Sagnaarfur Biblíunnar – Sköpun og paradísarmissir Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 14. nóvember 2024 09:16 Í samtímanum er áberandi sú afstaða til Biblíunnar að hún eigi ekki erindi, sökum þess að sögur hennar standist ekki sögulega eða vísindalega skoðun. Sú afstaða byggir á misskilningi á eðli Biblíunnar og þeirrar stórsögu sem Biblían segir, en Biblíusögur gera hvorki tilkall til að vera sagnfræði í nútíma skilningi né vísindi. Sem dæmi um slíka umræðu mætti nefna annarsvegar þá tilhneigingu að stilla sköpunarsögu Biblíunnar upp gegn Miklahvellskenningunni og hinsvegar að þróunarkenning Darwin afsanni söguna af Adam og Evu. Slíka skautun, sem finna má bæði meðal þeirra sem aðhyllast bókstaflega túlkun á Biblíutextum og þeim sem sjá í Biblíusögum ógn við vísindahyggju, er hvorki að finna hjá þeim kirkjudeildum sem gera kröfu um háskólamenntun presta né í almennri guðfræði. Ég þekki engin dæmi þess að kennari við guðfræðideild Háskóla Íslands eða þjóðkirkjuprestur hafi haldið slíkri bókstafshyggju á lofti. Þvert á móti liggur Charles Darwin hinstu hvílu inni í Westminster Abbey, til að heiðra framlag hans til náttúruvísinda, en sú kirkja er höfuðkirkja ensku biskupakirkjunnar. Adam og Eva og aldingarðurinn Eden Á upphafssíðum Biblíunnar er að finna táknsögur sem miðla sannindum um eðli alheimsins og uppruna mannkyns og eiga erindi inn í samtíma okkar, með sama hætti og þær hafa auðgað vestræna menningu frá fornöld til okkar daga. Sköpunarsagan, sagan af Adam og Evu, segir allt mannkyn vera af einum manni og einni konu komið og það hefur erfðafræði nútímans staðfest. Þekking okkar á þeim karlmanni sem sameiginlegur Y-litningur og þeirri konu sem sameiginlegur hvatberi alls mannkyns kemur frá hefur fleygt fram á þessari öld og þau eru réttnefnd í vísindunum Adam og Eva. Rannsóknir þessar hafa leitt í ljós að við erum skyldari hvert öðru en áður var talið og af því leiðir að við berum ábyrgð hvert á öðru. Sagan af Adam og Evu er hvorki sagnfræði né erfðafræði, heldur áminning um að við erum öll frændur og frænkur og berum sem slík ábyrgð hvert á öðru. Mannkynið allt er ein fjölskylda og við tilheyrum sem slík hvert öðru og berum fjölþættar skyldur til allra. Sagan af Adam og Evu gengur lengra en að fjalla um upphaf mannkyns, heldur fjallar sagan um ábyrgð mannsins gagnvart náttúrunni. Aldingarðurinn Eden er táknmynd fyrir það ástand þegar náttúran er óspillt og í jafnvægi. Guð mótaði „manninn af moldu jarðar og blés lífsanda í nasir hans. Þannig varð maðurinn lifandi vera. Þá plantaði Drottinn Guð aldingarð í Eden, í austri, og setti þar manninn sem hann hafði mótað. [...] Þá tók Drottinn Guð manninn og setti hann í aldingarðinn Eden til að yrkja hann og gæta hans.“ Hér er ekki um náttúrufræði að ræða, heldur hugsjón um ástand og köllun til ábyrgðar. Við erum órofahluti náttúrunnar, „af moldu ertu komin“, og okkur ber að yrkja og gæta sköpunarinnar. Paradísarmissir, Kain og Abel Sagan heldur áfram og Eva og Adam öðlast þekkingu, þau eta af „skilningstré góðs og ills“, ávöxtum hvers fylgja bæði framfarir og skömm, þau uppgötva nekt sína og blygðan, sem og dauði. Sagan af Paradísarmissi er saga framfara og fórnarkostnaðar, brottrekstrinum úr aldingarðinum er lýst sem upphafi landbúnaðar, aðdraganda iðnaðar. „Guð lét manninn fara úr aldingarðinum Eden til þess að yrkja jörðina sem hann var tekinn af“. Í kjölfarið eignast Adam og Eva tvo syni, Kain og Abel, en þeir eru táknmyndir samfélagsgerða: „Abel varð hjarðmaður en Kain akuryrkjumaður“. Mannfræðingar hafa gert sér í hugarlund að samfélagsgerðir hafi þróast frá því að lifa af náttúrunni sem safnarar, yfir í hirðingjasamfélög sem fylgdu hjörðum og höfðu því ekki fasta viðveru, yfir í landbúnað þar sem flóknari samfélagsgerðir mynduðust í gegnum akuryrkju. Breyting kallar alltaf á átök og hirðingjasamfélög og akuryrkjusamfélög þrífast illa í samkeppni um takmörkuð landgæði, „á akrinum réðst Kain á Abel, bróður sinn, og drap hann.“ Sagan af Kain og Abel er ekki mannfræði, þó hún lýsi með beinum hætti áföngum í uppbyggingu samfélaga, heldur er hún táknsaga sem greinir mannlegt eðli. Sagan fjallar um átök um takmörkuð gæði og afleiðingar þeirra – stríð. Þá sagði Drottinn við Kain: „Hvar er Abel, bróðir þinn?“ Kain svaraði: „Það veit ég ekki. Á ég að gæta bróður míns?“ Drottinn sagði: „Hvað hefurðu gert? Blóð Abels, bróður þíns, hrópar til mín af jörðinni. Þess vegna skaltu vera bölvaður og burtrekinn af jörðinni sem opnað hefur munn sinn og tekið á móti blóði bróður þíns er þú úthelltir. Þegar þú yrkir jörðina skal hún ekki framar gefa þér uppskeru sína. Landflótta og flakkandi skaltu vera á jörðinni.“ Biblíusögur og samtíminn Þau sem gera kröfu um bókstaflegan lestur á táknsögum Biblíunnar, hvort sem það er í nafni trúar eða trúleysis, gera það í grundvallarmisskilningi á eðli þeirrar stórsögu sem Biblían segir. Sköpunarsögur 1. Mósebókar eru tvær, sú fyrri er ljóð sem segir heiminn skapaðan á sjö dögum og kynin samtímis, og sú síðari prósi sem segir Guð hafa skapað manninum „meðhjálp við hæfi“ úr rifbeini. Þá eru Adam og Eva fyrsta fólkið, en sonur þeirra eignast konu og tengdadætur. Slíkar þverstæður í frásögninni afsanna í hugum gagnrýnenda sannleiksgildi sagnanna, en svo djúpar eru þessar frásagnir að þær eru varla yfirsjón frá hendi þeirra sem rituðu þær. Sköpunarsögur Biblíunnar eru táknsögur sem miðla sannindum um eðli tilveru okkar, sem ná útyfir svið vísinda og sagnfræði og spyrja um merkingu og ábyrgð. Adam og Eva segja okkur öll vera systkini, ráðsmennskuhlutverk þeirra yfir sköpuninni er arfleifð okkar og afleiðingar þess að misnota náttúruna eru okkur vel þekktar í samtímanum. Framfarir okkar hafa valdið dauða, tegundadauða og loftslagsdauða, og munu á endanum útrýma mannkyni ef ekkert er að gert. Kain og Abel fjallar um stríðsátök, innan og á milli samfélaga, og það er ekkert í mannlegri hegðun sem veldur jafn mikilli eyðileggingu á náttúru og fólki en stríð. Á ég að gæta bróður míns?, spurði Kain, og afleiðingar morðsins voru uppskerubrestur og landflótti. Svarið blasir við, en til að geta spurt slíkra grundvallarspurninga þurfum við táknsögur Biblíunnar. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Trúmál Sigurvin Lárus Jónsson Mest lesið „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Ævintýralegar eftiráskýringar Hildur Sverrisdóttir Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Loftslagskvíði Sjálfstæðisflokksins Gunnar Bragi Sveinsson Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Iðkum nægjusemi, nýtum náttúruna Borghildur Gunnarsdóttir,Ósk Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hægt með krónunni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Í samtímanum er áberandi sú afstaða til Biblíunnar að hún eigi ekki erindi, sökum þess að sögur hennar standist ekki sögulega eða vísindalega skoðun. Sú afstaða byggir á misskilningi á eðli Biblíunnar og þeirrar stórsögu sem Biblían segir, en Biblíusögur gera hvorki tilkall til að vera sagnfræði í nútíma skilningi né vísindi. Sem dæmi um slíka umræðu mætti nefna annarsvegar þá tilhneigingu að stilla sköpunarsögu Biblíunnar upp gegn Miklahvellskenningunni og hinsvegar að þróunarkenning Darwin afsanni söguna af Adam og Evu. Slíka skautun, sem finna má bæði meðal þeirra sem aðhyllast bókstaflega túlkun á Biblíutextum og þeim sem sjá í Biblíusögum ógn við vísindahyggju, er hvorki að finna hjá þeim kirkjudeildum sem gera kröfu um háskólamenntun presta né í almennri guðfræði. Ég þekki engin dæmi þess að kennari við guðfræðideild Háskóla Íslands eða þjóðkirkjuprestur hafi haldið slíkri bókstafshyggju á lofti. Þvert á móti liggur Charles Darwin hinstu hvílu inni í Westminster Abbey, til að heiðra framlag hans til náttúruvísinda, en sú kirkja er höfuðkirkja ensku biskupakirkjunnar. Adam og Eva og aldingarðurinn Eden Á upphafssíðum Biblíunnar er að finna táknsögur sem miðla sannindum um eðli alheimsins og uppruna mannkyns og eiga erindi inn í samtíma okkar, með sama hætti og þær hafa auðgað vestræna menningu frá fornöld til okkar daga. Sköpunarsagan, sagan af Adam og Evu, segir allt mannkyn vera af einum manni og einni konu komið og það hefur erfðafræði nútímans staðfest. Þekking okkar á þeim karlmanni sem sameiginlegur Y-litningur og þeirri konu sem sameiginlegur hvatberi alls mannkyns kemur frá hefur fleygt fram á þessari öld og þau eru réttnefnd í vísindunum Adam og Eva. Rannsóknir þessar hafa leitt í ljós að við erum skyldari hvert öðru en áður var talið og af því leiðir að við berum ábyrgð hvert á öðru. Sagan af Adam og Evu er hvorki sagnfræði né erfðafræði, heldur áminning um að við erum öll frændur og frænkur og berum sem slík ábyrgð hvert á öðru. Mannkynið allt er ein fjölskylda og við tilheyrum sem slík hvert öðru og berum fjölþættar skyldur til allra. Sagan af Adam og Evu gengur lengra en að fjalla um upphaf mannkyns, heldur fjallar sagan um ábyrgð mannsins gagnvart náttúrunni. Aldingarðurinn Eden er táknmynd fyrir það ástand þegar náttúran er óspillt og í jafnvægi. Guð mótaði „manninn af moldu jarðar og blés lífsanda í nasir hans. Þannig varð maðurinn lifandi vera. Þá plantaði Drottinn Guð aldingarð í Eden, í austri, og setti þar manninn sem hann hafði mótað. [...] Þá tók Drottinn Guð manninn og setti hann í aldingarðinn Eden til að yrkja hann og gæta hans.