Erlent

Í köldu stríði

Þórgnýr Einar Albertsson skrifar
Ali Khamenei, æðstiklerkur Írans.
Ali Khamenei, æðstiklerkur Írans.
Allt frá árinu 1979 hafa Íran og Sádi-Arabía, tvö af stórveldum Mið-Austurlanda, tekist á um áhrif á svæðinu.

Hafa ríkin háð leppstríð í nágrannalöndunum án þess að til beinna átaka á milli ríkjanna tveggja hafi komið. Um er að ræða eiginlegt kalt stríð, það stærsta sem háð er í heiminum í dag.

Trúarlegar rætur

Hið kalda stríð Írans og Sádi-Arabíu á að þó nokkru leyti rætur sínar að rekja aftur til daga Múhameðs spámanns. Eftir andlát spámannsins klofnuðu fylgismenn hans í tvær fylkingar, súnní- og sjíamúslima. Þrátt fyrir að deila sömu trú í grunninn er munur á helgisiðum, lögum, skipulagi og fræðum.

Súnnímúslimar eru eins konar rétttrúnaðartrúflokkur íslams. Nafnið er byggt á frasanum „Ahl al-Sunnah“, eða „fólk hefðarinnar“, og er með þessari hefð átt við að orðum og gjörðum spámannsins sé fylgt til hins ýtrasta.

Samkvæmt úttekt BBC fylgja allir múslimar þessari hefð. En á meðan súnnímúslimar setja hana í algjöran forgang líta sjíamúslimar einnig til visku arftaka Múhameðs spámanns, tengdasonarins Ali. Súnnímúslimar líta aftur á móti svo á að arftaki spámannsins hafi verið Abu Bakr.

Þar sem Íran er stórveldi sjía­múslima, og Sádi-Arabía súnní­múslima, mætti líkja þessu kalda stríði við þrjátíu ára stríð ríkja kristinna mótmælenda og kaþólikka í Evrópu á sautjándu öld.



Veraldlegar rætur

En þótt vissulega megi setja átök þessara stórvelda í samhengi við trú er ekki hægt að líta fram hjá veraldlegum rótum þeirra. Rekja má átökin aftur til írönsku uppreisnarinnar árið 1979 þegar stjórnvöldum, hliðhollum Vesturlöndum, var steypt af stóli og í stað kom ný stjórn sem horfði til siða og hefða sjíamúslima við ákvarðanatöku sína.

Um leið og hin nýja stjórn tók við fór hún að styrkja og styðja hersveitir sjíamúslima utan landamæranna. Yfirvöld í Sádi-Arabíu létu sér ekki duga að fylgjast með heldur styrktu sambandið við hin ríki súnnímúsl­ima á svæðinu, stofnuðu meðal annars Persaflóasamstarfsráðið.

Togstreitan á milli stórveldanna, sem nú börðust um áhrif í nafni sjía- og súnní-íslams, magnaðist ár frá ári. Árið 1987, eftir átök á milli pílagríma af trúflokki sjíamúslima, sem lagt höfðu leið sína til Mekku, við sádiarabíska hermenn, slitu Sádi-Arabar stjórnmálasambandi í þrjú ár.

Á árunum sem fylgdu var ýmislegt í eldlínunni. Til dæmis Saddam­ Hussein, einræðisherra Íraks og súnnímúslimi. En það var þó ekki fyrr en með arabíska vorinu að þessi nýjasti kafli kalda stríðsins hófst.



Upplausnarástand

Með arabíska vorinu steyptust Mið-Austurlönd í nokkurt upplausnarástand. Einræðisherrum í Túnis og Egyptalandi var steypt af stóli án meiriháttar blóðsúthellinga, konungur Bareins hélt velli eftir að Sádi-Arabar aðstoðuðu stjórnvöld við að kveða niður uppreisnaröldu sjíamúslima, og einræðisherra Líbíu lét lífið í styrjöld um völdin þar í landi.

Það er hins vegar í þeim tveimur ríkjum sem eftir standa, Jemen og Sýrlandi, sem deila Írans og Sádi-Arabíu, sést einna best. Í Sýrlandi styðja Íranar sinn gamla bandamann, Bashar al-Assad forseta, á meðan Sádi-Arabar stilla sér upp við hlið uppreisnarmanna.

Í Jemen er þetta öfugt. Sádi-Arabar styðja ríkisstjórn Abdr­abbuh Mansour Hadi forseta á meðan Íranar eru sagðir styðja Húta, uppreisnarmennina sem vilja komast til valda, þótt þeir viðurkenni það ekki endilega sjálfir.

Með hverjum sigri fæst nýr bandamaður, nýtt áhrifasvæði.

Salman bin Abdulaziz Al Saud, konungur Sádi-Arabíu.vísir/epa

Sambandi slitið á ný

Þann 2. janúar 2016 varð svo önnur vending í hinu kalda stríði. Ekki var um styrjöld að ræða heldur aftöku. Tóku Sádi-Arabar af lífi sjíaklerkinn Nimr al-Nimr. Sá var lykilmaður í mótmælum gegn sádiarabískum yfirvöldum í austurhluta landsins, þar sem sjíamúslimar eru í meirihluta, árið 2011.

Nimr var í hávegum hafður á meðal sjíamúslima. Vakti aftaka hans því reiði Írana. Mótmælendur réðust á sendiráð Sádi-Araba í írönsku höfuðborginni Teheran. Deilan varð til þess að Sádi-Arabar og bandamenn þeirra slitu aftur stjórnmálasambandi við Íran.

Stjórnmálasambandi hefur ekki enn verið komið á, nú rúmum tveimur árum eftir árásina á sendiráðið í Teheran.



Litið til Líbanon

Enn hitnaði svo í köldu stríði stórveldanna undir lok síðasta árs þegar Saad al-Hariri, forsætisráðherra Líbanons, sagði af sér á meðan hann var í opinberri heimsókn í Sádi-Arabíu. Kenningar voru uppi um að afsögnin, sem síðar var dregin til baka, hafi komið til að kröfu Sádi-Araba.

Sádi-Arabar eru bandamenn Líbana á meðan Íranar hafa verið sagðir styðja Hezbollah-samtökin, helstu stjórnarandstöðuna og skæruliðaher þar í landi. Afsagnar Hariri á að hafa verið krafist vegna þess hve illa honum hefur gengið að uppræta áhrif Hezbollah í heimalandinu. Sádi-Arabar hafi sem sagt óttast að missa bandamann sinn í Líbanon.



Önnur átök

Þá eru ótalin yfirstandandi átök í Írak, Barein, Katar, Afganistan, og Palestínu svo fátt eitt sé talið.

Íransstjórn hefur undanfarið einbeitt sér að því að styðja Íraka í stríðinu við íslamska ríkið. Ekki er þó um leppstríð að ræða líkt og í Jemen því Sádi-Arabar eru ekki sterklega orðaðir við stuðning við ISIS.

Í Barein hafa Sádi-Arabar reynt að styrkja gott samband sitt við yfirvöld þar í landi. Bareinar hafa svo sakað Írana um að standa að árásum þar í landi.

Samband Sádi-Araba við yfirvöld í Katar hefur svo farið í hundana vegna tengsla Katara við Íran. Ríkin fylktu sér einnig hvort að baki sinni fylkingunni í stríðinu í Afganistan. Þá hafa ríkin bæði reynt að leysa deilu Ísraels og Palestínu. Íranar hafa stutt Hamas og Hezbollah á meðan Sádi-Arabar hafa þrýst á viðræður.




Fleiri fréttir

Sjá meira


×