Algengt neyðartilfelli Marianne E. Klinke skrifar 30. október 2024 12:02 Heilaslag er algengt neyðartilfelli sem ber að bregðast við án tafar. Ef heilaslag á sér stað er mikilvægt að einstaklingur komist á spítala sem fyrst því læknismeðferð þarf að veita innan ákveðins tímaramma. Á hverri mínútu eftir að slag á sér stað deyja tæplega tvær milljónir heilafruma. Allir þjónustuaðilar, frá sjúkraflutningafólki til þeirra sem veita bráðaþjónustu, eru meðvitaðir um að snör viðbrögð skipta sköpum. Bráðaþjónusta hefur einmitt verið uppbyggð samkvæmt þessari hugmyndarfræði og þegar upplýsingar berast til starfsfólks Landsspítala um „Slag innan tímamarka” ýtir það af stað hröðu og skilvirku meðferðarferil. Þessi viðbrögð eru æfð af viðbragðsaðilum og er meginmarkmiðið að samhæfa þau til að spara tíma og þar með bjarga heilafrumum og færni. Þó að bráðameðferð sé skilvirk nýtist hún ekki sem skildi ef fólk kemst ekki nægilega fljótt á sjúkrahús þar sem það hlýtur viðeigandi meðferð. Þess vegna hefur verið hrundið af stað átaki til að fræða fólk hér á landi um einkenni heilaslags. Starfsfólk taugalækningardeildar Landspítala hafði frumkvæði af átakinu með verkefni sem kallast FAST hetjurnar. Um er að ræða skólverkefni fyrir 5-9 ára börn þar sem kennarar kenna börnunum einkenni heilaslags og hvernig á að bregðast við þeim. Börnin kenna svo mömmum sínum og pöbbum, ömmum, öfum og fólkinu í kringum sig um einkennin, þannig næst að fræða alla fjölskylduna í gegnum börnin. Röng fyrstu viðbrögð Einkenni heilaslags eru skyndileg andlitslömun, lömun í útlim og taltruflunum, verði einhverra þessara einkenna vart skal hringja strax í 112. Því miður gera allt að 80% slagsjúklinga sér ekki grein fyrir að þeir séu að fá heilaslag og hjá 70% þeirra eru fyrstu viðbrögð að hringja í náin aðstandanda í stað þess að hringja strax á sjúkrabíl. Þegar aðstandendur svara mæla þeir langoftast með að fólk hvíli sig og sjái til. Þetta má hugsanlega rekja til þess að í flestu tilfellum er heilaslag verkjalaust, annað en til dæmi hjartaáfall og hringir það því ekki sömu viðvörunarbjöllum hjá fólki. Nú þegar hafa þúsundir barna lært um FAST hetjurnar í yfir 80 íslenskum skólum. FAST hetjurnar eru þó ekki einungis kenndar hér á Íslandi, yfir 500 þúsund börn um víða veröld hafa lært einkenni heilaslags og viðbrögð við þeim í gegnum hetjurar, allt frá Grikklandi til Singapúr, í Búlgaríu, Suður-Afríku, í Tælandi, Póllandi og á Ítalíu og mörgum öðrum löndum. En sama hvar í heiminum námsefnið er kennt, er markmiðið alltaf það sama: að auka þekkingu á heilaslagi og koma í veg fyrir töf á bráðaaðstoð. Þekkingin könnuð Til að skoða þekkingu Íslendinga á FAST-hetjunum, einkennum heilaslags og fyrstu viðbrögðum var send út könnun á vegum Félagsvísindastofnunar Háskóla Íslands í ágúst á síðasta ári. Svarhlutfall könnunarinnar var mjög gott en alls svöruðu 953 manns á aldrinum 20-70 Frumniðurstöður sýna að rúmlega 50% þátttakenda eru sammála eða mjög sammála því að þau geti lýst fyrir starfsfólki Neyðarlínunnar ef einhver í kringum þau eru að fá heilaslag , 47% segjast sammála eða mjög sammála því að þau þekki helstu einkenni heilaslags og get borið kennsl á þau. Þá segjast 42% vera sammála eða mjög sammála því að