Fyrsti landsliðsmaðurinn

Í síðustu viku töpuðum við Íslendingar enn og aftur fyrir Dönum. Það voru svo sem ekki óvænt tíðindi. Þetta var 24. knattspyrnulandsleikur landanna í karlaflokki og enn er Ísland án sigurs. Miðað við erkifjendur verður að játast að keppnissagan er býsna einhliða. Þó hafa Íslendingar stundum séð til sólar í viðureignum við Dani.

Frægasta dæmið er þó að verða hundrað ára gamalt.Skipulögð knattspyrnukeppni hófst á Íslandi árið 1912 með þriggja liða Íslandsmóti. Nánast um leið fóru reykvískir fótboltamenn að láta sig dreyma um að spreyta sig gegn útlendingum: helst Englendingum eða Skotum sem taldir voru sparkvissastir allra, en til vara Dönum, sem þóttu líka harla góðir.

Fyrri heimsstyrjöldin truflaði öll slík áform, en um leið og friður komst á í Evrópu hófu Reykjavíkurliðin Fram og KR að leita fyrir sér um erlenda gesti. Fyrir valinu varð Kaupmannahafnarliðið Akademisk Boldklub, betur þekkt undir skammstöfuninni AB.

Eins og nafnið gefur til kynna var AB lið stúdenta og kennara við Kaupmannahafnarháskóla og varð Danmerkurmeistari í fyrsta sinn árið 1919, skömmu áður en það hélt í Íslandsför sína. Ákvörðunin um að bjóða AB hafði þó verið tekin áður en félagið hampaði meistaratitlinum og því um hálfgerða hundaheppni skipuleggjendanna að ræða.

Einstakir hæfileikar

Íþróttablaðið Þróttur, sem ÍR-ingar gáfu út, fjallaði ítarlega um heimsóknina í aðdraganda hennar og sagði lesendum sínum deili á væntanlegum gestum. Voru mannlýsingarnar bráðskemmtilegar og hefðu sómt sér vel í hvaða Íslendingasögu. Þannig var læknastúdentinum Sv. Holm lýst að hann væri „…?lítill vexti en sterkur og harðger. Hann er mjög lipur knattreki og næsta þrautseigur.“

Mestar vonir batt ritstjóri Þróttar þó við að fá að sjá stærðfræðiprófessorinn Harald Bohr. Harald var kunnur vísindamaður, þrátt fyrir að standa nokkuð í skugga bróður síns, eðlisfræðingsins Níelsar Bohr. Þeir bræðurnir léku báðir um tíma með AB. Níels sem markvörður en Harald sem aðalmarkaskorari.

Voru frásagnir af afrekum hans ævintýralegar í meira lagi:„Í eitt skifti fékk hann tíu þúsundir manna til að æpa fagnaðaróp og klappa í tíu mínútur. Það var í miklum og tvísýnum kappleik við Englendinga, að Bohr rak knöttinn af mikilli snild fram hjá tveimur mótherjum. Fólkið var mjög hrifið. En nú hafði Bohr mist vasaklút sinn – og í staðinn fyrir að skora mark, snýr Bohr nú við, rekur knöttinn til baka og sleppur aftur fram hjá Englendingunum, nær vasaklútnum og rekur nú knöttinn í þriðja sinni fram hjá Bretanum, – sem stóð og glápti af undrun – og beina leið í mark.“

Því miður brást sú von greinarhöfundar að sjá stærðfræðinginn stórkostlega, því Harald Bohr var ekki í leikmannahópi AB sem kom til Reykjavíkur. Þar var þó margt snjallra leikmanna sem settu svip á bæinn. Reykjavík var raunar með alþjóðlegasta móti þessa sumardaga, því á sama tíma var þar staddur danskur kvikmyndatökuhópur til að festa á filmu Sögu Borgarættarinnar eftir Gunnar Gunnarsson. Hefur rithöfundurinn Ólafur Gunnarsson dregið upp skýra mynd af atburðum þessara vikna í skáldsögu sinni Höfuðlausn.

Á hestbaki

Danirnir reyndust algjörir ofjarlar íslensku félagsliðanna og unnu stórsigra á Fram, KR og sameiginlegu liði Vals og Víkings. Markatalan í leikjunum þremur var 23:2 gestunum í vil. Fjórða viðureignin var svo gegn úrvalsliði Reykjavíkurliðanna og þar urðu heldur betur óvænt úrslit, Íslendingarnir unnu 4:1. Leikurinn fór fram í úrhellisrigningu og var í snarhasti skipulögð önnur viðureign, þar sem danska liðið kom fram hefndum.

Íslendingar jafnt sem Danir áttu bágt með að trúa úrslitunum í fjórða leiknum, þótt heimamenn væru að sönnu vanari gegnblautum malarvelli en gestirnir. Kallaði þetta á sérstakar skýringar og fannst afsökunin fljótt: daginn áður höfðu dönsku gestirnir haldið í reiðtúr suður í Hafnarfjörð og voru illa þjakaðir af harðsperrum og rasssæri. Með tímanum varð sagan um reiðtúrinn afdrifaríka höfð til marks um sérstök klókindi gestgjafanna. Lægra var hvíslað um aðra skýringu: þá að í Hafnarfirði var slegið upp veislu og fengu sumir ferðalanganna sér óþarflega vel neðan í því.

Sem fyrr segir, var það ekki danska meistaratignin sem varð þess valdandi að AB var boðið til Íslands fyrstu erlendra knattspyrnufélaga. Ástæðan var miklu fremur persónuleg tengsl. Í liði AB var nefnilega Íslendingurinn og læknaneminn Samúel Thorsteinsson.

Samúel var sonur Péturs J. Thorsteinssonar, einhvers umsvifamesta athafnamanns á Íslandi um aldamótin 1900. Pétur byggði upp verslunar- og fiskvinnsluveldi sitt á Bíldudal, en var með annan fótinn í Danmörku. Hann átti fjölda barna, þar á meðal listamanninn Guðmund eða Mugg. Muggur lék einmitt eitt aðalhlutverkið í Sögu Borgarættarinnar, svo ekki er útilokað að danski kvikmyndatökuleiðangurinn hafi orðið enn frekari hvati til að knattspyrnuflokkur AB mætti á svæðið.

Fótboltafjölskylda

Flest af börnum Péturs voru listfeng, þótt ekki yrðu þau þjóðfræg fyrir þá iðju líkt og Muggur. Bræður hans þrír kynntust hins vegar allir fótbolta í Danmörku og urðu afburðamenn á því sviði.

Yngstur var Friðþjófur, sem var mesti markaskorarinn á upphafsárum íslenskrar knattspyrnu. Hann skoraði til dæmis bæði mörk Fram í 2:0 sigri á KR í vígsluleik Melavallarins þann 17. júní 1911, en sú viðureign er oft sögð fyrsti opinberi knattspyrnuleikurinn. Þá skoraði hann helming marka reykvíska úrvalsliðsins í sigurleiknum fræga gegn AB.

Á árum fyrri heimsstyrjaldarinnar var Friðþjófur Thorsteinsson við nám í Edinborg og mun þá hafa leikið fyrir áhugamannalið hins kunna félags Hibernian FC. Snemma á þriðja áratugnum fluttist Friðþjófur til Kanada. Þar bjó hann um nokkurra ára skeið, lék þar knattspyrnu og sinnti þjálfun. Hann er fyrsti Íslendingurinn sem staðið getur undir knattspyrnuþjálfaratitlinum og kynnti landsmenn fyrir ýmsum nýjungum, svo sem að leika knettinum á milli sín með stuttum sendingum í stað kýlinga.

Friðþjófur var staðalmynd stóra og markheppna framherjans. Bróðir hans Gunnar var á hinn bóginn hinn dæmigerði flinki og skapandi miðjumaður. Gunnar var burðarásinn í yfirburðaliði Fram á stríðsárunum og að margra mati efnilegasti leikmaðurinn í hópi þeirra Thorsteinssona. Hann missti hins vegar heilsuna í spænsku veikinni, sem dró hann að lokum til dauða langt fyrir aldur fram.

Samúel hafði minni tengsl við Ísland en bræður hans og bjó í Danmörku alla tíð. Hann gekk til liðs við AB um leið og hann hóf læknisnám við Kaupmannahafnarháskóla og varð samstundis fastamaður og lék á kantinum. Tvítugur að aldri, árið 1913, var hann fyrst valinn í landsliðshóp Danmerkur en kom ekki við sögu.

Suður á bóginn

Danska liðið var um þær mundir eitt það allra sterkasta í heimi og hlaut silfurverðlaunin á Ólympíuleikunum 1912, sem þá var ígildi heimsmeistarakeppninnar. Vafalítið hefði Samúel látið mikið til sín taka á Ólympíuleikunum 1916, enda á hátindi ferils síns, en vegna stríðsins voru leikarnir ekki haldnir og alþjóðlegar knattspyrnukeppnir lágu að mestu niðri.

Að stríðinu loknu, árin 1918 og 1919, náði Samúel loks að keppa fyrir Danmörku. Landsleikirnir urðu sjö talsins og var hann meðal markaskorara í 3:0 sigri á Svíum á troðfullum Parken-leikvanginum. Samúel Thorsteinsson varð þar með fyrsti íslenski landsliðsmaðurinn, enda landið á þessum árum hluti af Danmörku á íþróttasviðinu.

Árið 1910 og aftur veturinn 1912-13 braut Samúel enn eitt blaðið í íslenskri knattspyrnusögu með því að leika á Ítalíu. Systir hans og mágur voru búsett í ítölsku borginni Napólí og þangað hélt Samúel í tvígang til skemmri dvalar. Þar æfði hann og keppti með Naples FC, sem var forveri hins heimskunna félags S.S.C. Napoli. Hann tók þátt í keppninni um Ítalíumeistaratitilinn og varð einn allra fyrsti Norðurlandabúinn til að gera það.

Samúel Thorsteinsson lést í Danmörku árið 1956 og átti þá að baki farsælan læknisferil. Knattspyrnuafrek hans eru hins vegar illu heilli flestum gleymd. Hann hefur til að mynda ekki verið valinn í Heiðurshöll ÍSÍ, þar sem öndvegisíþróttamenn úr sögu Íslands eru heiðraðir. Þrettán íþróttamenn hafa nú þegar hlotið þá upphefð. Tilvalið væri að Samúel yrði sá fjórtándi.