Innlent

Jón Atli í viðtali: Tilfinningaklámið er úti um allt

Bergsteinn Sigurðsson skrifar
Jón Atli Jónasson. Mynd/Stefán
Jón Atli Jónasson. Mynd/Stefán

Mojito, nýtt leikrit eftir Jón Atla Jónasson, verður frumsýnt í Tjarnarbíói 17. nóvember næstkomandi. Undirliggjandi stef verksins eru afleiðingar efnahagshrunsins. Leikritið fjallar um tvo starfsmenn úr skilanefnd banka sem hittast fyrir tilviljun. Annar þeirra fer að rifja upp heimsókn sína á indversk/pakistanskan veitingastað í Reykjavík, sem endaði með ósköpum. Glös, borð og stólar voru brotin og slagsmál brutust út.

Sögumaðurinn er hins vegar truflaður í miðjum klíðum af veitingamanninum, sem stígur inn í frásögnina og bætir við sinni hlið mála og kemur þá í ljós að atburðarásin er sögumanninum ekki jafn mikið í vil og hann vildi vera láta.

„Ég get sagt að verkið byggir á raunverulegum atburðum," segir Jón Atli og kímir. „Upphaflega var það Hallur Ingólfsson, félagi minn úr Mindgroup, sem stakk þessari hugmynd að mér. Hann bar kennsl á hvaða merkingu atburðarásin í þessari sögu fæli í sér og opnaði augu mín fyrir möguleikanum á að búa til úr þessu leikrit."



Timburmenn hrunsins

Jón Atli segir að grunnstef verksins sé gildi frásagnar í tilveru okkar og hvað gerist þegar við missum valdið yfir okkar eigin frásögn. „Við skilgreinum tilveru okkar gegnum frásögn; með sögum sem við segjum um okkur sjálf og aðra. Mojito fjallar um mann sem missir valdið á eigin frásögn og verður berskjaldaður fyrir vikið. Við sjáum mörg dæmi um þetta í samfélaginu í dag; frásögn þekktra manna af því sem gerðist hér á landi rímar illa við það sem er satt. Að vissu leyti má segja að þetta sé það sem gerðist með sjálft hrunið. Fram að því réðum við yfir okkar eigin sögu. En þegar athygli umheimsins beindist að okkur vorum við ekki lengur einráð um hvernig sagan af því hvað gerðist hér var sögð."

Jón Atli er ásamt Halli Ingólfssyni og Jóni Páli Eyjólfssyni í fararbroddi þeirra leikhúsmanna sem hafa brugðist beint við hruninu með frumsömdum verkum um „ástandið", Þú ert hér og Góðir Íslendingar, sem sýnd voru í Borgarleikhúsinu.

„Við lifum á undarlegum tímum," segir Jón Atli. „Við erum að upplifa timburmenn ákveðins „góðæris" þar sem menn stíga fram og segja: „ég gerði ekkert rangt, ég braut engar reglur," af því að það voru engar reglur. En það var hins vegar ákveðið gildismat. Nú stöndum við frammi fyrir því að það er enginn samningur um hvað nýja gildismatið feli í sér.

Forsætisráðherra talar um Ísland sem velferðarríki en það þarf að skilgreina það. Hvað þýðir það að vera velferðarríki? Felur það í sér möguleikann til að lifa með reisn? Það er engin reisn í því að standa í biðröð eftir matargjöfum eða safna dósum í miðbænum til að eiga fyrir mat."



Tilfinningaklámið veður uppi

Annað einkenni þessara timburmanna segir Jón Atli vera að við séum ginkeyptari fyrir tilfinningaklámi en áður. „Það er spilað á þessa þörf okkar á hluttekningu sem aldrei fyrr. Tilfinningaklámið er alls staðar í kringum okkur, Það er bara partur af okkar neyslumenningu. Um daginn var frétt á Stöð tvö um veikan chihuahua-hvolp, sem var umkringdur kertum og blómum sem fólk hafði sent. Það hefði alveg eins verið hægt að setja barn í staðinn fyrir hundinn, samhengið hefði verið óbreytt.

Á forsíðu helgarblaðs DV er kannski viðtal við einhverja ágætis konu og í fyrirsögninni er slegið upp: „Barðist við krabbamein - missti vinnuna - var lamin í æsku." Nú á dögum þarf helst að hafa þrjár eða fjórar sjokkerandi fyrirsagnir með einu viðtali þegar fyrir nokkrum árum hefði ein nægt.

Það er aukin tilhneiging til að sviðsetja hlutina en um leið tökum við úr þeim allan háska.

Ég sá til dæmis myndskeið úr Búsáhaldabyltinguna, svarthvítt, sýnt hægt og undir hljómaði tónlist Sigur Rósar. Þegar hlutirnir eru bornir fram svona erum við að taka þá úr sambandi, aftengja þá við hið hættulega. Við gerum þetta við allt. Einhver heldur tilfinningaþrungna og magnaða ræðu á Austurvelli. Daginn eftir er hann kominn í Séð og heyrt eða að segja frá uppáhaldsuppskriftinni sinni í Fréttablaðinu. Svona tökum við allt úr sambandi."



Gjöfult ár

Auk þess að skrifa Mojito leikstýrir Jón Atli leikritinu. Hann segir talsverðan mun á því að leikstýra verki sjálfur eða að vinna það í hópi. „Þetta hefur alls ekkert með vald yfir verkinu að gera," tekur hann fram, „þetta er allt mjög demókratískt. En það er mikill munur á því að vinna með Vesturporti,sem ég gerði Brim með, sem setur upp mjög íburðarmiklar sýningar með flókinni leikmynd, eða með Mindgroup, sem setur upp mjög kaótískar sýningar. Í Djúpinu reyndi ég að hafa formið sem einfaldast og sigta frá það sem þurfti ekki. Sem endaði með einum manni á sviðinu. Það er svipað uppi á teningnum í þessu leikriti, nema að það endaði með tveimur mönnum og Mojito-bar."

Þetta hefur að mörgu leyti verið gjöfult ár fyrir Jón Atla. Einleikur hans Djúpið var tilnefndur til Grímuverðlauna sem sýning ársins og hann sjálfur sem leikskáld ársins, auk þess sem kvikmynd byggð á verkinu er langt komin í tökum. Þá byggir kvikmyndin Brim, sem frumsýnd var í október, einnig á samnefndu leikriti Jóns Atla. Hann segist aldrei hafa séð það fyrir sér að leikrit hans myndu rata á hvíta tjaldið.

„Það er reyndar mikill munur á þessum myndum hvað aðkomu mína áhrærir. Ég kom ekkert við sögu við gerð Brims, Vesturportshópurinn, sem ég gerði leikritið með, vann myndina ásamt leikstjóranum og þetta er algjörlega þeirra listaverk. Ég er miklu meira viðriðinn Djúpið og skrifa handritið að myndinni ásamt Baltasar Kormáki. Aldrei hefði mér dottið í hug að það leikrit yrði að kvikmynd en það hefur verið mjög skemmtilegt að skrifa handritið. Við endurskrifuðum það alveg frá grunni og myndin verður talsvert frábrugðin leikritinu."



Fátækt í íslenskri leikritun

Jón Atli hefur verið afkastamikið leikskáld undanfarinn áratug eða svo. Hann segist hafa fundið sig fljótt í leikritun því hann „skilji reglurnar" í leikhúsinu. Hann segir hins vegar ákveðna fátækt í íslenskri leikritun nú um mundir.

„Það er í sjálfu sér ekki við leikskáldin að sakast," segir hann. „Þegar maður skoðar það betur hefur það meira með stofnanirnar að gera, stóru leikhúsin. Oft njóta verkin sem slík ekki sannmælis því leikhúsin eru ítrekað að setja upp íslensk verk sem eru ekki tilbúin. Manni gremst það dálítið, því það er ekki verið að gera neinum greiða með þessu."

Skemmtikraftar eða listamenn

Spurður hvernig honum hafi fundist listamenn bregðast við hruninu segir hann það velta á því hvernig við skilgreinum listamenn.

„Okkur hættir til að blanda saman listamönnum og skemmtikröftum. Leikhúsið er fullt af fólki sem vill bara skemmta. Sú tilhneiging gerir leikhúsið að mörgu leyti ófært um að takast á við atburði líðandi stundar.

Sú kúltúrpólitík sem við rekum þarfnast endurskoðunar. Hugmyndin að baki þessum stofnunum sem við erum með, stóru leikhúsunum, gengur ekki. Fólk fer oftast í leikhús af því það langar til að sjá eitthvað og leikhúsið er í þeirri stöðu að það er að reyna að svara ákveðinni eftirspurn. En fyrir vikið er enginn að setja upp leikrit sem fólk þarf að sjá.

Þetta er ekkert séríslenskt vandamál, þetta er að gerast um alla Evrópu. Það er fullt af færu fólki inni í leikhúsunum en strúktúr sjálfra stofnananna gerir þeim ókleift að segja neitt sem hefur vægi. Í stóru leikhúsunum falla hættulegu sýningarnar inn í fjöldann og verða í besta falli eins og sterkur chili-réttur á hlaðborði í fermingarveislu."

Finnst honum þá betra að setja upp verk sín á minni vettvangi, eins og í Tjarnarbíói?

„Nei," segir hann ákveðið og glottir. „Ég held að verk mín myndu njóta sín mun betur á stóru sviði."








Fleiri fréttir

Sjá meira


×