Í leit að hinu góða í heiminum

Gríski heimspekingurinn Sókrates er af mörgum álitinn einn merkasti hugsuður allra tíma og frumkvöðull á sviði heimspekinnar. Sókrates skrifaði þó aldrei stafkrók heldur er vitneskja okkar einkum byggð á verkum lærisveins hans, heimspekingsins Platóns, en rit hans eru byggð upp sem samræður á milli Sókratesar og annarra manna. Sókrates leitaði að þekkingu með samræðu við samborgara sína í Aþenu og sú leit hefur nú leitt til þess að trúðarnir í Borgarleikhúsinu hafa afráðið að slást með í för, ríflega tvö þúsund árum síðar.

Kristjana Stefánsdóttir og Bergur Þór Ingólfsson eru höfundar trúðaóperunnar Sókrates en Kristjana semur jafnframt tónlist og Bergur Þór heldur um leikstjórnartaumana ásamt Rafael Bianciotto og þeir hafa sterkar skoðanir á eðli og mikilvægi trúða í heiminum. Rafael Bianciotto er fæddur í Argentínu og uppalinn víða um Suður-Ameríku.

„Ég hef alltaf elskað að ferðast og hef líka ástríðu fyrir tungumálum. Það hefur eitthvað að gera með öll þessi ferðalög í æsku. En til Íslands kom ég fyrst árið 1994 sem aðstoðarleikstjóri hjá Mario Gonzalez. Hann hafði kennt bæði Bergi og Halldóru Geirharðsdóttur og fleirum þegar þau voru í leiklistar­námi. Við settum upp sýningu sem hét Trúðar og það var í þeirri sýningu sem trúðarnir Barbara og Úlfar fæddust. Og trúðar deyja aldrei enda segja þeir sannleikann. Sannleikurinn lifir og hann er líka eins og trúðar, stundum dálítið ógnvekjandi. Trúðarnir eru nefnilega ógn við egóið, ekki við okkur sem í raun fögnum sannleikanum, en egóið verður stundum soldið lítið í návist trúðsins.“

Rafael bendir á að Sókrates fór einmitt þá leið í sinni vegferð að spyrja í sífellu spurninga og vera í eilífri leit að sannleikanum. „Sem börn spyrjum við spurninga í sífellu og leitum sannleikans af brennandi forvitni. En einhvers staðar á leiðinni töpum við þessum eiginleika að einhverju leyti enda fáum við ekki alltaf svörin sem við viljum fá. Góður heimspekingur spyr án þess að óttast og Sókrates gerði það og fórnaði lífinu fyrir þessa leit. Þetta er ekki sannleikur þess sem veit svarið og telur sig búa yfir hinum eina rétta sannleika, þess sem sprengir sig og aðra í loft upp fyrir sinn sannleika, þvert á móti er þetta leitin að svörum. Andstæða öfganna.

Trúðarnir og Sókrates eiga það á vissan hátt sameiginlegt að leitast við að greina og afbyggja samfélagið með stöðugum flaumi spurninga. En Rafael segir að það sem hafi laðað hann að trúðunum upprunalega hafi fyrst og fremst snúist um að afbyggja sjálfan sig. „Þegar ég hitti Mario Gonzalez og kynntist því sem hann var að gera með þessari einföldu grímu sem er aðeins hvítur hringur með tveimur götum fyrir augun, þetta er kallað neutral mask. Þessi gríma fjarlægir egóið og ég heillaðist strax af þessu. Gríman veitti mér frelsi frá egóinu til þess að skoða sjálfan mig og skilja mig betur.“

Bergur tekur undir þessar eigindir sem er að finna í trúðum. „Þetta snýst um heiðarleika. Þetta er tækni sem kallast essentialismi og hún dregur fram heiðarleika og fókus. Trúðurinn segir alltaf satt. Þess vegna vilja trúðarnir takast á við Sókrates. Ástæðurnar eru þær sömu og þegar trúðarnir tókust á við Dauðasyndirnar og Jesú litla. Þetta er spurning um heiðarleika. Sókrates er uppspretta vestrænnar siðfræði og við erum einfaldlega í leit að hinu góða í heiminum, það er þar sem trúðarnir vilja svamla. En trúðarnir bera líka ábyrgð í samfélaginu og þjóna ótvírætt mikilvægum tilgangi.

Á sama tíma erum við að fagna mistökunum, bjóða okkur sjálf velkomin í kjánaskapinn og leggja okkur fram um að sýna hversu viðkvæm og brothætt við erum. Það er dásamlega fyndið að sjá hversu mistæk og brothætt við erum.“ Rafael bætir við að þetta snúist ekki um að geta sagt það sem manni sýnist. „Heldur að það er ég sem geri grín að mér. Mér ber líka að sýna þá ábyrgð að vera heiðarlegur og reyna aldrei að svindla.“

Bergur segir að við þurfum að halda áfram að spyrja hvert annað spurninga. „Halda áfram að pota í hvert annað í kímni og af lífsgleði eins og trúðarnir gera – að leita og undrast. Hæfileikinn til þess að undrast er barnslegur og við verðum að halda í þann hæfileika því þaðan sprettur viskan eins og þar stendur.

En í sýningunni reynum við líka að eiga í samræðum við Sókrates í gegnum allar þessar aldir fyrir tilstilli hugsuða í gegnum aldirnar og allt á níutíu mínútum,“ segir Bergur og skellihlær en Rafael bendir á að sýningin sé líka um siðferði samtímans. „Á hvaða vegferð erum við og hvert stefnum við. Það er svo margt í samtímanum sem er erfitt að skilja. Grimmdin og mannvonskan.“ Bergur tekur undir það en bendir á að sýningin er ekki sögusýning heldur lifandi leikhús í leit að svörum. „Við erum að reyna að kreista safa úr skoðunum okkar og hugmyndum um heiminn.“