Afskriftir með leynd Þorvaldur Gylfason skrifar 1. nóvember 2018 07:00 Reykjavík – Bankamál heimsins eru enn í ólestri þótt tíu ár séu nú liðin frá því að Bandaríkin og mörg Evrópulönd fengu hrollvekjandi áminningu um alvarlegar brotalamir í bankarekstri. Uppspretta vandans 2008 var hömluleysi sem fékk menn til að vanrækja og jafnvel rífa niður þær varnir sem reistar höfðu verið til hagsbóta fyrir almenning í heimskreppunni 1929-1939. Að vísu tókst með naumindum að girða fyrir nýja heimskreppu 2008 með þeim ráðum sem fundin voru upp í kreppunni miklu. Eigi að síður leiddu bankahremmingarnar 2008 af sér djúpa efnahagslægð sem öllum þjóðum öðrum en Grikkjum hefur nú tekizt að rífa sig upp úr við illan leik. Tjónið var mikið. Milljónir manna misstu vinnuna, heimili sín og sparifé. Bankastjórnendur mökuðu flestir krókinn. Margir reyndir bankamenn eiga von á öðrum skelli innan tíðar. Þótt betur færi að endingu en á horfðist í upphafi gerðu stjórnvöld víðast hvar eina reginskyssu. Þau reistu skjaldborg um banka án þess að setja bankastjórnendum stólinn fyrir dyrnar, skipta þeim út, fangelsa þá og sekta sem brutu lög eins og gert var í Japan í fjármálakreppunni þar 1992-1997. Tölurnar eru svolítið á reiki eftir því hvernig brot bankastjórnenda eru skilgreind. Financial Times greindi nýlega frá því að 47 bankastjórnendur hafi fengið fangelsisdóma fyrir brot tengd fjármálakreppunni, þar af 25 á Íslandi, 11 á Spáni og sjö á Írlandi. Engum sögum fer af sektum, eignaupptöku eða eftirlaunasviptingu líkt og gert var í Japan. Margir bankastjórnendur hafa því væntanlega horfið vonglaðir til misvel fenginna auðæva sinna að lokinni afplánun.Svik samábyrgðarinnar Bankamál á Íslandi hafa verið í ólestri svo lengi sem elztu menn muna. Um þetta vitna ýmsar skráðar heimildir frá fyrri tíð en einkum þó æpandi þögnin um það sem vitað var. Vert er að rifja upp einu sinni enn ummæli Péturs Benediktssonar, síðar bankastjóra Landsbanka Íslands 1956-1969, um Landsbankann og Útvegsbankann í bréfi til Bjarna bróður hans, síðar forsætisráðherra, 12. marz 1934. Þar segir Pétur: „Fer ekki að koma að því, að tímabært sé að breyta þeim báðum í fangelsi og hleypa engum út, nema hann geti með skýrum rökum fært sönnur á sakleysi sitt?“ Bjarni svarar 22. marz: „Hætt er við að enn séu ekki öll kurl komin til grafar um þá fjármálaóreiðu og hreina glæpastarfsemi, sem nú tíðkast í landinu ... Er þó það, sem þegar er vitað, ærið nóg. Bersýnilegt er, að þjóðlífið er sjúkt. Kemur það ekki einungis fram í svikunum sjálfum, heldur einnig því, að raunverulega „indignation“ er hvergi að finna hjá ráðandi mönnum, persónuleg vild eða óvild og stjórnmálahagsmunir ráða öllu, á báða bóga, um hver afstaða er tekin. Slíkt fær ekki staðizt til lengdar. Dagar linkindarinnar og svika samábyrgðarinnar hljóta að fara að styttast.“ Um daginn blandaði forsætisráðherra sér í málið og sagðist ekki vera „hlynnt þeirri afstöðu að smætta kerfislægan vanda í einstök siðferðileg álitamál sem eru afleiðing aukinnar einstaklingshyggju og einstaklingsvæðingar stjórnmálanna.