Medea og myrkrið

Kristín Þóra Haraldsdóttir hefur tekist á við fjölmörg ólík hlutverk frá því hún útskrifaðist úr leiklistardeild Listaháskólans vorið 2007. Eitt fyrsta hlutverk hennar eftir útskrift var með Leikfélagi Akureyrar þar sem hún lék í hinu magnaða verki Ökutímar á móti Þresti Leó Gunnarssyni en eftir ár þar lá leiðin í Borgarleikhúið þar sem hún hefur starfað síðan 2008.

„Ég veit ekki alveg af hverju ég fór út í leiklist,“ segir hún aðspurð hvað hafi dregið hana í faðm leiklistargyðjunnar.

„Leikhúsið hefur alltaf heillað mig, alveg síðan ég var barn. Það gerðist eitthvað innra með mér þegar ég fór í leikhús og svo finnst mér leiklistin bæði í leikhúsi og kvikmyndum svo góður farvegur fyrir samkennd. Ég las grein um daginn um rannsókn sem gerð var á áhorfendum í leikhúsi. Hjörtu þeirra slógu í takt meðan á sýningunni stóð. Undirmeðvitund okkar er svo sterk, við tengjum á alls konar hátt án þess að hafa hugmynd um það.“

Medea er magnaður karakter

Kristín Þóra hefur eins og áður sagði leikið mörg og ólík hlutverk. Þessa dagana er hún að æfa eina harmrænustu persónu leikbókmenntanna, Medeu.

„Medea er magnaður karakter,“ segir Kristín Þóra sem hefur legið í rannsóknum á persónunni.

„Hún er þekkt fyrir mátt sinn og visku og yfirnáttúrulegan kraft. Hún hefur fórnað öllu fyrir Jason, manninn sem hún elskar og yfirgaf heimili sitt og allt sitt líf fyrir. Þau flúðu saman frá heimalandi hennar og eru þegar verkið hefst flóttamenn í Aþenu þar sem hún, þessi fyrrverandi prinsessa, á engan rétt. Þegar hann svíkur hana og ákveður að giftast annarri konu hrynur veröld hennar og sálarlíf, hún hefur engan stað til að fara á, engan að leita til og innra með henni vaknar djúpur hefndarþorsti. Hún verður viti sínu fjær af sorg og ástin breytist í kolsvart hatur.“

Medea verður frumsýnd í Borgarleikhúsinu þann 29. desember. Listrænir stjórnendur eru Harpa Arnardóttir leikstjóri, Hrafnhildur Hagalín þýðir ásamt því að gera leikgerð og Filippía Elísdóttir sér um leikmynd og búninga. Salurinn verður tvískiptur eftir kynjum en samkvæmt heimasíðu sýningarinnar er kynjaskiptur salur hluti af upplifun sýningarinnar. Hver og einn má þó ráða hvorum megin hann situr. „Verkið er stundum sagt fyrsta skilnaðarverkið,“ segir Kristín Þóra og bætir við:

„Kynjaskiptur salur styður við hugmyndafræði og áherslur sýningarinnar.“

Sumir segja að Medea sé fyrsti femínistinn. „Og ég hef spurt mig, hvað þarf til að eitthvað breytist varðandi ofbeldi í garð kvenna? #metoo byltingin snýst ekki um hefnd heldur réttlæti og kannski er Medea í grunninn að leita að einhvers konar réttlæti.“

Sígildar spurningar

Leikskáldið Evripídes skrifaði harmleikinn um Medeu fyrir meira en 2400 árum. Hann hefur verið settur upp oftar en nokkur annar harmleikur í leiklistarsögunni og endurskrifaður aftur og aftur í gegnum tíðina. En hvaða erindi á svona ævafornt verk við samtímann?