þau viti hvernig skuli bregðast við ef einhver er að fá heilaslag og 31% eru sammála eða mjög sammála að þau geta frætt vini og vandamenn um helstu einkenni heilaslags. Þesar tölur sýna okkur að við stöndum vel miðað við mörg önnur lönd hvað varðar þekkingu á einkennum heilaslags en einnig er augljóst að bæta má þekkinguna enn frekar. Einnig sýna niðurstöður könnunarinnar að fræðslu skortir varðandi áhættuþætti heilaslags og hvernig minnka má líkur á því. Einungis 22,5% svarenda nefndu til dæmis hækkaðan blóðþrýsting sem áhættuþátt, rn hár blóðþrýstingur er stærsti áhættuþáttur heilaslags og getur tvöfaldað líkurnar. Það er því mikilvægt að auka þekkingu á bæði einkennum heilaslags og áhættuþætti þess. Hreyfing, mataræði og reykingar auka áhættuna til dæmis gríðarlega, en þessa þætti má auðveldlega hafa áhrif á með breyttum lífsstíl. 29. október er alþjóðlegi slagdagurinn og því nota ég tækifærið til að minna á einkenni og áhættuþætti heilaslags, Einnig minni ég á FAST hetjurnar og hvet alla kennara 5-9 ára barna til að taka þátt. Verkefnið er auðelt í kennslu og það er ókeypist fyrir kennara, skóla og nemendur. Í lok þess árs verður könnunin sem rædd var hér að ofan endurtekin, þá skulum við vera búin að auka þekkingu okkar enn frekar, saman getum við bjargað mannslífum. Höfundur er forstöðumaður fræðasviðs í hjúkrun tauga- og endurhæfingarsjúklinga á Landspítala háskólasjúkrahúsi og verkefnastjóri FAST verkefnisins á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Landspítalinn Mest lesið Börnin okkar eru að deyja – hvernig bregst þjóðin við? Björk Jónsdóttir Skoðun Misrétti, vonleysi og baráttan við að halda í bjartsýnina Ari Orrason Skoðun Kennarinn sem hvarf Sigrún Birna Björnsdóttir Kaaber Skoðun Hvert er „útlendingavandamálið“? Karen Kjartansdóttir Skoðun Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ákall um kjark Guðbjörg Pálsdóttir,Kolbrún Halldórsdóttir,Steinunn Þórðardóttir,Svana Helen Björnsdóttir Skoðun Þúsundir íbúða á glámbekk! Guðfinna Jóh. Guðmundsdóttir Skoðun Kennari fær milljón! Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Kennarar eru alltaf í fríi Stein Olav Romslo Skoðun Takk fyrir peninginn Inga Sæland Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Skoðun Skoðun Misrétti, vonleysi og baráttan við að halda í bjartsýnina Ari Orrason skrifar Skoðun Börnin okkar eru að deyja – hvernig bregst þjóðin við? Björk Jónsdóttir skrifar Skoðun Hin huldu rándýr í mannslíkömum sem skaða unga fólkið Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Hið augljósa útlendingavandamál Hallþór Jökull Hákonarson skrifar Skoðun Þúsundir íbúða á glámbekk! Guðfinna Jóh. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Sigrún Birna Björnsdóttir Kaaber skrifar Skoðun 10 ára Heilbrigðisstofnun Suðurlands Díana Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunavottun verði valkvæð en ekki skylda Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Kennir bara meira! Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Það er kominn tími á uppfærslu á Íslandi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Af hverju Píratar? Daníel Þröstur Pálsson skrifar Skoðun Kallar veikleiki stjórnmálaflokkanna á þekkt andlit til liðsinnis? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningar og knattspyrna Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Hvert er „útlendingavandamálið“? Karen Kjartansdóttir skrifar Skoðun Útlendingur eða innflytjandi? Paola Cardeans skrifar Skoðun Sýnum kennurum virðingu Angela Árnadóttir skrifar Skoðun Mælum með Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi okkar allra Alma Möller skrifar Skoðun Kjarabarátta kennara Þormóður Logi Björnsson skrifar Skoðun Algengt neyðartilfelli Marianne E. Klinke skrifar Skoðun Gervigreind, sýklar, atómsprengjur og allt þetta fína: Hugleiðing um bók eftir Mustafa Suleyman Atli Harðarson skrifar Skoðun Hrátt hakk og heimabakstur fyrir kosningarnar Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Förum varlega með heita vatnið okkar Stefnir Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreind: Óseðjandi orkuþörf og ósvífin bjartsýni Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Rammíslenskt Aðalsteinn Leifsson skrifar Skoðun Föðurlaus börn og fjölskyldusjúkdómurinn Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Kennarar eru alltaf í fríi Stein Olav Romslo skrifar Skoðun Við þurfum breytingar Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði erum við? Ágústa Árnadóttir skrifar Sjá meira
Heilaslag er algengt neyðartilfelli sem ber að bregðast við án tafar. Ef heilaslag á sér stað er mikilvægt að einstaklingur komist á spítala sem fyrst því læknismeðferð þarf að veita innan ákveðins tímaramma. Á hverri mínútu eftir að slag á sér stað deyja tæplega tvær milljónir heilafruma. Allir þjónustuaðilar, frá sjúkraflutningafólki til þeirra sem veita bráðaþjónustu, eru meðvitaðir um að snör viðbrögð skipta sköpum. Bráðaþjónusta hefur einmitt verið uppbyggð samkvæmt þessari hugmyndarfræði og þegar upplýsingar berast til starfsfólks Landsspítala um „Slag innan tímamarka” ýtir það af stað hröðu og skilvirku meðferðarferil. Þessi viðbrögð eru æfð af viðbragðsaðilum og er meginmarkmiðið að samhæfa þau til að spara tíma og þar með bjarga heilafrumum og færni. Þó að bráðameðferð sé skilvirk nýtist hún ekki sem skildi ef fólk kemst ekki nægilega fljótt á sjúkrahús þar sem það hlýtur viðeigandi meðferð. Þess vegna hefur verið hrundið af stað átaki til að fræða fólk hér á landi um einkenni heilaslags. Starfsfólk taugalækningardeildar Landspítala hafði frumkvæði af átakinu með verkefni sem kallast FAST hetjurnar. Um er að ræða skólverkefni fyrir 5-9 ára börn þar sem kennarar kenna börnunum einkenni heilaslags og hvernig á að bregðast við þeim. Börnin kenna svo mömmum sínum og pöbbum, ömmum, öfum og fólkinu í kringum sig um einkennin, þannig næst að fræða alla fjölskylduna í gegnum börnin. Röng fyrstu viðbrögð Einkenni heilaslags eru skyndileg andlitslömun, lömun í útlim og taltruflunum, verði einhverra þessara einkenna vart skal hringja strax í 112. Því miður gera allt að 80% slagsjúklinga sér ekki grein fyrir að þeir séu að fá heilaslag og hjá 70% þeirra eru fyrstu viðbrögð að hringja í náin aðstandanda í stað þess að hringja strax á sjúkrabíl. Þegar aðstandendur svara mæla þeir langoftast með að fólk hvíli sig og sjái til. Þetta má hugsanlega rekja til þess að í flestu tilfellum er heilaslag verkjalaust, annað en til dæmi