Heilbrigðari starfsgrunnur lífsnauðsyn 23. október 2008 06:00 1. Þorsteinn Þorsteinsson, markaðsstjóri RÚV ohf., segir orðrétt í Markaðnum 16. júlí, í mótsvari við staðhæfingu um að RÚV ohf. njóti forgjafar á samkeppnismarkaði vegna ríkisinnheimtu á afnotagjöldum: „Það má […] alveg eins kalla það forgjöf að 365 [eða eitthvert annað einkarekið fjölmiðlafyrirtæki, innsk.] búi við tvo tekjustofna, þ.e. áskrift og auglýsingar." Hér fellur Þorsteinn í þá sjálftilbúnu gildru, að halda að einkarekin fjölmiðlafyrirtæki geti yfir höfuð búið við eiginlega forgjöf. Það er rangt hjá Þorsteini, og í sjálfu sér undarlegt að einhver sem titlar sig markaðsstjóra skilji ekki slíka grundvallarþætti markaðsstarfs. Einkarekin fyrirtæki selja viðskiptavinum sínum þjónustu, og standa og falla með því að hún sé þess virði að kaupa hana. Þau eiga allt undir viðskiptavinum sínum. Grunnurinn sem RÚV ohf. starfar á, og réttilega má kalla forgjöf, er lögbundin innheimta á gjöldum frá Íslendingum. Á þessu tvennu er skýr munur; forgjöf vegna lögbundinnar tekjuöflunar, hvort sem fólki líkar betur eða verr, og svo seld þjónusta einkafyrirtækis, sem aðeins er keypt telji viðskiptavinurinn það vera þess virði. Þessi forgjöf, sem hún augljóslega er, skapar forskot á keppinauta um auglýsingar. Inntakið í svari Þorsteins, að fyrrnefndu leyti, er því rangt.2. Ríkisfjölmiðlar - sem hafa frétta- og menningarlegu hlutverki að gegna samkvæmt lögum - í löndunum í kringum Ísland starfa ekki inni á auglýsingamarkaði. Ríkisútvörpin í Svíþjóð, Noregi, Danmörku, Finnlandi og Bretlandi starfa ekki inni á auglýsingamarkaði. Í Danmörku er þó sjónvarpsstöðin TV 2 í ríkiseigu, en þar er gerð krafa um fjárhagslegan aðskilnað þannig að ljóst sé að grunnur stöðvarinnar sé ekki niðugreiddur með skattfé. Þetta er efnislega sama krafa og samkeppniseftirlitið gerði við frumvarpið um RÚV ohf. Í áliti samkeppniseftirlitsins segir að þátttaka RÚV á auglýsingamarkaði feli í sér samkeppnislega mismunun - það er lögbrot - og tvær leiðir séu færar til að koma í veg fyrir hana. Annars vegar að horfið verði frá þátttöku á auglýsingamarkaði og hins vegar að tryggt sé, með fjárhagslegum aðskilnaði og sérstökum rásum og stöðvum, að skattfé niðurgreiði ekki samkeppnisstarfsemina. TV 2 byggist á seinna atriðinu. Það er reyndar umdeilt í Danmörku, enda hvílir ríkisstarfsemi ávallt á því að stoðirnar eru tryggðar með ríkisábyrgð, sem fæst á betri kjörum en einkafyrirtækjum bjóðast. Þátttaka ríkisins á samkeppnismörkuðum er því alltaf viðkvæm að því leyti. Dæmi Þorsteins í Markaðnum 16. júlí, um að TV 2 sýni að einkareknu íslensku stöðvarnar búi við betri kost en sambærileg fyrirtæki í Danmörku í ljósi 60 prósent markaðshlutdeildar TV 2 á auglýsingamarkaði, er því efnislega rangt og ekki viðeigandi sem dæmi.3. Það sem hefur oft verið vanmetið er varðar þátttöku RÚV á samkeppnismarkaði, er smæð og viðkvæmni markaðarins. Á Íslandi búa um 318 þúsund manns og í ljósi þess er með hreinum ólíkindum að heildarvelta