Hvaðan kemur verðbólgan? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 16. september 2024 08:02 Tveir helztu drifkraftar verðbólgunnar hér á landi undanfarin misseri hafa annars vegar verið kostnaður vegna húsnæðis og hins vegar innflutt verðbólga. Aðallega frá ríkjum Evrópusambandsins enda mest flutt inn þaðan. Verðbólga jókst þar ekki vegna aukinna umsvifa heldur fyrst og fremst vegna glórulausra ákvarðana evrópskra ráðamanna í orkumálum sem varð til þess að ófá ríki sambandsins urðu háð orku frá Rússlandi. Þegar loks var brugðist við í þeim efnum, þó enn sé flutt inn mikið af rússneskri orku, leiddi það til hærra orkuverðs, þar með hærri framleiðslukostnaðar og loks hærra vöruverðs sem síðan skilaði sér hingað. Hækkandi húsnæðisverð hefur fyrst og fremst verið afleiðing skorts á húsnæði, einkum á höfuðborgarsvæðinu, en einnig meiri kostnaðar vegna innfluttra byggingavara. Aftur fyrst og fremst frá ríkjum Evrópusambandsins. Skortinn á húsnæði má síðan einkum rekja til samkomulags sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu frá 2015 um vaxtarmörk svæðisins sem kemur í veg fyrir vöxt þess umfram það sem þar er kveðið á um. Líkt og Elliði Vignisson, bæjarstjóri Ölfuss, benti á í grein nýverið voru forsendur samkomulagsins stórlega vanmetnar miðað við þróun fólksfjöldans. Hins vegar neitar Reykjavíkurborg alfarið að hvika frá þeim. Húsnæðismarkaðurinn væri ekki vandamál ef eðlilegt framboð á húsnæði hefði verið til staðar. Þess í stað er uppsafnaður vandi orðinn slíkur að byggja þyrfti mörg þúsund nýjar íbúðir á ári til þess að vinna hann niður. Meirihlutinn í Reykjavíkurborg situr hins vegar við sinn keip og tekur ekki í mál að ræða annað en þéttingu byggðar sem mun aldrei leysa nema lítinn hluta vandans. Allt of lítið er þannig hægt að byggja á þéttingarreitum og slíkar íbúðir eru iðulega byggðar á svæðum þar sem fasteignaverð er hátt. Fyrir vikið er til að mynda allajafna ekki um að ræða íbúðir á færi fyrstu kaupenda heldur fyrst og fremst vel stæðs fólks. Verðbólga í boði Viðreisnar Frá því áður en samkomulagið frá 2015 var gert hefur Samfylkingin farið fyrir meirihlutanum í Reykjavík. Píratar hafa að sama skapi verið hluti hans frá 2014 og Viðreisn undanfarin sex ár. Vel áður en verðbólgan fór á skrið. Með öðrum orðum er ljóst að verðbólgan er að miklu leyti annars vegar í boði meirihlutans í borgarstjórn Reykjavíkur, þar á meðal og ekki sízt Viðreisnar, og Evrópusambandsins. Fyrir vikið er ákveðin kaldhæðni fólgin í því að flokkurinn skuli kalla eftir því að Ísland gangi í sambandið, með öllu sem því fylgdi, til þess að bregðast við ástandi sem er að miklu leyti afleiðing ákvarðana ráðamanna í Brussel og hans sjálfs. Málflutningur Viðreisnar snýst um það að ganga þurfi í Evrópusambandið til þess að lækka vexti. Vísað er í því sambandi ítrekað til lægri vaxta á evrusvæðinu. Hins vegar minnast forystumenn Viðreisnar svo gott sem aldrei á aðrar hagstærðir á svæðinu. Til að mynda tala þeir ekki um hagvöxt þar á bæ eða atvinnuleysi einfaldlega vegna þess að hagvöxtur hefur um langt árabil verið lítill eða enginn innan þess og atvinnuleysi allajafna mikið og viðvarandi. Lágu vextirnir eru þannig ekki birtingarmynd heilbrigðs efnahagsástands á evrusvæðinu heldur þvert á móti. Tilgangur lágra vaxta er jú iðulega sá að reyna að koma atvinnulífinu af stað. Vandamálið var með öðrum orðum fyrst búið til og síðan er kallað eftir því að það verði leyst með því að fara úr öskunni í eldinn. Um leið er krónunni kennt um allt en evrunni ekkert. Við slíkar aðstæður þykir iðulega nauðsyn að finna blóraböggul. Ekki verra ef það er einhver sem ekki getur varið sig sjálfur. Hins vegar stenzt einfaldlega ekki skoðun að krónan sé vandamálið eins og meðal annars Ólafur Margeirsson hagfræðingur hefur bent á og fært gild rök fyrir. Á sama tíma hvílir evran á efnahagslegum brauðfótum eins og til að mynda Otmar Issing, fyrrverandi aðalhagfræðingur Seðlabanka Evrópusambandsins, hefur varað við. Vissulega ákveðinn stöðugleiki Hafa má þetta í huga þegar Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, formaður Viðreisnar, og aðrir forystumenn flokksins halda því fram að krónan sé vandamálið án haldbærra raka og að smjör drjúpi af hverju strái innan Evrópusambandsins. Ekki þarf annað en að lesa skýrslur sem unnar hafa verið fyrir sambandið sjálft til þess að sjá í hversu hörmulegum aðstæðum það er efnahagslega. Nú síðast skýrsla sem samin var af Mario Draghi, fyrrverandi bankastjóra Seðlabanka Evrópusambandsins, og birt var nýverið þar sem dregin er upp vægast sagt kolsvört mynd í þeim efnum. Mögulega les Þorgerður þó ekki gögn frá sambandinu. Fyrir vikið er ef til vill ekki að furða að fylgi Viðreisnar standi í bezta falli í stað í skoðanakönnunum miðað við síðustu þingkosningar og fari helzt ekki yfir 10%. Þrátt fyrir að vera í stjórnarandstöðu og þrátt fyrir hvatningu Þorgerðar til Evrópusambandssinna að ganga til liðs við flokkinn þar sem hann einn legði áherzlu á inngöngu í Evrópusambandið. Vissulega má segja að ákveðinni stöðugleiki felist í fylgi Viðreisnar, sami stöðugleiki og hefur undanfarna áratugi, nokkurn veginn frá því að evrusvæðið kom til sögunnar, einkennt efnahagslíf svæðisins líkt og lesa má til dæmis um í skýrslu Draghis og heitir réttu nafni efnahagsleg stöðnun. Hins vegar kemur sú örvænting sem í vaxandi mæli einkennir málflutning Evrópusambandssinna, ekki sízt forystumanna Viðreisnar, ekki á óvart í ljósi þess að verðbólgan, sem líkt og fjallað er um hér að framan er að miklu leyti á ábyrgð flokksins og Evrópusambandsins, er smám saman á niðurleið. Sem væntanlega eru afar jákvæðar fréttir að mati flestra en sennilega ekki allra enda ljóst að ekki hefur tekizt nógu vel að hagnýta sér erfiðleika fólks vegna verðbólgunnar í þágu inngöngu í sambandið. Það er ástæða fyrir því að Viðreisn vill kosningar sem allra fyrst þrátt fyrir að fylgið sé ekki til þess að hrópa húrra yfir. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörtur J. Guðmundsson Mest lesið Halldór 28.09.2024 Halldór „Sýndu mér vini þína og ég sýni þér framtíð þína“ Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Heilsugæsla í vanda Jón Magnús Kristjánsson Skoðun Skynsemishyggja Miðflokksins hvarf hratt Kristófer Már Maronsson Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith Skoðun Græn vindorka Ásdís Hlökk Theodórsdóttir Skoðun Af hverju þetta tímabundna álag á útsvarið? Bragi Bjarnason Skoðun „Með Guði vinkonu okkar“ Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Þetta gengur ekki lengur! Reynir Böðvarsson Skoðun Skoðun Skoðun „Sýndu mér vini þína og ég sýni þér framtíð þína“ Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Evrópusambandið er í vanda Þórður Birgisson skrifar Skoðun Skynsemishyggja Miðflokksins hvarf hratt Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Þetta gengur ekki lengur! Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun „Með Guði vinkonu okkar“ Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Græn vindorka Ásdís Hlökk Theodórsdóttir skrifar Skoðun Af hverju þetta tímabundna álag á útsvarið? Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar Skoðun Heilsugæsla í vanda Jón Magnús Kristjánsson skrifar Skoðun Laxalús og varnir gegn henni Jón Sveinsson skrifar Skoðun En hér er ég ekkert... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Við getum ekki beðið í 131 ár Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Nýtt upphaf hjá Vinstri grænum Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Íslensk kjör á íslenskum vinnumarkaði Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Viðbrögð við vanlíðan ungmenna Sandra Björk Birgisdóttir skrifar Skoðun Valdatafl Skák og Mát! Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun FO: Hvernig getur þú skipt sköpum fyrir konur í Súdan? Áslaug Eva Björnsdóttir skrifar Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn: fjarverandi í landi tækifæranna Lilja Hrund Lúðvíksdóttir skrifar Skoðun Við stöndum saman með réttindum táknmálsins! Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Hvar er fótspor stjórnvalda gegn vinnumansali? Þorbjörrg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar Joe Camel varð jafngóður vinur barnanna og Mikki mús Eyrún Magnúsdóttir skrifar Skoðun Riddarar kærleikans Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Sjá meira
Tveir helztu drifkraftar verðbólgunnar hér á landi undanfarin misseri hafa annars vegar verið kostnaður vegna húsnæðis og hins vegar innflutt verðbólga. Aðallega frá ríkjum Evrópusambandsins enda mest flutt inn þaðan. Verðbólga jókst þar ekki vegna aukinna umsvifa heldur fyrst og fremst vegna glórulausra ákvarðana evrópskra ráðamanna í orkumálum sem varð til þess að ófá ríki sambandsins urðu háð orku frá Rússlandi. Þegar loks var brugðist við í þeim efnum, þó enn sé flutt inn mikið af rússneskri orku, leiddi það til hærra orkuverðs, þar með hærri framleiðslukostnaðar og loks hærra vöruverðs sem síðan skilaði sér hingað. Hækkandi húsnæðisverð hefur fyrst og fremst verið afleiðing skorts á húsnæði, einkum á höfuðborgarsvæðinu, en einnig meiri kostnaðar vegna innfluttra byggingavara. Aftur fyrst og fremst frá ríkjum Evrópusambandsins. Skortinn á húsnæði má síðan einkum rekja til samkomulags sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu frá 2015 um vaxtarmörk svæðisins sem kemur í veg fyrir vöxt þess umfram það sem þar er kveðið á um. Líkt og Elliði Vignisson, bæjarstjóri Ölfuss, benti á í grein nýverið voru forsendur samkomulagsins stórlega vanmetnar miðað við þróun fólksfjöldans. Hins vegar neitar Reykjavíkurborg alfarið að hvika frá þeim. Húsnæðismarkaðurinn væri ekki vandamál ef eðlilegt framboð á húsnæði hefði verið til staðar. Þess í stað er uppsafnaður vandi orðinn slíkur að byggja þyrfti mörg þúsund nýjar íbúðir á ári til þess að vinna hann niður. Meirihlutinn í Reykjavíkurborg situr hins vegar við sinn keip og tekur ekki í mál að ræða annað en þéttingu byggðar sem mun aldrei leysa nema lítinn hluta vandans. Allt of lítið er þannig hægt að byggja á þéttingarreitum og slíkar íbúðir eru iðulega byggðar á svæðum þar sem fasteignaverð er hátt. Fyrir vikið er til að mynda allajafna ekki um að ræða íbúðir á færi fyrstu kaupenda heldur fyrst og fremst vel stæðs fólks. Verðbólga í boði Viðreisnar Frá því áður en samkomulagið frá 2015 var gert hefur Samfylkingin farið fyrir meirihlutanum í Reykjavík. Píratar hafa að sama skapi verið hluti hans frá 2014 og Viðreisn undanfarin sex ár. Vel áður en verðbólgan fór á skrið. Með öðrum orðum er ljóst að verðbólgan er að miklu leyti annars vegar í boði meirihlutans í borgarstjórn Reykjavíkur, þar á meðal og ekki sízt Viðreisnar, og Evrópusambandsins. Fyrir vikið er ákveðin kaldhæðni fólgin í því að flokkurinn skuli kalla eftir því að Ísland gangi í sambandið, með öllu sem því fylgdi, til þess að bregðast við ástandi sem er að miklu leyti afleiðing ákvarðana ráðamanna í Brussel og hans sjálfs. Málflutningur Viðreisnar snýst um það að ganga þurfi í Evrópusambandið til þess að lækka vexti. Vísað er í því sambandi ítrekað til lægri vaxta á evrusvæðinu. Hins vegar minnast forystumenn Viðreisnar svo gott sem aldrei á aðrar hagstærðir á svæðinu. Til að mynda tala þeir ekki um hagvöxt þar á bæ eða atvinnuleysi einfaldlega vegna þess að hagvöxtur hefur um langt árabil verið lítill eða enginn innan þess og atvinnuleysi allajafna mikið og viðvarandi. Lágu vextirnir eru þannig ekki birtingarmynd heilbrigðs efnahagsástands á evrusvæðinu heldur þvert á móti. Tilgangur lágra vaxta er jú iðulega sá að reyna að koma atvinnulífinu af stað. Vandamálið var með öðrum orðum fyrst búið til og síðan er kallað eftir því að það verði leyst með því að fara úr öskunni í eldinn. Um leið er krónunni kennt um allt en evrunni ekkert. Við slíkar aðstæður þykir iðulega nauðsyn að finna blóraböggul. Ekki verra ef það er einhver sem ekki getur varið sig sjálfur. Hins vegar stenzt einfaldlega ekki skoðun að krónan sé vandamálið eins og meðal annars Ólafur Margeirsson hagfræðingur hefur bent á og fært gild rök fyrir. Á sama tíma hvílir evran á efnahagslegum brauðfótum eins og til að mynda Otmar Issing, fyrrverandi aðalhagfræðingur Seðlabanka Evrópusambandsins, hefur varað við. Vissulega ákveðinn stöðugleiki Hafa má þetta í huga þegar Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, formaður Viðreisnar, og aðrir forystumenn flokksins halda því fram að krónan sé vandamálið án haldbærra raka og að smjör drjúpi af hverju strái innan Evrópusambandsins. Ekki þarf annað en að lesa skýrslur sem unnar hafa verið fyrir sambandið sjálft til þess að sjá í hversu hörmulegum aðstæðum það er efnahagslega. Nú síðast skýrsla sem samin var af Mario Draghi, fyrrverandi bankastjóra Seðlabanka Evrópusambandsins, og birt var nýverið þar sem dregin er upp vægast sagt kolsvört mynd í þeim efnum. Mögulega les Þorgerður þó ekki gögn frá sambandinu. Fyrir vikið er ef til vill ekki að furða að fylgi Viðreisnar standi í bezta falli í stað í skoðanakönnunum miðað við síðustu þingkosningar og fari helzt ekki yfir 10%. Þrátt fyrir að vera í stjórnarandstöðu og þrátt fyrir hvatningu Þorgerðar til Evrópusambandssinna að ganga til liðs við flokkinn þar sem hann einn legði áherzlu á inngöngu í Evrópusambandið. Vissulega má segja að ákveðinni stöðugleiki felist í fylgi Viðreisnar, sami stöðugleiki og hefur undanfarna áratugi, nokkurn veginn frá því að evrusvæðið kom til sögunnar, einkennt efnahagslíf svæðisins líkt og lesa má til dæmis um í skýrslu Draghis og heitir réttu nafni efnahagsleg stöðnun. Hins vegar kemur sú örvænting sem í vaxandi mæli einkennir málflutning Evrópusambandssinna, ekki sízt forystumanna Viðreisnar, ekki á óvart í ljósi þess að verðbólgan, sem líkt og fjallað er um hér að framan er að miklu leyti á ábyrgð flokksins og Evrópusambandsins, er smám saman á niðurleið. Sem væntanlega eru afar jákvæðar fréttir að mati flestra en sennilega ekki allra enda ljóst að ekki hefur tekizt nógu vel að hagnýta sér erfiðleika fólks vegna verðbólgunnar í þágu inngöngu í sambandið. Það er ástæða fyrir því að Viðreisn vill kosningar sem allra fyrst þrátt fyrir að fylgið sé ekki til þess að hrópa húrra yfir. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith Skoðun
Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson Skoðun
Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar
Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar
Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar
Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith Skoðun
Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson Skoðun