Svar til Heimis Eyvindarsonar Oddný G. Harðardóttir skrifar 11. nóvember 2011 06:00 Heimir Eyvindarson skrifaði grein fyrir skömmu sem bar yfirskriftina Til þingmanna Samfylkingarinnar. Í greininni veltir Heimir fyrir sér réttlæti í leiðréttingu skulda heimila og fyrirtækja. Það er mér bæði ljúft og skylt að svara grein hans með því að fara yfir stöðu mála. Glíman við skuldavandann er eitt mikilvægasta en um leið flóknasta úrlausnarefnið sem hrunið leiddi af sér. Enda snýst það ekki einungis um skuldastöðu fólks heldur einnig um sanngirni og réttlæti. Afleiðingar hrunsins eru mjög óréttlátar en það er ómögulegt að koma í veg fyrir að almenningur finni fyrir þeim í formi minnkandi kaupmáttar, hækkandi skatta, skertri almannaþjónustu og hækkandi lána. Engin ríkisstjórn í Vestur-Evrópu hefur þó gripið til jafn víðtækra aðgerða til hjálpar skuldugum heimilum og ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur. Vandinn sem við glímum við varð að stórum hluta til í stórkostlegri þenslu á lána- og íbúðamarkaði upp úr aldamótum fram að hruni. Árið 2003 voru lán fyrst veitt til húsnæðiskaupa í erlendri mynt, árið 2004 voru veitt 90% lán og síðan 100% lán. Greiður aðgangur var að lánsfé og húsnæðisverð hækkaði hratt. Viðvörunarbjöllur hringdu víða og hætta skapaðist á því að fólk lenti í skuldafjötrum. Bankarnir héldu samt áfram að lána. Verð á húsnæði hækkaði um 60% milli áranna 2000-2007 og heimilin urðu mörg of skuldsett miðað við ráðstöfunartekjur. Lánveitendur og stjórnvöld sköpuðu aðstæður fyrir þessa miklu skuldsetningu en gerðu ekki ráðstafanir um úrræði ef illa færi. Ábyrgð þeirra er mikil þó lántakendur geti ekki talist ábyrgðarlausir með öllu. Þau úrræði sem ríkið hefur gripið til í þeim tilgangi að leysa vandann hér og nú takmarkast af fjárhagslegri getu ríkisins og lánastofnana, s.s. Íbúðalánasjóðs og lífeyrissjóða, en einnig af landslögum og einkaréttarákvæði stjórnarskrárinnar. Aðgerðir ríkisins hafa miðað að því að knýja bankana sjálfa til aðstoðar við heimilin. Bankarnir hafa hag af því að gera heimilin greiðsluhæf, en það hefði hins vegar reynst ríkinu gríðarlega kostnaðarsamt að taka til sín allt verkefnið og „ríkisvæða" skyldur bankanna og velta þeim yfir á almenning í landinu í gegnum aukinn niðurskurð eða skattahækkanir. Við mat á þeim víðtæku aðgerðum sem hefur verið gripið til er rétt að hafa í huga að þegar núverandi stjórnvöld tóku við vorið 2009 voru réttindi skuldara svo til engin. Í kjölfar dóms Hæstaréttar um ólögmæti gengistryggðra lána voru erlend lán færð yfir í íslenskar krónur. Boðið var upp á greiðslujöfnun, yfirveðsett húsnæðislán færð niður í 110% af verðmæti eignar með almennri aðgerð og gjaldþrotalögum breytt skuldurum í hag. Þá voru ýmsar réttarbætur gerðar er lúta að framkvæmd og eftirmálum nauðungarsölu. Vaxtabætur voru hækkaðar verulega auk þess sem komið var á sérstakri vaxtaniðurgreiðslu. Þriðjungur allra greiddra vaxta af húsnæðislánum er nú endurgreiddur af ríkinu. Stofnun embættis umboðsmanns skuldara var afar mikilvæg en embættið sinnir margvíslegum verkefnum sem öll miða að því að aðstoða einstaklinga í skuldavanda. Stærsta verkefni embættisins er greiðsluaðlögun einstaklinga sem miðar að því að aðlaga greiðslubyrði að greiðslugetu. Þessa dagana eru fjármálafyrirtækin að vinna úr þúsundum mála og þeim sem fá úrlausn fjölgar jafnt og þétt. Æskilegast væri að afskrifa meira af skuldum heimila sem hafa, a.m.k. tímabundið, tapað eigin fé í íbúðum sínum með hækkun höfuðstóls og lækkun fasteignaverðs. Gert er þó ráð fyrir að um og eftir áramót hafi um 200 milljarðar króna verið afskrifaðir hjá heimilum frá hruni. Afskriftir eiga sér stað hjá þeim heimilum sem ekki geta staðið undir greiðslubyrðinni og þurfa aðlögun skulda að greiðslugetu en einnig hjá öllum þeim öðrum sem skulda meira en 110% í heimili sínu. Það er ekki nema eðlilegt að fólki finnist óréttlátt að afskrifaðar séu stórar upphæðir af fyrirtækjum í eigu þeirra sem fóru offari en ekkert afskrifað hjá þeim sem fóru varlega og geta enn staðið í skilum. Undir það tek ég heils hugar. Staðreyndin er hinsvegar sú að umrædd fyrirtæki fóru á hausinn eða voru ógreiðslufær og afskriftir flestar á kostnað erlendra kröfuhafa en ekki á kostnað ríkissjóðs. Eigendurnir voru ekki í persónulegri ábyrgð, enda ábyrgð eigenda fyrirtækja almennt takmörkuð með lögum eftir félagaformi. Eftirlitsnefnd fylgist með því að bankarnir geri ekki upp á milli manna eða fyrirtækja við skuldaaðlögun. Fátt var meira freistandi fyrir síðustu kosningar en að lofa almennri niðurfærslu á skuldum. Það hefði verið óábyrgt þar sem ekki hefði verið hægt að standa við það loforð að greiða hundruð milljarða úr ríkissjóði sem þegar var rekinn með miklum halla. Þess í stað var farin sú leið að mæta vandanum á einstaklingsbundnum grunni og huga sérstaklega að þeim sem verst eru staddir. Ríkissjóður hefur því miður ekki burði til að standa undir skuldaafskriftum sem hvert einasta heimili teldi fullnægjandi. Það þýðir samt ekki að alls ekkert sé hægt að gera. Bæta þarf strax augljósa galla þeirra úrræða sem gripið hefur verið til og huga fyrst að einstæðum foreldrum, barnafjölskyldum og þeim heimilum sem ekki get nýtt sér 110% leiðina vegna íbúðalána tryggðum með lánsveði. Ég þakka Heimi hvatninguna og fullyrði að við munum vinna hörðum höndum að því að færa úrlausn skuldavandans í réttlætisátt með því að bæta og efla úrræðin sem nú eru til staðar og bæta við nýjum eftir efnum og reynslu af þeim eldri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Oddný G. Harðardóttir Skoðanir Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Sjá meira
Heimir Eyvindarson skrifaði grein fyrir skömmu sem bar yfirskriftina Til þingmanna Samfylkingarinnar. Í greininni veltir Heimir fyrir sér réttlæti í leiðréttingu skulda heimila og fyrirtækja. Það er mér bæði ljúft og skylt að svara grein hans með því að fara yfir stöðu mála. Glíman við skuldavandann er eitt mikilvægasta en um leið flóknasta úrlausnarefnið sem hrunið leiddi af sér. Enda snýst það ekki einungis um skuldastöðu fólks heldur einnig um sanngirni og réttlæti. Afleiðingar hrunsins eru mjög óréttlátar en það er ómögulegt að koma í veg fyrir að almenningur finni fyrir þeim í formi minnkandi kaupmáttar, hækkandi skatta, skertri almannaþjónustu og hækkandi lána. Engin ríkisstjórn í Vestur-Evrópu hefur þó gripið til jafn víðtækra aðgerða til hjálpar skuldugum heimilum og ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur. Vandinn sem við glímum við varð að stórum hluta til í stórkostlegri þenslu á lána- og íbúðamarkaði upp úr aldamótum fram að hruni. Árið 2003 voru lán fyrst veitt til húsnæðiskaupa í erlendri mynt, árið 2004 voru veitt 90% lán og síðan 100% lán. Greiður aðgangur var að lánsfé og húsnæðisverð hækkaði hratt. Viðvörunarbjöllur hringdu víða og hætta skapaðist á því að fólk lenti í skuldafjötrum. Bankarnir héldu samt áfram að lána. Verð á húsnæði hækkaði um 60% milli áranna 2000-2007 og heimilin urðu mörg of skuldsett miðað við ráðstöfunartekjur. Lánveitendur og stjórnvöld sköpuðu aðstæður fyrir þessa miklu skuldsetningu en gerðu ekki ráðstafanir um úrræði ef illa færi. Ábyrgð þeirra er mikil þó lántakendur geti ekki talist ábyrgðarlausir með öllu. Þau úrræði sem ríkið hefur gripið til í þeim tilgangi að leysa vandann hér og nú takmarkast af fjárhagslegri getu ríkisins og lánastofnana, s.s. Íbúðalánasjóðs og lífeyrissjóða, en einnig af landslögum og einkaréttarákvæði stjórnarskrárinnar. Aðgerðir ríkisins hafa miðað að því að knýja bankana sjálfa til aðstoðar við heimilin. Bankarnir hafa hag af því að gera heimilin greiðsluhæf, en það hefði hins vegar reynst ríkinu gríðarlega kostnaðarsamt að taka til sín allt verkefnið og „ríkisvæða" skyldur bankanna og velta þeim yfir á almenning í landinu í gegnum aukinn niðurskurð eða skattahækkanir. Við mat á þeim víðtæku aðgerðum sem hefur verið gripið til er rétt að hafa í huga að þegar núverandi stjórnvöld tóku við vorið 2009 voru réttindi skuldara svo til engin. Í kjölfar dóms Hæstaréttar um ólögmæti gengistryggðra lána voru erlend lán færð yfir í íslenskar krónur. Boðið var upp á greiðslujöfnun, yfirveðsett húsnæðislán færð niður í 110% af verðmæti eignar með almennri aðgerð og gjaldþrotalögum breytt skuldurum í hag. Þá voru ýmsar réttarbætur gerðar er lúta að framkvæmd og eftirmálum nauðungarsölu. Vaxtabætur voru hækkaðar verulega auk þess sem komið var á sérstakri vaxtaniðurgreiðslu. Þriðjungur allra greiddra vaxta af húsnæðislánum er nú endurgreiddur af ríkinu. Stofnun embættis umboðsmanns skuldara var afar mikilvæg en embættið sinnir margvíslegum verkefnum sem öll miða að því að aðstoða einstaklinga í skuldavanda. Stærsta verkefni embættisins er greiðsluaðlögun einstaklinga sem miðar að því að aðlaga greiðslubyrði að greiðslugetu. Þessa dagana eru fjármálafyrirtækin að vinna úr þúsundum mála og þeim sem fá úrlausn fjölgar jafnt og þétt. Æskilegast væri að afskrifa meira af skuldum heimila sem hafa, a.m.k. tímabundið, tapað eigin fé í íbúðum sínum með hækkun höfuðstóls og lækkun fasteignaverðs. Gert er þó ráð fyrir að um og eftir áramót hafi um 200 milljarðar króna verið afskrifaðir hjá heimilum frá hruni. Afskriftir eiga sér stað hjá þeim heimilum sem ekki geta staðið undir greiðslubyrðinni og þurfa aðlögun skulda að greiðslugetu en einnig hjá öllum þeim öðrum sem skulda meira en 110% í heimili sínu. Það er ekki nema eðlilegt að fólki finnist óréttlátt að afskrifaðar séu stórar upphæðir af fyrirtækjum í eigu þeirra sem fóru offari en ekkert afskrifað hjá þeim sem fóru varlega og geta enn staðið í skilum. Undir það tek ég heils hugar. Staðreyndin er hinsvegar sú að umrædd fyrirtæki fóru á hausinn eða voru ógreiðslufær og afskriftir flestar á kostnað erlendra kröfuhafa en ekki á kostnað ríkissjóðs. Eigendurnir voru ekki í persónulegri ábyrgð, enda ábyrgð eigenda fyrirtækja almennt takmörkuð með lögum eftir félagaformi. Eftirlitsnefnd fylgist með því að bankarnir geri ekki upp á milli manna eða fyrirtækja við skuldaaðlögun. Fátt var meira freistandi fyrir síðustu kosningar en að lofa almennri niðurfærslu á skuldum. Það hefði verið óábyrgt þar sem ekki hefði verið hægt að standa við það loforð að greiða hundruð milljarða úr ríkissjóði sem þegar var rekinn með miklum halla. Þess í stað var farin sú leið að mæta vandanum á einstaklingsbundnum grunni og huga sérstaklega að þeim sem verst eru staddir. Ríkissjóður hefur því miður ekki burði til að standa undir skuldaafskriftum sem hvert einasta heimili teldi fullnægjandi. Það þýðir samt ekki að alls ekkert sé hægt að gera. Bæta þarf strax augljósa galla þeirra úrræða sem gripið hefur verið til og huga fyrst að einstæðum foreldrum, barnafjölskyldum og þeim heimilum sem ekki get nýtt sér 110% leiðina vegna íbúðalána tryggðum með lánsveði. Ég þakka Heimi hvatninguna og fullyrði að við munum vinna hörðum höndum að því að færa úrlausn skuldavandans í réttlætisátt með því að bæta og efla úrræðin sem nú eru til staðar og bæta við nýjum eftir efnum og reynslu af þeim eldri.
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar