Háskólar í mótun III 21. október 2010 06:00 Háskólar og æðri menntun gegna æ mikilvægara hlutverki í nútímasamfélagi. Í stuttu máli felst meginhlutverk háskóla í að efla vísindi og fræði með rannsóknum og kennslu; leggja grunn að sérhæfðri fagmennsku; vera grundvöllur framþróunar og nýsköpunar en jafnframt gagnrýnið afl í samfélaginu sem byggir á akademísku frelsi. Óhætt er að fullyrða að háskólar landsins hafi mjög margþættu hlutverki að gegna. Ég hef orðið vör við það að þegar ég ræði um samfélagslega ábyrgð háskóla spyr fólk iðulega hvort mér sé þá ekki umhugað um kennslu eða rannsóknir. Þvert á móti: Öll þessi hlutverk styðja hvert við annað, ekki síst ef stjórnendur og fagfólk í háskólum er meðvitað um þau. Í grein sinni frá 2007 lýsir Páll Skúlason því að erfiðleikarnir sem háskólar eiga við að etja um þessar mundir stafi líklega af því að samfélagseðli þeirra hafi verið vanrækt. Þetta samfélagseðli hafi verið látið víkja fyrir fyrirtækissjónarmiðinu þegar háskólinn tekur upp á því að laga sig að rökvísi fyrirtækisins, hvort sem þá er átt við framleiðslu eða sölu, og látið í veðri vaka að skyldur hans felist í að skila hagnaði. Lærdómur skýrslu rannsóknarnefndarEf við skoðum skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis um það sem fór úrskeiðis í aðdraganda hrunsins er þar mikinn lærdóm að draga en líka margar spurningar sem þarf að svara. Stjórnendur bankanna voru ekki ómenntaðir í þeim skilningi að þeir hefðu ekki prófgráður. Hins vegar má spyrja um menntun þeirra sem viljandi brjóta reglur því að eitt af því sem kom fram í skýrslunni var að það regluverk sem þó var til staðar var ekki virt. Það vekur spurningar um mannlegt eðli - af hverju breyta menn rangt? Menntun felst ekki aðeins í að fá þjálfun í tilteknu starfi eða verklagi. Hún felst í að efla þroska sinn og skilja hvað felst í því að vera maður. Hún felst í því að temja sér gagnrýna hugsun þannig að hver og einn geti tekið sjálfstæða og gagnrýna afstöðu í flóknum málum Lengi vel hefur þetta verið undirstaða alls háskólanáms í Bandaríkjum Norður-Ameríku að háskólanemar taka grunn í heimspeki, listum og öðrum húmanískum fögum sem á að þjóna þessum tilgangi. En með kröfum um aukna sérhæfingu á öllum sviðum er hættan sú að þessum húmanísku fögum hnigni og raunar sjáum við þess þegar merki. Sá lærdómur sem við gætum hins vegar dregið af rannsóknaskýrslunni er að þetta þarf einmitt að byggja upp því að menn sem þekkja sjálfa sig og gefa sér tíma til að hugsa, gagnrýna og skoða málin eru líklegir til að taka viturlegar ákvarðanir í þágu samfélagsins. Hefði gagnrýnin hugsun verið höfð að leiðarljósi hefðu Íslendingar verið betur heima í hinu alþjóðlega fjármálakerfi og þeim öflum sem þar stjórna. Íslenskir borgarar hefðu þar af leiðandi verið gagnrýnni á aðferðir og vinnulag bankanna. Gagnrýni hefði þá ekki verið flokkuð sem úrtölur, neikvæðni og leiðindi heldur eðlilegur hluti af lýðræðissamfélagi. Og háskólar eiga og verða að vera leiðandi í því að efla þessa gagnrýnu hugsun, það er ein af mörgum skyldum þeirra þannig að þeir nemendur sem lokið hafa námi í háskólum landsins séu færir um að taka sjálfstæða afstöðu - hvort sem þeir verða viðskiptafræðingar, kennarar eða læknar. Gæði háskólastarfsinsÍslendingar fjármagna háskólastarf sitt fyrst og fremst með skattfé. Miklu skiptir að þeir fjármunir nýtist sem best og eitt af því sem við höfum hvatt stjórnendur og fagfólk í háskólum að gera er að innleiða aukið svigrúm fyrir breytileika í rannsóknarskyldu kennara og nú er hægt að skilgreina rannsóknarhlutfall frá 30% upp í 70% allt eftir því hvað hentar hverjum og einum. Ef þessi hugmyndafræði er þróuð skynsamlega er líklegra að hver og einn fái að njóta sinna sterku hliða og afköst og fagmennska aukist. Í niðurstöðum rýnihópa sem störfuðu fyrir ráðuneytið komu fram eindregnar ábendingar um stofnun gæðaráðs sem bæri ábyrgð á eftirliti með gæðum kennslu og rannsókna við íslenska háskóla. Starfsmenn vísinda- og háskólaskrifstofu hafa undanfarna mánuði unnið að útfærslu hugmyndarinnar í samstarfi við Rannís, háskólana og erlenda sérfræðinga. Markmið með stofnun gæðaráðs er fyrst og fremst að tryggja betur gæði háskólastarfsemi á Íslandi; tryggja samkeppnishæfni háskóla á alþjóðavettvangi; efla traust hagsmunaaðila á ferli gæðaeftirlits hér á landi; að skapa sátt um gæðaeftirlit innan háskólasamfélagsins; að tryggja að skipulagning og framkvæmd ytra mats sé í höndum óháðra aðila og ekki síst að færa gæðaeftirlit á Íslandi til samræmis við alþjóðlegar skuldbindingar sem Ísland hefur tekið á sig með þátttöku í Bologna-ferlinu sem miðar að öflugra alþjóðlegra samstarfi á sviði háskólamála. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Katrín Jakobsdóttir Skoðanir Skoðun Mest lesið Bönnum hnefaleika alfarið Adolf Ingi Erlendsson Skoðun Ekkert mansal á Íslandi í 15 ár? Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Þú breytir öllu Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Allt sem þú vilt vita um dánaraðstoð Bjarni Jónsson Skoðun Hljómar kunnuglega ekki satt? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Lægsta raforkuverð heimila í Evrópu Haukur Ásberg Hilmarsson Skoðun Hugsum út fyrir rammann til að leysa húsnæðisvandann Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Höfum við efni á þessu Stríðsbrölti? Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Eru sósíaldemokratískir flokkar smátt og smátt að hverfa? Reynir Böðvarsson Skoðun Skoðun Skoðun „Ert þú að leita að okkur?“ Elías Ýmir Larsen skrifar Skoðun Höfum við efni á þessu Stríðsbrölti? Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisstofnun Norðurlands tíu ára í dag Jón Helgi Björnsson skrifar Skoðun Lægsta raforkuverð heimila í Evrópu Haukur Ásberg Hilmarsson skrifar Skoðun Hugsum út fyrir rammann til að leysa húsnæðisvandann Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Bönnum hnefaleika alfarið Adolf Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Allt sem þú vilt vita um dánaraðstoð Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Ekkert mansal á Íslandi í 15 ár? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Hljómar kunnuglega ekki satt? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þú breytir öllu Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Eru sósíaldemokratískir flokkar smátt og smátt að hverfa? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Styðjum mannréttindi - Lærum af sögunni Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Gömul þekking sem fékk ekki athygli þá, en er komin aftur Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Blekkingar og gaslýsingar núverandi forsætisráðherra Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Carbfix – enn og aftur Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Við erum öll á raforkumarkaði Jónas Hlynur Hallgrímsson skrifar Skoðun Af „tapi“ Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mennt er máttur Úlfar Darri Lúthersson skrifar Skoðun Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Banaslysin eru víðar en við sjáum Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Hlustum til að skilja Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Já, af hverju þarf Landsbankinn byggingu á besta stað í bænum? Páll Jakob Líndal skrifar Skoðun Myndu H-HH-HHH (hægri) og V-VV-VVV (vinstri) breyta stjórnmálunum? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Aftur fram af hengifluginu? Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kópavogur - Að virða og varðveita eigin sögu Svanhildur Bogadóttir skrifar Skoðun Knatthús á versta stað í Borgarnesi? Sólveig Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að fara aftur þangað með glóðarauga þegar það er að batna? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Bankar gegn þjóð Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Háskólar og æðri menntun gegna æ mikilvægara hlutverki í nútímasamfélagi. Í stuttu máli felst meginhlutverk háskóla í að efla vísindi og fræði með rannsóknum og kennslu; leggja grunn að sérhæfðri fagmennsku; vera grundvöllur framþróunar og nýsköpunar en jafnframt gagnrýnið afl í samfélaginu sem byggir á akademísku frelsi. Óhætt er að fullyrða að háskólar landsins hafi mjög margþættu hlutverki að gegna. Ég hef orðið vör við það að þegar ég ræði um samfélagslega ábyrgð háskóla spyr fólk iðulega hvort mér sé þá ekki umhugað um kennslu eða rannsóknir. Þvert á móti: Öll þessi hlutverk styðja hvert við annað, ekki síst ef stjórnendur og fagfólk í háskólum er meðvitað um þau. Í grein sinni frá 2007 lýsir Páll Skúlason því að erfiðleikarnir sem háskólar eiga við að etja um þessar mundir stafi líklega af því að samfélagseðli þeirra hafi verið vanrækt. Þetta samfélagseðli hafi verið látið víkja fyrir fyrirtækissjónarmiðinu þegar háskólinn tekur upp á því að laga sig að rökvísi fyrirtækisins, hvort sem þá er átt við framleiðslu eða sölu, og látið í veðri vaka að skyldur hans felist í að skila hagnaði. Lærdómur skýrslu rannsóknarnefndarEf við skoðum skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis um það sem fór úrskeiðis í aðdraganda hrunsins er þar mikinn lærdóm að draga en líka margar spurningar sem þarf að svara. Stjórnendur bankanna voru ekki ómenntaðir í þeim skilningi að þeir hefðu ekki prófgráður. Hins vegar má spyrja um menntun þeirra sem viljandi brjóta reglur því að eitt af því sem kom fram í skýrslunni var að það regluverk sem þó var til staðar var ekki virt. Það vekur spurningar um mannlegt eðli - af hverju breyta menn rangt? Menntun felst ekki aðeins í að fá þjálfun í tilteknu starfi eða verklagi. Hún felst í að efla þroska sinn og skilja hvað felst í því að vera maður. Hún felst í því að temja sér gagnrýna hugsun þannig að hver og einn geti tekið sjálfstæða og gagnrýna afstöðu í flóknum málum Lengi vel hefur þetta verið undirstaða alls háskólanáms í Bandaríkjum Norður-Ameríku að háskólanemar taka grunn í heimspeki, listum og öðrum húmanískum fögum sem á að þjóna þessum tilgangi. En með kröfum um aukna sérhæfingu á öllum sviðum er hættan sú að þessum húmanísku fögum hnigni og raunar sjáum við þess þegar merki. Sá lærdómur sem við gætum hins vegar dregið af rannsóknaskýrslunni er að þetta þarf einmitt að byggja upp því að menn sem þekkja sjálfa sig og gefa sér tíma til að hugsa, gagnrýna og skoða málin eru líklegir til að taka viturlegar ákvarðanir í þágu samfélagsins. Hefði gagnrýnin hugsun verið höfð að leiðarljósi hefðu Íslendingar verið betur heima í hinu alþjóðlega fjármálakerfi og þeim öflum sem þar stjórna. Íslenskir borgarar hefðu þar af leiðandi verið gagnrýnni á aðferðir og vinnulag bankanna. Gagnrýni hefði þá ekki verið flokkuð sem úrtölur, neikvæðni og leiðindi heldur eðlilegur hluti af lýðræðissamfélagi. Og háskólar eiga og verða að vera leiðandi í því að efla þessa gagnrýnu hugsun, það er ein af mörgum skyldum þeirra þannig að þeir nemendur sem lokið hafa námi í háskólum landsins séu færir um að taka sjálfstæða afstöðu - hvort sem þeir verða viðskiptafræðingar, kennarar eða læknar. Gæði háskólastarfsinsÍslendingar fjármagna háskólastarf sitt fyrst og fremst með skattfé. Miklu skiptir að þeir fjármunir nýtist sem best og eitt af því sem við höfum hvatt stjórnendur og fagfólk í háskólum að gera er að innleiða aukið svigrúm fyrir breytileika í rannsóknarskyldu kennara og nú er hægt að skilgreina rannsóknarhlutfall frá 30% upp í 70% allt eftir því hvað hentar hverjum og einum. Ef þessi hugmyndafræði er þróuð skynsamlega er líklegra að hver og einn fái að njóta sinna sterku hliða og afköst og fagmennska aukist. Í niðurstöðum rýnihópa sem störfuðu fyrir ráðuneytið komu fram eindregnar ábendingar um stofnun gæðaráðs sem bæri ábyrgð á eftirliti með gæðum kennslu og rannsókna við íslenska háskóla. Starfsmenn vísinda- og háskólaskrifstofu hafa undanfarna mánuði unnið að útfærslu hugmyndarinnar í samstarfi við Rannís, háskólana og erlenda sérfræðinga. Markmið með stofnun gæðaráðs er fyrst og fremst að tryggja betur gæði háskólastarfsemi á Íslandi; tryggja samkeppnishæfni háskóla á alþjóðavettvangi; efla traust hagsmunaaðila á ferli gæðaeftirlits hér á landi; að skapa sátt um gæðaeftirlit innan háskólasamfélagsins; að tryggja að skipulagning og framkvæmd ytra mats sé í höndum óháðra aðila og ekki síst að færa gæðaeftirlit á Íslandi til samræmis við alþjóðlegar skuldbindingar sem Ísland hefur tekið á sig með þátttöku í Bologna-ferlinu sem miðar að öflugra alþjóðlegra samstarfi á sviði háskólamála.
Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir skrifar
Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt Skoðun