Tíðindalaust á norðurgosstöðvunum Guðmundur Andri Thorsson skrifar 25. ágúst 2014 08:00 Gaus? Eða gýs? Hvenær, hvernig? Á eftir? Verður þetta svona næstu tíu ár? Í hverjum fréttatíma segja ábúðarmiklir fréttamenn í gulum vestum og íbyggnir vísindamenn okkur að þá og þegar geti allt gerst – eða ekkert … Það verður hvað sem öðru líður að teljast fremur óvenjulegt í sögu náttúruhamfara á Íslandi, að menn skuli greina á um það hvort þær hafi yfirleitt átt sér stað. Það eina sem við vitum er að Jörðin er máttug. Það eina sem við vitum er að náttúran er síkvik. Kannski verður komið gos þegar þetta er lesið á mánudagsmorgni; kannski ekki. Náttúran fer sínu fram og okkar brölt skiptir þar engu máli. Það gerist sem gerist. Allt hefur allt sínar ástæður, sitt orsakasamhengi, sína röð atvika, sem vísindamenn eiga eftir að rýna í og læra af svo að þeir geti haldið áfram að ráða í líkindi komandi atburða. En þetta er það eina sem við vitum: Við erum stödd í óvissunni miðri. Það leggst misjafnlega í okkur, sem vonlegt er. Einkum á margt fjölmiðlafólk erfitt með að sætta sig við svo óljósa tilvistarlega stöðu: það hefur vanist því að annaðhvort sé eitthvað að gerast eða ekki; annaðhvort sé frétt eða engin frétt. Nú býr það við stöðugar ófréttir, sem þó eru ekki ótíðindi, og heldur ekki tíðindaleysi – heldur meira eins og hnerri sem ætlar aldrei að koma …Í óvissunni miðri Við eru stödd á því sviði í samskiptum manns og náttúru sem trúin fæst við. Þjóðkirkjan minnti einmitt á sig í síðustu viku vegna áforma um að afleggja lestur kvölds og morgna í Ríkisútvarpinu á kristilegum textum, og skarst þar enn í odda með þeim sem telja samfélagið sekúlaríserað með öllu og vilja hafa það þannig áfram og hinum sem eiga erfitt með að sjá að baki því samfélagi þegar kirkja og kristni hafði hönd í bagga með daglegu lífi landsmanna kvölds og morgna. Ég veit það ekki. Trú fer fram á öðru sviði vitundarlífsins en vísindalegur þankagangur og ber að sýna henni virðingu; líka þörf fólks fyrir samfélag við aðrar trúaðar sálir, með bænagjörð. Ég verð þó að játa að mér finnst að trúin eigi að fást við samband mannsins við Jörðina undir fótum sér og glímu við þá miklu ráðgátu sem hver manneskja stendur oft frammi fyrir á ævinni: Hvað er ég eiginlega að gera hér? Ég hef alltaf haldið að trúin vaxi fram í glímu við þá gátu og aðrar sem vísindin veita engin svör við, og um leið það undur að grös og gróður og og allt þetta líf skuli vaxa á Jörðunni. Vísindin lýsa vissulega þessu öllu af innsæi, fegurð og snilld – enda náttúrufræðin „allra vísinda indælust“, eins og Jónas Hallgrímsson sagði – en þau lýsa því bara. Trúarbrögðin eru eins og skáldskapurinn tilraun til þess að hugsa í líkingamáli um tilveruna sjálfa. En sum sé: íslensk náttúra lætur á sér kræla um þessar mundir – gerir allt ótryggt í kringum sig – við finnum til smæðar okkar og vanmáttar um leið og við horfumst í augu við ógnaröflin sem búa undir þeirri Jörð sem við göngum á. Séu til sérstök íslensk trúarbrögð þá snúast þau meira og minna um þetta ótrygga samband, allt hið ófyrirséða í náttúrunni á þessu einkennilega landi, hið hættulega, hið fagra og ógnarlega.Eru álfar kannski enn? Þetta rifjaðist upp í vikunni þegar síðasta hefti af Grapevine kom út, þessu fína blaði sem gefið er út á ensku og ætlað er fróðleiksfúsum ferðamönnum og Íslandsvinum og Íslendingum sem vilja stundum hugsa um sig utan frá. Grapevine fjallar stundum um íslensk feimnismál, bæði glaðhlakkalega og hlýlega: nú síðast íslenska álfatrú. Maður sér henni oft hallmælt þessari gömlu trú, þessari tilfinningu fyrir landinu sem lýsir sér í þeirri hugmynd að hólar og