hjartaáfall og hringir það því ekki sömu viðvörunarbjöllum hjá fólki. Nú þegar hafa þúsundir barna lært um FAST hetjurnar í yfir 80 íslenskum skólum. FAST hetjurnar eru þó ekki einungis kenndar hér á Íslandi, yfir 500 þúsund börn um víða veröld hafa lært einkenni heilaslags og viðbrögð við þeim í gegnum hetjurar, allt frá Grikklandi til Singapúr, í Búlgaríu, Suður-Afríku, í Tælandi, Póllandi og á Ítalíu og mörgum öðrum löndum. En sama hvar í heiminum námsefnið er kennt, er markmiðið alltaf það sama: að auka þekkingu á heilaslagi og koma í veg fyrir töf á bráðaaðstoð. Þekkingin könnuð Til að skoða þekkingu Íslendinga á FAST-hetjunum, einkennum heilaslags og fyrstu viðbrögðum var send út könnun á vegum Félagsvísindastofnunar Háskóla Íslands í ágúst á síðasta ári. Svarhlutfall könnunarinnar var mjög gott en alls svöruðu 953 manns á aldrinum 20-70 Frumniðurstöður sýna að rúmlega 50% þátttakenda eru sammála eða mjög sammála því að þau geti lýst fyrir starfsfólki Neyðarlínunnar ef einhver í kringum þau eru að fá heilaslag , 47% segjast sammála eða mjög sammála því að þau þekki helstu einkenni heilaslags og get borið kennsl á þau. Þá segjast 42% vera sammála eða mjög sammála því að þau viti hvernig skuli bregðast við ef einhver er að fá heilaslag og 31% eru sammála eða mjög sammála að þau geta frætt vini og vandamenn um helstu einkenni heilaslags. Þesar tölur sýna okkur að við stöndum vel miðað við mörg önnur lönd hvað varðar þekkingu á einkennum heilaslags en einnig er augljóst að bæta má þekkinguna enn frekar. Einnig sýna niðurstöður könnunarinnar að fræðslu skortir varðandi áhættuþætti heilaslags og hvernig minnka má líkur á því. Einungis 22,5% svarenda nefndu til dæmis hækkaðan blóðþrýsting sem áhættuþátt, rn hár blóðþrýstingur er stærsti áhættuþáttur heilaslags og getur tvöfaldað líkurnar. Það er því mikilvægt að auka þekkingu á bæði einkennum heilaslags og áhættuþætti þess. Hreyfing, mataræði og reykingar auka áhættuna til dæmis gríðarlega, en þessa þætti má auðveldlega hafa áhrif á með breyttum lífsstíl. 29. október er alþjóðlegi slagdagurinn og því nota ég tækifærið til að minna á einkenni og áhættuþætti heilaslags, Einnig minni ég á FAST hetjurnar og hvet alla kennara 5-9 ára barna til að taka þátt. Verkefnið er auðelt í kennslu og það er ókeypist fyrir kennara, skóla og nemendur. Í lok þess árs verður könnunin sem rædd var hér að ofan endurtekin, þá skulum við vera búin að auka þekkingu okkar enn frekar, saman getum við bjargað mannslífum. Höfundur er forstöðumaður fræðasviðs í hjúkrun tauga- og endurhæfingarsjúklinga á Landspítala háskólasjúkrahúsi og verkefnastjóri FAST verkefnisins á Íslandi.
Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Ákall um kjark Guðbjörg Pálsdóttir,Kolbrún Halldórsdóttir,Steinunn Þórðardóttir,Svana Helen Björnsdóttir Skoðun
Skoðun Kallar veikleiki stjórnmálaflokkanna á þekkt andlit til liðsinnis? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Gervigreind, sýklar, atómsprengjur og allt þetta fína: Hugleiðing um bók eftir Mustafa Suleyman Atli Harðarson skrifar
Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Ákall um kjark Guðbjörg Pálsdóttir,Kolbrún Halldórsdóttir,Steinunn Þórðardóttir,Svana Helen Björnsdóttir Skoðun