“Misnotkun bankaleyndar Stóru bankarnir þrír voru í reyndinni flokksbankar, tveir þeirra jafnvel fram yfir einkavæðingu 1998-2003 og a.m.k. annar þeirra alveg fram að hruni. Stjórnmálamenn og flokkar misnotuðu bankana miskunnarlaust frá fyrstu tíð til að hygla sér og sínum, ýmist með sjálfvirkum lánveitingum eða afskriftum sem haldið var leyndum fyrir almenningi. Gömlu ríkisbankarnir voru að heita má sjálfsafgreiðslustofnanir handa forgangsatvinnuvegunum og öðrum velunnurum. Útvegsbankinn var á endanum keyrður út á yztu nöf 1985, en það ár tapaði bankinn meira en 80% af eigin fé sínu á viðskiptum við eitt fyrirtæki og sátu virðingarmenn Sjálfstæðisflokksins báðum megin við borðið. Var einum þeirra svo seldur Landsbankinn nokkrum árum síðar og var sá banki þá einnig keyrður í kaf og bankakerfið allt eins og það lagði sig 2008. Alþingi samþykkti eftir dúk og disk 7. nóvember 2012 að láta rannsaka einkavæðingu bankanna. Aðeins einn þingmaður Sjálfstæðisflokksins greiddi ályktuninni atkvæði sitt, dr. Pétur H. Blöndal sem nú er látinn, og enginn þingmaður Framsóknarflokksins. Þingið hefur ekki enn látið þessa rannsókn fara fram og hefur með því móti tryggt að meintar sakir í tengslum við einkavæðinguna eru fyrndar. Með líku lagi hafa sumar meintar sakir bankastjórnenda og annarra fyrir og eftir hrun ekki sætt rannsókn og hafa verið látnar fyrnast, þar á meðal vísbendingar um innherjaviðskipti í miðju hruni. Innherjaviðskipti eru saknæm vegna þeirrar mismununar sem í þeim felst. Grunur leikur einnig á mismunun við afskriftir bankanna eftir hrun þar eð afskriftum er haldið leyndum með vafasamri skírskotun til bankaleyndar. Leynilegar afskriftir bjóða hættunni heim. Bankaleynd var aldrei ætlað að auðvelda bankarán innan frá. Til að girða fyrir misnotkun og efla traust þarf að birta upplýsingar um afskriftir og önnur bankamál sem fólkið í landinu varðar um. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Skoðun Þorvaldur Gylfason Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Reykjavík – Bankamál heimsins eru enn í ólestri þótt tíu ár séu nú liðin frá því að Bandaríkin og mörg Evrópulönd fengu hrollvekjandi áminningu um alvarlegar brotalamir í bankarekstri. Uppspretta vandans 2008 var hömluleysi sem fékk menn til að vanrækja og jafnvel rífa niður þær varnir sem reistar höfðu verið til hagsbóta fyrir almenning í heimskreppunni 1929-1939. Að vísu tókst með naumindum að girða fyrir nýja heimskreppu 2008 með þeim ráðum sem fundin voru upp í kreppunni miklu. Eigi að síður leiddu bankahremmingarnar 2008 af sér djúpa efnahagslægð sem öllum þjóðum öðrum en Grikkjum hefur nú tekizt að rífa sig upp úr við illan leik. Tjónið var mikið. Milljónir manna misstu vinnuna, heimili sín og sparifé. Bankastjórnendur mökuðu flestir krókinn. Margir reyndir bankamenn eiga von á öðrum skelli innan tíðar. Þótt betur færi að endingu en á horfðist í upphafi gerðu stjórnvöld víðast hvar eina reginskyssu. Þau reistu skjaldborg um banka án þess að setja bankastjórnendum stólinn fyrir dyrnar, skipta þeim út, fangelsa þá og sekta sem brutu lög eins og gert var í Japan í fjármálakreppunni þar 1992-1997. Tölurnar eru svolítið á reiki eftir því hvernig brot bankastjórnenda eru skilgreind. Financial Times greindi nýlega frá því að 47 bankastjórnendur hafi fengið fangelsisdóma fyrir brot tengd fjármálakreppunni, þar af 25 á Íslandi, 11 á Spáni og sjö á Írlandi. Engum sögum fer af sektum, eignaupptöku eða eftirlaunasviptingu líkt og gert var í Japan. Margir bankastjórnendur hafa því væntanlega horfið vonglaðir til misvel fenginna auðæva sinna að lokinni afplánun.Svik