steinar og klettar séu kvikir af lífi sem fari fram á eigin forsendum utan mannlegs vilja. Það fer í taugarnar á mörgum Íslendingum að margir útlendingar skuli standa í þeirri meiningu að þessi trú sé hér almenn og útbreidd; mörgum finnst gert lítið út okkur, við séum gerð að hálfgerðum hobbitum, náttúrubörnum, frumstæðu fólki, í stað þess að okkur sé lýst sem fáguðu og nútímalegu og trúlausu borgarfólki, eins og sjálfsmynd þessa fólks kveður á um. Það fyrirverður sig eins og þriðju kynslóðar forframaður nýlendingur fyrir ömmu sína sem enn talar málið frá gamla landinu. Ég veit það ekki. Eru álfar kannski menn? Ég held ekki: hvað sem þeir kunna að vera eru þeir allt annað en menn. Þeir eru náttúruafl. Og í tjörnum nykrar en marbendlar í fjörum, marmennlar og fjörulallar; skottur og mórar skjótast um í rökkrinu, skoffín og skuggabaldur en Þorgeirsboli þarna úti í þokunni fnæsandi. Öll þessi ógn í þögninni sem er svo algjör í íslenskri náttúru; allir þessi kraftar sem geta eytt manni á svipstundu, án þess að maður fái rönd við reist; þetta mætist allt svo einkennilega í trúnni á huldufólk sem í íslenskri þjóðtrú er síkvikt afl, dyntótt og frjálst, og krefur þig um það eitt að ganga sómasamlega um – ella munirðu hafa verra af. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Skilur Guðlaugur Þór orkumál? Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Hið gleymda helvíti á jörðu Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson Skoðun Að brúa bil: Hlutverk pólitískrar orðræðu í félagslegri samheldni Nicole Leigh Mosty Skoðun Vindur í eigu þjóðar Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Gulldrengir Landspítala (Ekki KSÍ): Sönn saga um spillingu Sigurlaug Guðrún Kristjánsdóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun „Það eru allir með ADHD“ Tómas Páll Þorvaldsson Skoðun Það er komið að okkur! Friðjón R. Friðjónsson Skoðun Neyðarástand í boði Seðlabankans og ríkisstjórnarinnar Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Inga Sæland Skoðun Skoðun Skoðun Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson skrifar Skoðun Að brúa bil: Hlutverk pólitískrar orðræðu í félagslegri samheldni Nicole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hið gleymda helvíti á jörðu Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Skilur Guðlaugur Þór orkumál? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Vindur í eigu þjóðar Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Neyðarástand í boði Seðlabankans og ríkisstjórnarinnar Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Inga Sæland skrifar Skoðun Forvarnir gegn ofbeldi: Samfélagsátak í upphafi skólaárs Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Bjartsýnt og betra samfélag Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Það er alltaf von: Samtökin ‘78 styðja Píeta Bjarndís Helga Tómasdóttir skrifar Skoðun Lítil grein um stóran sáttmála Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Það er komið að okkur! Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Nýtt viðhorf í húsnæðismálum Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun Fór út fyrir umboð sitt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „Áhrifavaldar“ og „Sauðirnir“ sem fylgja þeim Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „...nema sveitarstjórnir og lögregla“ Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjónarhornið er það sem skiptir mestu Anton McKee skrifar Skoðun Ég er eins og ég er Sólveig Sigurðardóttir skrifar Skoðun Brúin yfir Fossvog Sigurður Oddsson skrifar Skoðun Kominn tími til að laga lýðræðishallann og skapa traust til stjórnmálanna Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Var jafnrétti í heiðri haft af ráðherra jafnréttismála? Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Má fjársýslan semja við Rapyd? Gunnar Már Gunnarsson,Sindri Kristjánsson skrifar Skoðun Gulldrengir Landspítala (Ekki KSÍ): Sönn saga um spillingu Sigurlaug Guðrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Byggja upp eða pakka? Gerður Gestsdóttir Valgerðardóttir skrifar Skoðun Loftslagsaðgerðir í sátt við líffræðilega fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir, Guðrún Schmidt skrifar Skoðun Oft er ekki nægjanleg mönnun til þess að sinna félagslífi/tómstundum Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Verði ykkur að trú ykkar! Vangaveltur um stóra kirkjugarðsmálið Gunnar Jóhannesson skrifar Skoðun Ráðvilltur ráðgjafi ríkisstjórnar Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Ímyndaðu þér að þú sért átján ára stúlka... Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga lýðræði og hátíðarhöld sameiginlegt Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stjórnartíðindi 150 ára Svavar Kjarrval skrifar Sjá meira
Gaus? Eða gýs? Hvenær, hvernig? Á eftir? Verður þetta svona næstu tíu ár? Í hverjum fréttatíma segja ábúðarmiklir fréttamenn í gulum vestum og íbyggnir vísindamenn okkur að þá og þegar geti allt gerst – eða ekkert … Það verður hvað sem öðru líður að teljast fremur óvenjulegt í sögu náttúruhamfara á Íslandi, að menn skuli greina á um það hvort þær hafi yfirleitt átt sér stað. Það eina sem við vitum er að Jörðin er máttug. Það eina sem við vitum er að náttúran er síkvik. Kannski verður komið gos þegar þetta er lesið á mánudagsmorgni; kannski ekki. Náttúran fer sínu fram og okkar brölt skiptir þar engu máli. Það gerist sem gerist. Allt hefur allt sínar ástæður, sitt orsakasamhengi, sína röð atvika, sem vísindamenn eiga eftir að rýna í og læra af svo að þeir geti haldið áfram að ráða í líkindi komandi atburða. En þetta er það eina sem við vitum: Við erum stödd í óvissunni miðri. Það leggst misjafnlega í okkur, sem vonlegt er. Einkum á margt fjölmiðlafólk erfitt með að sætta sig við svo óljósa tilvistarlega stöðu: það hefur vanist því að annaðhvort sé eitthvað að gerast eða ekki; annaðhvort sé frétt eða engin frétt. Nú býr það við stöðugar ófréttir, sem þó eru ekki ótíðindi, og heldur ekki tíðindaleysi – heldur meira eins og hnerri sem ætlar aldrei að koma …Í óvissunni miðri Við eru stödd á því sviði í samskiptum manns og náttúru sem trúin fæst við. Þjóðkirkjan minnti einmitt á sig í síðustu viku vegna áforma um að afleggja lestur kvölds og morgna í Ríkisútvarpinu á kristilegum textum, og skarst þar enn í odda með þeim sem telja samfélagið sekúlaríserað með öllu og vilja hafa það þannig áfram og hinum sem eiga erfitt með að sjá að baki því samfélagi þegar kirkja og kristni hafði hönd í bagga með daglegu lífi landsmanna kvölds og morgna. Ég veit það ekki. Trú fer fram á öðru sviði vitundarlífsins en vísindalegur þankagangur og ber að sýna henni virðingu; líka þörf fólks fyrir samfélag við aðrar trúaðar sálir, með bænagjörð. Ég verð þó að játa að mér finnst að trúin eigi að fást við samband mannsins við Jörðina undir fótum sér og glímu við þá miklu ráðgátu sem hver manneskja stendur oft frammi fyrir á ævinni: Hvað er ég eiginlega að gera hér? Ég hef alltaf haldið að trúin vaxi fram í glímu við þá gátu og aðrar sem vísindin veita engin svör við, og um leið það undur að grös og gróður og og allt þetta líf skuli vaxa á Jörðunni. Vísindin lýsa vissulega þessu öllu af innsæi, fegurð og snilld – enda náttúrufræðin „allra vísinda indælust“, eins og Jónas Hallgrímsson sagði – en þau lýsa því bara. Trúarbrögðin eru eins og skáldskapurinn tilraun til þess að hugsa í líkingamáli um tilveruna sjálfa. En sum sé: íslensk náttúra lætur á sér kræla um þessar mundir – gerir allt ótryggt í kringum sig – við finnum til smæðar okkar og vanmáttar um leið og við horfumst í augu við ógnaröflin sem búa undir þeirri Jörð sem við göngum á. Séu til sérstök íslensk trúarbrögð þá snúast þau meira og minna um þetta ótrygga samband, allt hið ófyrirséða í náttúrunni á þessu einkennilega landi, hið hættulega, hið fagra og ógnarlega.Eru álfar kannski enn? Þetta rifjaðist upp í vikunni þegar síðasta hefti af Grapevine kom út, þessu fína blaði sem gefið er út á ensku og ætlað er fróðleiksfúsum ferðamönnum og Íslandsvinum og Íslendingum sem vilja stundum hugsa um sig utan frá. Grapevine fjallar stundum um íslensk feimnismál, bæði glaðhlakkalega og hlýlega: nú síðast íslenska álfatrú. Maður sér henni oft hallmælt þessari gömlu trú, þessari tilfinningu fyrir landinu sem lýsir sér í þeirri hugmynd að hólar og steinar og klettar séu kvikir af lífi sem fari fram á eigin forsendum utan mannlegs vilja. Það fer í taugarnar á mörgum Íslendingum að margir útlendingar skuli standa í þeirri meiningu að þessi trú sé hér almenn og útbreidd; mörgum finnst gert lítið út okkur, við séum gerð að hálfgerðum hobbitum, náttúrubörnum, frumstæðu fólki, í stað þess að okkur sé lýst sem fáguðu og nútímalegu og trúlausu borgarfólki, eins og sjálfsmynd þessa fólks kveður á um. Það fyrirverður sig eins og þriðju kynslóðar forframaður nýlendingur fyrir ömmu sína sem enn talar málið frá gamla landinu. Ég veit það ekki. Eru álfar kannski menn? Ég held ekki: hvað sem þeir kunna að vera eru þeir allt annað en menn. Þeir eru náttúruafl. Og í tjörnum nykrar en marbendlar í fjörum, marmennlar og fjörulallar; skottur og mórar skjótast um í rökkrinu, skoffín og skuggabaldur en Þorgeirsboli þarna úti í þokunni fnæsandi. Öll þessi ógn í þögninni sem er svo algjör í íslenskri náttúru; allir þessi kraftar sem geta eytt manni á svipstundu, án þess að maður fái rönd við reist; þetta mætist allt svo einkennilega í trúnni á huldufólk sem í íslenskri þjóðtrú er síkvikt afl, dyntótt og frjálst, og krefur þig um það eitt að ganga sómasamlega um – ella munirðu hafa verra af.
Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson Skoðun
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Neyðarástand í boði Seðlabankans og ríkisstjórnarinnar Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Inga Sæland Skoðun
Skoðun Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson skrifar
Skoðun Að brúa bil: Hlutverk pólitískrar orðræðu í félagslegri samheldni Nicole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Neyðarástand í boði Seðlabankans og ríkisstjórnarinnar Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Inga Sæland skrifar
Skoðun Kominn tími til að laga lýðræðishallann og skapa traust til stjórnmálanna Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Gulldrengir Landspítala (Ekki KSÍ): Sönn saga um spillingu Sigurlaug Guðrún Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Loftslagsaðgerðir í sátt við líffræðilega fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir, Guðrún Schmidt skrifar
Skoðun Oft er ekki nægjanleg mönnun til þess að sinna félagslífi/tómstundum Atli Már Haraldsson skrifar
Fyrirtæki og stofnanir á Íslandi mega lögum samkvæmt ekki eiga viðskipti við Rapyd Björn B Björnsson Skoðun
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Neyðarástand í boði Seðlabankans og ríkisstjórnarinnar Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Inga Sæland Skoðun