„Hvar á ég að byrja? Það á heilmikið erindi. Ástina og ástarsorg þekkjum við öll, móðurástina þekkjum við, bæði sem börn mæðra okkar og sem foreldrar. En verkið kallar einnig fram sígildar spurningar. Getur hefnd læknað brostið hjarta? Hversu langt erum við tilbúin að ganga til að ná fram réttlæti? Geta öfgafullar aðstæður breytt hverjum sem er í skrímsli? Og kannski síðast en ekki síst: hvort veljum við að lifa í ótta eða kærleika? Það er spurning sem við mannkynið höfum staðið frammi fyrir í aldanna rás. Það á líka við hvernig við komum fram við jörðina okkar. Ætlum við að halda áfram að hundsa loftslagsbreytingar? Hver verður staðan þá eftir 2400 ár? Hvað þarf til að við vöknum? Svo eins og ég sagði áðan eru Medea og börnin hennar gerð útlæg og hrakin á flótta sem er því miður saga allt of margra karla og kvenna í dag.“

Hefndin er ekki lausn

Medea bregst við erfiðum aðstæðum sínum á hátt sem fólk allra alda hryllir við. Hún lætur ekki ræna sig stolti sínu og heiðri heldur tekur til sinna ráða sem eru skelfilegri en nokkur getur ímyndað sér. Það hefur tekið á tveggja barna móður að reyna að skilja þessa flóknu persónu og gjörðir hennar. 

„Það er mikilvægt fyrir mig að skilja af hverju nokkur manneskja gerir eitthvað í líkingu við ódæðið sem hún fremur. Ég nálgast hana eins og aðra karaktera, reyni að finna kjarnann í henni og hvað drífur hana áfram. Ég hef auðvitað skoðað mikið grísku harmleikina, Evripídes sérstaklega, samfélag Grikkja á þessum tíma, stöðu kvenna á þessum tíma. Medea fórnar öllu fyrir Jason og þegar hann svíkur hana beitir hún börnunum þeirra fyrir sig í hefndaraðgerðum sínum,“ segir Kristín Þóra og bætir við: 

„En hún tekst kolrangt á við þetta. Hún nær fram hefnd en hvað svo? Hatrið sprettur upp af ást og hefndin er leit að réttlæti fyrir að hafa fórnað öllu fyrir ástina. Ég held að við getum öll komist á þann stað í örvæntingu og erfiðum aðstæðum að gera eitthvað sem við mundum aldrei gera. Við erum öll góð og vond og hvora hliðina ætlarðu að næra?“

Myrkrið mesta

Þannig verður Medea líka einskonar táknmynd náttúrunnar sem gefur lífið og tekur það svo til baka og á þeim forsendum er kannski mjög viðeigandi að setja þetta verk upp í svartasta skammdeginu þegar móðir náttúra sýnir sitt kaldasta andlit. Kristín Þóra samsinnir því en bendir á að í svartasta skammdeginu fæðist ljósið. 

„Evripídes velur mest óhugsandi glæp sem hægt er að fremja handa Medeu en ég er sannfærð um að hún á Maríu mey og ljósið í sér líka. Myrkrið hefur tekið völdin í henni og hún sér ekkert annað á sínum myrkustu stundum.“ En sér Medea ljósið og sólina koma upp? „Henni finnst það,“ svarar Kristín Þóra. 

„En fólk verður að koma á leikritið og meta fyrir sjálft sig.“

Hefðirnar heilla

Á daginn er Kristín Þóra í Aþenu til forna að leita að réttlæti í hyldjúpum sársauka en á kvöldin er hún tveggja barna móðir, eins og áður sagði, sem er að undirbúa jólin eins og þorri Íslendinga.

„Ég viðurkenni alveg að það er svolítið erfitt að vera að æfa grískan harmleik einmitt á þessum tíma. En það er líka upplýsandi því þá finn ég svo vel hvað það er sem vantar í líf Medeu, verð þakklátari fyrir allt mitt.“

Hún segir að jólahaldið sé frekar hefðbundið og er mjög sátt við það. 

„Ég er heilmikið jólabarn, sérstaklega eftir að ég eignaðist börnin mín og er núna að skapa mínar jólahefðir með þeim en ég borða alltaf það sama á jólunum og svo framvegis. Mér finnst eitthvað heillandi við að halda í hefðirnar fyrir jólin, borða rjúpur heima hjá pabba og mömmu og þess háttar, einhver fegurð í því.“

Þó verkið sé frumsýnt á fimmta í jólum og æfingatíminn því sérdeilis dýrmætur þessa dagana verður Kristín Þóra samt í fríi á lögbundnum hátíðisdögum og þá stefnir hún að því að hafa jólin eins kósí og hægt er og helst vera bara á náttfötunum bróðurpartinn. Medea verður samt ekki langt undan. 

„Mér á ekki eftir að takast að leggja Medeu, hún verður alltaf þarna kraumandi undir.“