á auglýsingamarkaðnum sé um tíu milljarðar. Nánast útilokað er að auglýsingamarkaðurinn verði svo stór í ljósi hruns efnahagskerfis landsins. Mörg þúsund milljarða uppgufun á verðmætum úr skráðum íslenskum félögum á innan við ári, gefur vísbendingu um slæmar markaðsaðstæður til nokkuð langrar framtíðar, eins og allir finna nú fyrir. Smæðin gerir markaðinn enn viðkvæmari fyrir sveiflum en ella, þar sem viðskiptavinir - fólk og fyrirtæki - þurfa einnig að laga sig að sömu breytum; sveiflum og viðkvæmni vegna smæðar. Hafi Þorsteinn áhuga á því að gera alþjóðlegan samanburð á markaði hér og erlendis þá væri líklega skynsamlegra að einangra sig við úthverfi borga, heldur en margfalt stærri þjóðir. Til dæmis myndu litlir fjölmiðlar í Herlev og Amager á stór-Kaupmannahafnarsvæðinu líklega gera athugasemdir við það, ef sveitarstjórnin á þessum svæðum tæki upp á því að gefa út fjölmiðil sem aflaði milljarðs á ári með auglýsingum. Markhópurinn, miðað við fólksfjölda, er svipaður og hér á landi.4. Við þær aðstæður sem nú hafa skapast í íslensku efnahagslífi, þarf ríkisvaldið að spyrja hvort það sé eðlileg stefna, í ljósi gjörbreyttra markaðsaðstæðna, að afla tekna með auglýsingasölu í beinni samkeppni við einkafyrirtæki. Þær jafngilda um 3.200 krónum á hvern Íslending á ári. Sjálfstæðismenn, og reyndar sumir Samfylkingarmenn líka, hafa stundum hrópað á torgum að þeir séu á móti því að ríkið starfi á samkeppnismörkuðum. Lítil hugsjónafylgd er í þeim orðum ef horft er til fjölmiðlamarkaðar. Enginn atvinnuvegur í landinu býr við viðlíka hlutdeild ríkisins á samkeppnismarkaði og fjölmiðlamarkaður. Tugir hafa þegar misst vinnuna á einkareknum fjölmiðlum í landinu það sem af er hausti og það gefur auga leið að sú þróun heldur áfram á næstunni. Nú þegar hefur næsmestlesna dagblað landsins, 24 stundir, sem hafði yfir 50 prósent jafnan lestur, verið aflagt. Fyrirsjáanlegt er að fjölbreytilegri frjálsri fjölmiðlun í landinu er ógnað á næstu misserum verði afstaða ríkisvaldsins til þess að afla tekna með auglýsingasölu, ekki endurskoðuð. Einkum er tímabært að gera þetta núna, þegar löggjafarvaldið þarf að fara í rækilega naflaskoðun vegna hruns íslensks efnahags. Á undanförnum árum hafa einungis menn, sem hafa efni á því að tapa á fjölmiðlarekstri, haft áhuga á því að eiga fjölmiðla einhverra hluta vegna. Reikna má með því að í flestum lýðræðisríkjum hefði sú þróun kveikt á viðvörunarbjöllum hjá löggjafarvaldinu, en það gerðist ekki hér. Sé hlutdeild ríkisvaldsins á auglýsingamarkaði afnumin ættu að skapast aðstæður fyrir aðra en milljarðamæringa til að hafa möguleika á því að reka fjölmiðla í landinu til framtíðar. Þannig skapast heilbrigðari starfsgrunnur fyrir blaðamenn, lýðræðislega umræðu og rekstur fjölmiðlunar, bæði af hálfu ríkisvaldsins og einstaklinga úti í bæ. Höfundur er fyrrverandi fréttastjóri á 24 stundum og blaðamaður á Morgunblaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Magnús Halldórsson Mest lesið Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Gerum betur Hilmar Björnsson Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Sjá meira
1. Þorsteinn Þorsteinsson, markaðsstjóri RÚV ohf., segir orðrétt í Markaðnum 16. júlí, í mótsvari við staðhæfingu um að RÚV ohf. njóti forgjafar á samkeppnismarkaði vegna ríkisinnheimtu á afnotagjöldum: „Það má […] alveg eins kalla það forgjöf að 365 [eða eitthvert annað einkarekið fjölmiðlafyrirtæki, innsk.] búi við tvo tekjustofna, þ.e. áskrift og auglýsingar." Hér fellur Þorsteinn í þá sjálftilbúnu gildru, að halda að einkarekin fjölmiðlafyrirtæki geti yfir höfuð búið við eiginlega forgjöf. Það er rangt hjá Þorsteini, og í sjálfu sér undarlegt að einhver sem titlar sig markaðsstjóra skilji ekki slíka grundvallarþætti markaðsstarfs. Einkarekin fyrirtæki selja viðskiptavinum sínum þjónustu, og standa og falla með því að hún sé þess virði að kaupa hana. Þau eiga allt undir viðskiptavinum sínum. Grunnurinn sem RÚV ohf. starfar á, og réttilega má kalla forgjöf, er lögbundin innheimta á gjöldum frá Íslendingum. Á þessu tvennu er skýr munur; forgjöf vegna lögbundinnar tekjuöflunar, hvort sem fólki líkar betur eða verr, og svo seld þjónusta einkafyrirtækis, sem aðeins er keypt telji viðskiptavinurinn það vera þess virði. Þessi forgjöf, sem hún augljóslega er, skapar forskot á keppinauta um auglýsingar. Inntakið í svari Þorsteins, að fyrrnefndu leyti, er því rangt.2. Ríkisfjölmiðlar - sem hafa frétta- og menningarlegu hlutverki að gegna samkvæmt lögum - í löndunum í kringum Ísland starfa ekki inni á auglýsingamarkaði. Ríkisútvörpin í Svíþjóð, Noregi, Danmörku, Finnlandi og Bretlandi starfa ekki inni á auglýsingamarkaði. Í Danmörku er þó sjónvarpsstöðin TV 2 í ríkiseigu, en þar er gerð krafa um fjárhagslegan aðskilnað þannig að ljóst sé að grunnur stöðvarinnar sé ekki niðugreiddur með skattfé. Þetta er efnislega sama krafa og samkeppniseftirlitið gerði við frumvarpið um RÚV ohf. Í áliti samkeppniseftirlitsins segir að þátttaka RÚV á auglýsingamarkaði feli í sér samkeppnislega mismunun - það er lögbrot - og tvær leiðir séu færar til að koma í veg fyrir hana. Annars vegar að horfið verði frá þátttöku á auglýsingamarkaði og hins vegar að tryggt sé, með fjárhagslegum aðskilnaði og sérstökum rásum og stöðvum, að skattfé niðurgreiði ekki samkeppnisstarfsemina. TV 2 byggist á seinna atriðinu. Það er reyndar umdeilt í Danmörku, enda hvílir ríkisstarfsemi ávallt á því að stoðirnar eru tryggðar með ríkisábyrgð, sem fæst á betri kjörum en einkafyrirtækjum bjóðast. Þátttaka ríkisins á samkeppnismörkuðum er því alltaf viðkvæm að því leyti. Dæmi Þorsteins í Markaðnum 16. júlí, um að TV 2 sýni að einkareknu íslensku stöðvarnar búi við betri kost en sambærileg fyrirtæki í Danmörku í ljósi 60 prósent markaðshlutdeildar TV 2 á auglýsingamarkaði, er því efnislega rangt og ekki viðeigandi sem dæmi.3. Það sem hefur oft verið vanmetið er varðar þátttöku RÚV á samkeppnismarkaði, er smæð og viðkvæmni markaðarins. Á Íslandi búa um 318 þúsund manns og í ljósi þess er með hreinum ólíkindum að heildarvelta á auglýsingamarkaðnum sé um tíu milljarðar. Nánast útilokað er að auglýsingamarkaðurinn verði svo stór í ljósi hruns efnahagskerfis landsins. Mörg þúsund milljarða uppgufun á verðmætum úr skráðum íslenskum félögum á innan við ári, gefur vísbendingu um slæmar markaðsaðstæður til nokkuð langrar framtíðar, eins og allir finna nú fyrir. Smæðin gerir markaðinn enn viðkvæmari fyrir sveiflum en ella, þar sem viðskiptavinir - fólk og fyrirtæki - þurfa einnig að laga sig að sömu breytum; sveiflum og viðkvæmni vegna smæðar. Hafi Þorsteinn áhuga á því að gera alþjóðlegan samanburð á markaði hér og erlendis þá væri líklega skynsamlegra að einangra sig við úthverfi borga, heldur en margfalt stærri þjóðir. Til dæmis myndu litlir fjölmiðlar í Herlev og Amager á stór-Kaupmannahafnarsvæðinu líklega gera athugasemdir við það, ef sveitarstjórnin á þessum svæðum tæki upp á því að gefa út fjölmiðil sem aflaði milljarðs á ári með auglýsingum. Markhópurinn, miðað við fólksfjölda, er svipaður og hér á landi.4. Við þær aðstæður sem nú hafa skapast í íslensku efnahagslífi, þarf ríkisvaldið að spyrja hvort það sé eðlileg stefna, í ljósi gjörbreyttra markaðsaðstæðna, að afla tekna með auglýsingasölu í beinni samkeppni við einkafyrirtæki. Þær jafngilda um 3.200 krónum á hvern Íslending á ári. Sjálfstæðismenn, og reyndar sumir Samfylkingarmenn líka, hafa stundum hrópað á torgum að þeir séu á móti því að ríkið starfi á samkeppnismörkuðum. Lítil hugsjónafylgd er í þeim orðum ef horft er til fjölmiðlamarkaðar. Enginn atvinnuvegur í landinu býr við viðlíka hlutdeild ríkisins á samkeppnismarkaði og fjölmiðlamarkaður. Tugir hafa þegar misst vinnuna á einkareknum fjölmiðlum í landinu það sem af er hausti og það gefur auga leið að sú þróun heldur áfram á næstunni. Nú þegar hefur næsmestlesna dagblað landsins, 24 stundir, sem hafði yfir 50 prósent jafnan lestur, verið aflagt. Fyrirsjáanlegt er að fjölbreytilegri frjálsri fjölmiðlun í landinu er ógnað á næstu misserum verði afstaða ríkisvaldsins til þess að afla tekna með auglýsingasölu, ekki endurskoðuð. Einkum er tímabært að gera þetta núna, þegar löggjafarvaldið þarf að fara í rækilega naflaskoðun vegna hruns íslensks efnahags. Á undanförnum árum hafa einungis menn, sem hafa efni á því að tapa á fjölmiðlarekstri, haft áhuga á því að eiga fjölmiðla einhverra hluta vegna. Reikna má með því að í flestum lýðræðisríkjum hefði sú þróun kveikt á viðvörunarbjöllum hjá löggjafarvaldinu, en það gerðist ekki hér. Sé hlutdeild ríkisvaldsins á auglýsingamarkaði afnumin ættu að skapast aðstæður fyrir aðra en milljarðamæringa til að hafa möguleika á því að reka fjölmiðla í landinu til framtíðar. Þannig skapast heilbrigðari starfsgrunnur fyrir blaðamenn, lýðræðislega umræðu og rekstur fjölmiðlunar, bæði af hálfu ríkisvaldsins og einstaklinga úti í bæ. Höfundur er fyrrverandi fréttastjóri á 24 stundum og blaðamaður á Morgunblaðinu.
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun