu „Hann hverfur ofan í jörðina“ Heppni að ekki fór verr þegar tveggja ára drengur féll niður nokkra metra Risaþotan flaug aftur yfir Reykjavíkursvæðið „Þetta er ekki endanlegt frumvarp“ Samþykktu ályktun og stefna að kosningum í vor Segir rangt að þau hafi reynt að stöðva lögreglubíl í forgangsakstri Nóg af heitu vatni á Selfossi Glerbrot í lauginni „Kveður við nýjan tón í samstarfinu sem er efnislega lokið“ Stjónmálafræðingur segir kosningar nær en marga gruni Nýr formaður VG, seðlabankastjóri og ástandið á Gaza Íslensk flugáhöfn horfði á ljónaárás rétt við hótelið Handtekinn eftir hliðarkeyrslu á talsverðum hraða Vilhjálmur Hjálmarsson kjörinn varaformaður ÖBÍ „Ef hann hefði verið einn þá hefði þetta getað farið miklu verr“ Bátarnir frá eldgosinu í Vestmannaeyjum málaðir á vita Af hverju er barnið mitt alltaf að segja Skibidi toilet? „Þegar hægrið fær að ráða ferðinni óheft og án alls taumhalds fer illa“ Fagna löngu tímabærri breytingu Sjá meira
Við erum eins ólík og við erum mörg, mismunandi að stærð og lögun. Við erum langt í frá að vera öll steypt í sama mótið og því er óraunhæft að ákvarða eina heilbrigða og rétta þyngd sem allir eigi að fara eftir. Líkamsþyngd og -lögun segir ekki allt um heilsu og heilbrigði. Það sem skiptir höfuðmáli er að fólki líði vel í eigin líkama, sé ánægt í eigin skinni, beri virðingu fyrir líkama sínum og hlúi vel að honum. Það er gert með því að sofa vel, hreyfa sig reglulega og borða holla fæðu. En hvers vegna ríkja enn fordómar fyrir ákveðnu holdafari? Það er algengt að fólk beri sig saman við aðra, sér í lagi í samfélagi þar sem allir reyna að fylgja ákveðnum staðli. En samanburður er versti óvinurinn. Fordómar og mismunun á grundvelli holdafars kemur víða fyrir í vestrænum samfélögum og hefur verið að aukast á undanförnum árum. Fitufordómar eru nú orðnir sambærilega tíðir öðrum algengum fordómum svo sem vegna aldurs, kyns og kynþáttar. Auk þess koma þeir fram á flestum sviðum samfélagsins, líkt og í skólum, atvinnulífi, einkalífi, heilbrigðisþjónustu og fjölmiðlum. Ísland er engin undantekning. Í könnun sem Embætti landlæknis lét framkvæma árið 2015 og var hluti af fjölþjóðlegu verkefni kom í ljós að fitufordómar birtast með svipuðum hætti hér á landi og í öðrum vestrænum samfélögum. Niðurstöður sýndu meðal annars að þrír af hverjum fjórum svarendum áttu vini og 42 prósent fjölskyldumeðlimi sem höfðu orðið fyrir stríðni eða óréttlæti vegna þyngdar sinnar. Feitt fólk er jaðarsettur hópur í samfélaginu sem býr við fordóma og verður oft fyrir aðkasti vegna holdafars síns. Þá er feitt fólk gjarnan litið hornauga fyrir það að hafa ekki nægan sjálfsaga til þess að axla þá persónulegu ábyrgð að taka sig á og komast í kjörþyngd. Rannsóknir undanfarinna ára hafa hins vegar sýnt fram á að stjórn yfir eigin holdafari er mun minni en flestir gera sér í hugarlund. Það er frekar undantekning en regla að feitt fólk geti orðið grannt. En það að vera holdugur þýðir ekki að viðkomandi lifi óheilbrigðu lífi, borði skyndibita í öll mál, sælgæti og drekki sykrað gos. Vissulega er offita vandamál víða en hún þó aðeins hluti af heildarmyndinni. Gen okkar og erfðir stjórna því að mörgu leyti hvort líkami okkar hafi meiri tilhneigingu til að fitna en aðrir. Einstaklingur getur verið vel í holdum og yfir kjörþyngd en verið í mun betra formi en annar einstaklingur sem er í kjörþyngd. Rannsóknir hafa til dæmis sýnt að ofþyngd tengist minni dánarlíkum en hin svokallaða „kjörþyngd“ og væg offita, þar sem langflestir í offituflokki eru, tengdist ekki aukinni dánartíðni heldur bara efri þyngdarflokkarnir, sem eru hærri en 35 á BMI-stuðlinum. Ekki var þó tekið tillit til lifnaðarhátta sem er auðvitað mjög mikilvægur þáttur. En í annarri rannsókn var tekið tillit til áhrifa þátta eins og hvort fólk reykti eða ekki, hvort fólk neytti áfengis í hófi, mataræðis eða þess hvort fólk borðaði fimm skammta af ávöxtum og/eða grænmeti á dag og svo hreyfingar eða þess hvort fólk færi eftir ráðleggingum um hreyfingu í 30 mínútur á dag. Þá kom í ljós að þegar búið var að taka tillit til þessara þátta var ekki lengur samband milli þyngdar og dánartíðni. „Þetta segir okkur hvað lifnaðarhættir eru mikilvægir – auk þess sem mun auðveldara er að stýra því sem við gerum heldur en útkomu á vigtinni sem margir aðrir þættir geta haft áhrif á fyrir utan lifnaðarhætti, svo sem aldur, erfðir, hormónastarfsemi, ýmis lyfjataka og svo framvegis,“ segir Sigrún Daníelsdóttir, verkefnastjóri geðræktar hjá Embætti landlæknis. „Það eru góðar fréttir að fólk geti haft svona mikil bein áhrif á heilsu sína og það er auðvitað það sem við leggjum áherslu á. Auk þess að vinna alltaf með umhverfið sem þarf að skapa þessa umgjörð sem styður við heilbrigt og ánægjulegt líf. Það má ekki gleyma því að aðstæður fólks til að lifa heilsusamlegu lífi eru misjafnar og því þurfum við líka að vinna á samfélagsgrundvelli að bættri heilsu og vellíðan. Fitufordómar, og í raun allt samfélagslegt óréttlæti, hafa skaðleg áhrif á heilsu og vellíðan fólks og því þurfum við að gæta þess í því hvernig við tölum og nálgumst þessi mál. Að við séum valdeflandi, sýnum virðingu og stuðlum ekki að frekari jaðarsetningu viðkvæmra hópa,“ segir Sigrún.Börn og fitufordómar Rannsóknir hafa lengi sýnt að börnin okkar tileinka sér þau viðhorf sem ríkja í samfélaginu á unga aldri, þar með talið þá fordóma og staðalmyndir sem eru ríkjandi á hverjum stað og tíma. „Leikskólabörn á aldrinum 3-5 ára eru þegar búin að læra að það sé ljótt að vera feitur og flott að vera grannur. Þetta getur leitt til neikvæðrar líkamsmyndar með tímanum en einnig að þau komi fram við önnur börn á neikvæðan hátt vegna þess hvernig þau líta út,“ segir Sigrún. „Það er mikilvægt að við sem fullorðið fólk séum meðvituð um þau viðhorf sem ríkja í samfélaginu okkar í tengslum við líkamsvöxt og útlit og hjálpum börnum að sjá að þau eru óréttlát. Við þurfum að leiðrétta staðalmyndir og fordóma á þessu sviði alveg eins og við bregðumst við ef börnin tala á neikvæðan hátt um eitthvað sem er „stelpulegt“ eða „hommalegt“ eða eitthvað slíkt.“ Sigrún segir að það sé ábyrgðarhluti okkar sem foreldra, en einnig skólanna okkar, íþróttaþjálfara, allra sem semja bækur og afþreyingarefni fyrir börn o.s.frv, að stuðla að líkamsvirðingu meðal barna og hjálpa þeim að skilja að fjölbreytileiki á sviði líkamsvaxtar er jafn eðlilegur og fjölbreytileiki í tengslum við aðra mannlega eiginleika. „Þetta er m.a. það sem kveðið er á um í mannréttindastefnu Reykjavíkurborgar, en þar er kafli um líkamsgerð og útlit, þar sem fram kemur ábyrgð skóla og þeirra sem vinna með börnum á því að skapa umhverfi sem stuðlar að virðingu fyrir öllum óháð líkamsvexti og útliti,“ segir Sigrún. „Með þessari stefnu steig Reykjavíkurborg fram sem fyrsta íslenska stjórnvaldið sem viðurkennir líkamsvirðingu sem mannréttindamál og mismunun á þessu sviði sem mikilvægt málefni félagslegs óréttlætis.“ Tara Margrét Vilhjálmsdóttir, formaður Samtaka um líkamsvirðingu, tekur undir þetta. „Mikilvægt er að við eflum líkamsvirðingu með börnunum okkar og það getum við ekki gert nema við byrjum á okkur sjálfum. Í hvert skipti sem mamma eða pabbi segja eitthvað neikvætt um eigin líkama eru þau að kenna barninu hvernig það á að hugsa um líkama sinn. Við eigum að halda áfram að kenna börnum að líkamar eru og eiga að vera fjölbreyttir eins og við höfum verið að gera undanfarin ár með góðum árangri og það þarf einnig að ná til holdafars.“
Birtist í Fréttablaðinu Heilsa Mest lesið Skipti öllu máli að telja drykkina Innlent Holan alls ekki eina slysagildran Innlent Uppruni stjarnanna óþekktur: „Hver andskotinn hefur verið að setja þetta inn?“ Innlent Fjórtán ára ráðinn til að hefna fyrir morðið á fimmtán ára Erlent Athafnamaðurinn Þráinn Hafstein Kristjánsson látinn Innlent Segir ráðherra neita að afhenda gögn um bókun 35 Innlent Nýtt eftirlitskerfi á ytri landamærum Schengen-svæðisins Innlent Augljóst að ríkisstjórnarsamstarfið sé að nálgast leiðarlok Innlent Risaþotan flaug aftur yfir Reykjavíkursvæðið Innlent „Hann hverfur ofan í jörðina“ Innlent Fleiri fréttir Skiptar skoðanir um umtalaða bókun við EES-samninginn Augljóst að ríkisstjórnarsamstarfið sé að nálgast leiðarlok Holan alls ekki eina slysagildran Skipti öllu máli að telja drykkina Segir ráðherra neita að afhenda gögn um bókun 35 Tveir handteknir í tengslum við slagsmál Athafnamaðurinn Þráinn Hafstein Kristjánsson látinn Uppruni stjarnanna óþekktur: „Hver andskotinn hefur verið að setja þetta inn?“ Nýtt eftirlitskerfi á ytri landamærum Schengen-svæðisins Öflugur skjálfti í Bárðarbunguöskju Sláturgerð, Sherry og súkkulaði á Hellu „Hann hverfur ofan í jörðina“ Heppni að ekki fór verr þegar tveggja ára drengur féll niður nokkra metra Risaþotan flaug aftur yfir Reykjavíkursvæðið „Þetta er ekki endanlegt frumvarp“ Samþykktu ályktun og stefna að kosningum í vor Segir rangt að þau hafi reynt að stöðva lögreglubíl í forgangsakstri Nóg af heitu vatni á Selfossi Glerbrot í lauginni „Kveður við nýjan tón í samstarfinu sem er efnislega lokið“ Stjónmálafræðingur segir kosningar nær en marga gruni Nýr formaður VG, seðlabankastjóri og ástandið á Gaza Íslensk flugáhöfn horfði á ljónaárás rétt við hótelið Handtekinn eftir hliðarkeyrslu á talsverðum hraða Vilhjálmur Hjálmarsson kjörinn varaformaður ÖBÍ „Ef hann hefði verið einn þá hefði þetta getað farið miklu verr“ Bátarnir frá eldgosinu í Vestmannaeyjum málaðir á vita Af hverju er barnið mitt alltaf að segja Skibidi toilet? „Þegar hægrið fær að ráða ferðinni óheft og án alls taumhalds fer illa“ Fagna löngu tímabærri breytingu Sjá meira