samábyrgðarinnar Bankamál á Íslandi hafa verið í ólestri svo lengi sem elztu menn muna. Um þetta vitna ýmsar skráðar heimildir frá fyrri tíð en einkum þó æpandi þögnin um það sem vitað var. Vert er að rifja upp einu sinni enn ummæli Péturs Benediktssonar, síðar bankastjóra Landsbanka Íslands 1956-1969, um Landsbankann og Útvegsbankann í bréfi til Bjarna bróður hans, síðar forsætisráðherra, 12. marz 1934. Þar segir Pétur: „Fer ekki að koma að því, að tímabært sé að breyta þeim báðum í fangelsi og hleypa engum út, nema hann geti með skýrum rökum fært sönnur á sakleysi sitt?“ Bjarni svarar 22. marz: „Hætt er við að enn séu ekki öll kurl komin til grafar um þá fjármálaóreiðu og hreina glæpastarfsemi, sem nú tíðkast í landinu ... Er þó það, sem þegar er vitað, ærið nóg. Bersýnilegt er, að þjóðlífið er sjúkt. Kemur það ekki einungis fram í svikunum sjálfum, heldur einnig því, að raunverulega „indignation“ er hvergi að finna hjá ráðandi mönnum, persónuleg vild eða óvild og stjórnmálahagsmunir ráða öllu, á báða bóga, um hver afstaða er tekin. Slíkt fær ekki staðizt til lengdar. Dagar linkindarinnar og svika samábyrgðarinnar hljóta að fara að styttast.“ Um daginn blandaði forsætisráðherra sér í málið og sagðist ekki vera „hlynnt þeirri afstöðu að smætta kerfislægan vanda í einstök siðferðileg álitamál sem eru afleiðing aukinnar einstaklingshyggju og einstaklingsvæðingar stjórnmálanna.“Misnotkun bankaleyndar Stóru bankarnir þrír voru í reyndinni flokksbankar, tveir þeirra jafnvel fram yfir einkavæðingu 1998-2003 og a.m.k. annar þeirra alveg fram að hruni. Stjórnmálamenn og flokkar misnotuðu bankana miskunnarlaust frá fyrstu tíð til að hygla sér og sínum, ýmist með sjálfvirkum lánveitingum eða afskriftum sem haldið var leyndum fyrir almenningi. Gömlu ríkisbankarnir voru að heita má sjálfsafgreiðslustofnanir handa forgangsatvinnuvegunum og öðrum velunnurum. Útvegsbankinn var á endanum keyrður út á yztu nöf 1985, en það ár tapaði bankinn meira en 80% af eigin fé sínu á viðskiptum við eitt fyrirtæki og sátu virðingarmenn Sjálfstæðisflokksins báðum megin við borðið. Var einum þeirra svo seldur Landsbankinn nokkrum árum síðar og var sá banki þá einnig keyrður í kaf og bankakerfið allt eins og það lagði sig 2008. Alþingi samþykkti eftir dúk og disk 7. nóvember 2012 að láta rannsaka einkavæðingu bankanna. Aðeins einn þingmaður Sjálfstæðisflokksins greiddi ályktuninni atkvæði sitt, dr. Pétur H. Blöndal sem nú er látinn, og enginn þingmaður Framsóknarflokksins. Þingið hefur ekki enn látið þessa rannsókn fara fram og hefur með því móti tryggt að meintar sakir í tengslum við einkavæðinguna eru fyrndar. Með líku lagi hafa sumar meintar sakir bankastjórnenda og annarra fyrir og eftir hrun ekki sætt rannsókn og hafa verið látnar fyrnast, þar á meðal vísbendingar um innherjaviðskipti í miðju hruni. Innherjaviðskipti eru saknæm vegna þeirrar mismununar sem í þeim felst. Grunur leikur einnig á mismunun við afskriftir bankanna eftir hrun þar eð afskriftum er haldið leyndum með vafasamri skírskotun til bankaleyndar. Leynilegar afskriftir bjóða hættunni heim. Bankaleynd var aldrei ætlað að auðvelda bankarán innan frá. Til að girða fyrir misnotkun og efla traust þarf að birta upplýsingar um afskriftir og önnur bankamál sem fólkið í landinu varðar um.
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar