Taldir hafa nýtt sér ó­vissu um starf­semi Zuism til þess að svíkja út fé

Bræðurnir Ágúst Arnar og Einar Ágústssynir voru sakfelldir fyrir fjársvik og peningaþvætti í Landsrétti í mars 2022. Þeir voru fundnir sekir um að hafa blekkt ríkið til þess að greiða trúfélaginu sóknargjöld sem það átti ekki rétt á, meðal annars með því að upplýsa ekki stjórnvöld um að það uppfyllti ekki skilyrði laga og að senda inn röng eða villandi gögn um félagið.

Fénu hefðu þeir svo ráðstafað að mestu leyti til eigin nota, meðal annars í veitingahúsaferðir, áfengi og ferðalög. Alls greiddi ríkissjóður félagi bræðranna rúmar 84 milljónir króna í sóknargjöld áður en frekari greiðslur til þess voru frystar árið 2019.

Óljós frekar en beinlínis röng hugmynd stjórnvalda um félagið

Héraðsdómur sýknaði bræðurna upphaflega á þeim forsendum að vegna þess að embætti sýslumanns sem hafði eftirlit með starfsemi trúfélag hefði haft efasemdir um að Zuism uppfyllti skilyrði laga hefðu þeir ekki blekkt ríkið til þess að greiða sóknargjöldin.

Landsréttur sneri niðurstöðunni við og taldi bræðurnar hafa hagnýtt sér ranga hugmynd stjórnvalda um að félagið uppfyllti skilyrði til þess að fá sóknargjöldin greidd.

Hæstiréttur féllst á rökstuðning Landsréttar en taldi bræðurnar ekki hafa nýtt sér beinlínis ranga hugmynd stjórnvalda um starfsemi félagsins heldur frekar óljósa vitneskju þeirra um starfsemina. Bræðurnir hefðu hagnýtt sér þá óvissu markvisst og sameiginlega til þess að afla framlaga sem félagið átti engan rétt á. 

Takmarkaðar heimildir sýslumanns til þess að fylgjast með starfsemi trúfélaga var talin meginástæða þess að stjórnvöld skorti nægilega yfirsýn og þekkingu á raunverulegri starfsemi Zuism. Virku eftirliti hefði ekki verið við komið nema í samvinnu við trúfélagið.

Slíkt eftirlit hafi hins vegar ekki verið mögulegt af ástæðum sem Hæstiréttur taldi fyrst og fremst á ábyrgð bræðranna tveggja.

„Þá einkenndust viðbrögð hins ákærða félags við hvers kyns afskiptum stjórnvalda af andstöðu þar sem meðal annars var látið í veðri vaka að um væri að ræða ólögmætt inngrip í stjórnarskrárverndað trú- og félagafrelsi. Var afleiðing alls þessa sú að stjórnvöld inntu umræddar greiðslur af hendi úr ríkissjóði í formi sóknargjalda [...]“ segir í dómnum.

Ekki gæti skipt máli þótt stjórnvöld hefðu haft efasemdir um starfsemi Zuism á ákærutímabilinu eða hvort viðbrögðin þeirra kynnu að hafa verið of varfærin eða ómarkviss.

Njóta fulls trúfrelsis

Trúfrelsissjónarmiðum sem verjendur bræðranna lögðu fram máli þeirra til stuðnings var alfarið hafnað. Hæstiréttur sagði engan vafa leika á að bræðurnir nytu trúfrelsis í skilningi ákvæða stjórnarskrár. Í ákæru hafi aðeins verið vísað til þeirra skilyrða sem félagið þyrfti að uppfylla til þess að fá greidd sóknargjöld, ekki til þess að fá skráningu sem trúfélag.

„Að þessu gætu geta reglur stjórnarskrá um trú- og félagafrelsi ekki stutt sýknukröfu ákærðu,“ sagði Hæstiréttur.

Óvenjuleg ákæra hafði ekki þýðingu

Varðandi kröfu bræðranna um að dómurinn yfir þeim yrði ómerktur vegna þess að ekki hefði verið tekið tillit til málsvarnar þeirra í dómi Landsréttar benti Hæstiréttur á að engin ný gögn hefðu verið lögð fram fyrir Landsrétti. Bræðurnir hefðu ekki óskað eftir því að gera það með viðbótarskýrslum og ekki hefði verið leidd fram ný vitni.

Í dómi Landsréttar hefði verið ítarlega vísað til skýringa bræðranna á ýmsum þáttum í starfsemi trúfélagsins. Engar ágallar hefðu því verið á samningu dóms Landsréttar.

Verjendir bræðranna byggðu einnig á að ákæra á hendur þeim hefði verið óljós og því bæri að vísa henni frá dómi. Ákæran væri of almennt orðuð til að þeir ákærðu gætu áttað sig á hvað þeir væru sakaðir um og gripið til varna. Þannig hefði ekki verið tilgreint nákvæmlega hvaða röngu eða villandi gögnum eða yfirlýsingum þeir hefðu beint að stjórnvöldum til þess að blekkja þau.

Hæstiréttur tók undir að form ákærunnar væri óvenjulegt að því leyti að röksemdir sem hún væri byggð á væru teknar inn í megnmál hennar ítarlega en ekki í sérstökum kafla. Ekki fengist þó séð að það hefði áhrif á möguleika bræðranna til þess að hafa uppi varnir í málinu.