“ Hér er ekki um náttúrufræði að ræða, heldur hugsjón um ástand og köllun til ábyrgðar. Við erum órofahluti náttúrunnar, „af moldu ertu komin“, og okkur ber að yrkja og gæta sköpunarinnar. Paradísarmissir, Kain og Abel Sagan heldur áfram og Eva og Adam öðlast þekkingu, þau eta af „skilningstré góðs og ills“, ávöxtum hvers fylgja bæði framfarir og skömm, þau uppgötva nekt sína og blygðan, sem og dauði. Sagan af Paradísarmissi er saga framfara og fórnarkostnaðar, brottrekstrinum úr aldingarðinum er lýst sem upphafi landbúnaðar, aðdraganda iðnaðar. „Guð lét manninn fara úr aldingarðinum Eden til þess að yrkja jörðina sem hann var tekinn af“. Í kjölfarið eignast Adam og Eva tvo syni, Kain og Abel, en þeir eru táknmyndir samfélagsgerða: „Abel varð hjarðmaður en Kain akuryrkjumaður“. Mannfræðingar hafa gert sér í hugarlund að samfélagsgerðir hafi þróast frá því að lifa af náttúrunni sem safnarar, yfir í hirðingjasamfélög sem fylgdu hjörðum og höfðu því ekki fasta viðveru, yfir í landbúnað þar sem flóknari samfélagsgerðir mynduðust í gegnum akuryrkju. Breyting kallar alltaf á átök og hirðingjasamfélög og akuryrkjusamfélög þrífast illa í samkeppni um takmörkuð landgæði, „á akrinum réðst Kain á Abel, bróður sinn, og drap hann.“ Sagan af Kain og Abel er ekki mannfræði, þó hún lýsi með beinum hætti áföngum í uppbyggingu samfélaga, heldur er hún táknsaga sem greinir mannlegt eðli. Sagan fjallar um átök um takmörkuð gæði og afleiðingar þeirra – stríð. Þá sagði Drottinn við Kain: „Hvar er Abel, bróðir þinn?“ Kain svaraði: „Það veit ég ekki. Á ég að gæta bróður míns?“ Drottinn sagði: „Hvað hefurðu gert? Blóð Abels, bróður þíns, hrópar til mín af jörðinni. Þess vegna skaltu vera bölvaður og burtrekinn af jörðinni sem opnað hefur munn sinn og tekið á móti blóði bróður þíns er þú úthelltir. Þegar þú yrkir jörðina skal hún ekki framar gefa þér uppskeru sína. Landflótta og flakkandi skaltu vera á jörðinni.“ Biblíusögur og samtíminn Þau sem gera kröfu um bókstaflegan lestur á táknsögum Biblíunnar, hvort sem það er í nafni trúar eða trúleysis, gera það í grundvallarmisskilningi á eðli þeirrar stórsögu sem Biblían segir. Sköpunarsögur 1. Mósebókar eru tvær, sú fyrri er ljóð sem segir heiminn skapaðan á sjö dögum og kynin samtímis, og sú síðari prósi sem segir Guð hafa skapað manninum „meðhjálp við hæfi“ úr rifbeini. Þá eru Adam og Eva fyrsta fólkið, en sonur þeirra eignast konu og tengdadætur. Slíkar þverstæður í frásögninni afsanna í hugum gagnrýnenda sannleiksgildi sagnanna, en svo djúpar eru þessar frásagnir að þær eru varla yfirsjón frá hendi þeirra sem rituðu þær. Sköpunarsögur Biblíunnar eru táknsögur sem miðla sannindum um eðli tilveru okkar, sem ná útyfir svið vísinda og sagnfræði og spyrja um merkingu og ábyrgð. Adam og Eva segja okkur öll vera systkini, ráðsmennskuhlutverk þeirra yfir sköpuninni er arfleifð okkar og afleiðingar þess að misnota náttúruna eru okkur vel þekktar í samtímanum. Framfarir okkar hafa valdið dauða, tegundadauða og loftslagsdauða, og munu á endanum útrýma mannkyni ef ekkert er að gert. Kain og Abel fjallar um stríðsátök, innan og á milli samfélaga, og það er ekkert í mannlegri hegðun sem veldur jafn mikilli eyðileggingu á náttúru og fólki en stríð. Á ég að gæta bróður míns?, spurði Kain, og afleiðingar morðsins voru uppskerubrestur og landflótti. Svarið blasir við, en til að geta spurt slíkra grundvallarspurninga þurfum við táknsögur Biblíunnar. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ.
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun