Strandveiðar - stórlega styrktur atvinnuvegur Ingvar Þóroddsson skrifar 14. ágúst 2024 13:01 Höfundur hefur í sumar ekki orðið varhluta af umfjöllun um hinar svokölluðu strandveiðar og háværar kröfur um að aukið sé verulega við aflaheimildir sem úthlutað er til strandveiða, að þær skuli jafnvel bara gefnar alveg frjálsar. Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, matvælaráðherra, brást við með því að bæta tvö þúsund tonnum af þorski við strandveiðipottinn, en þó er ekki við öðru að búast en að áfram verði krafist þess að sífellt stærri hluti heildaraflans verði úthlutað til strandveiða. Sjálfum hefur mér þótt umræðan vera nokkuð einhliða og þegar ýmsum fullyrðingum um að strandveiðar séu þjóðhagslega hagkvæmar er fleygt fram og ekki svarað, verður auðvelt fyrir stjórnmálamenn að slá sig upp til riddara með því að verða við þessum kröfum. Sjálfur er ég langt í frá sannfærður um ágæti þess og lít svo á að verið sé að fórna verðmætum í þágu styrkts atvinnuvegar sem strandveiðarnar svo sannarlega eru. Ríkisstyrkurinn Allar fiskveiðar innan íslensku lögsögunnar fara fram samkvæmt aflamarkskerfinu sem í daglegu máli er kallað kvótakerfið. Kjarni þess kerfis er að til að vernda fiskistofna frá ofveiði er settur leyfilegur hámarksafli fyrir allar helstu fisktegundir og þeir sem vilja veiða í atvinnuskyni verða að hafa til þess aflamark (kvóta). Þar sem fiskveiðar í þessu kerfi eru afar arðbærar er markaðsvirði þessa aflamarks hátt og hafa flestar útgerðir í kvótakerfinu keypt varanlegar aflaheimildir sem gefa þeim rétt á aflamarki á hverju fiskveiðiári. Strandveiðarnar aftur á móti eru utan kvótakerfisins og sjávarútvegsráðherra tekur áætlaðan strandveiðiafla út úr leyfilegum heildarafla hvers árs. Þetta aflamagn geta strandveiðibátar síðan veitt án þess að greiða sama kostnað við kvóta og aðilar í kvótakerfinu verða að gera. Þessi afsláttur frá venjulegum útgerðarkostnaði er því ekkert annað en styrkur til strandveiðiútgerðanna. Hversu hár er styrkurinn? Á yfirstandandi ári hefur sjávarútvegsráðherra ákveðið að taka 12 þúsund tonn af leyfilegum hámarksafla þorsks til handa strandveiðiflotans. Markaðsverð þorskaflamarks, einnig kallað leiguverð, hefur á yfirstandandi ári gjarnan verið á bilinu 400-500 krónur á kg, sem með öðrum orðum er sú upphæð sem hinn hluti flotans, sá sem veiðir innan aflamarkskerfisins, myndi vilja greiða fyrir eitt kg af þorskkvóta til viðbótar. Heimild til strandveiðiflotans að veiða 12 þúsund tonn af þorski án þess að hafa til þess aflamark samsvarar því rekstrarstyrk til þessa útgerðarforms upp á 4,8 til 6 milljarða króna. Hver borgar styrkinn? Þó um sé að ræða tvö kerfi þá höfum við bara einn hámarksafla til skiptanna sem ákvarðaður er með hliðsjón af ráðgjöf Hafrannsóknarstofnunar. Það segir sig því sjálft að ef aukið er við aflan sem ráðstafað er til strandveiða þá minnkar hlutdeild annarra útgerða á móti. Útgerða sem eru reiðubúnar að kaupa veiðiheimildir dýrum dómi einmitt vegna þess að þeim hefur tekist að byggja upp arðbærar einingar sem búa til mikil verðmæti úr þeim fisk sem veiddur er og með minni kostnaði en þeir aðilar sem á styrknum þurfa að halda. Samfélagið allt verður af verðmætum þegar aflaheimildir eru teknar út úr arðbæra hluta kerfisins og færðar annað, en það eru fyrst og fremst áhafnirnar á aflamarksskipunum og starfsmenn útgerðanna sem borga þorrann af styrknum til strandveiðanna. Sé miðað við að hlutur áhafnar í aflaverðmæti aflamarksskipanna sé um þriðjungur, er ekki fjarri lagi að tekjutap þeirra vegna strandveiðanna nemi a.m.k. tveimur milljörðum króna. Freistnivandi stjórnmálamannanna Þar sem þorrinn af styrknum til strandveiðanna er greiddur af öðrum útgerðarformum en ekki beint úr ríkissjóði fá stjórnmálamenn þetta prýðisfína tækifæri til að skora ódýr stig með því að hygla háværum sérhagsmunahópum á kostnað annarra skattgreiðenda, í þessu tilfelli útgerða í aflmarkskerfinu og þeirra starfsmanna. Okkur Íslendingum hefur lukkast til að byggja upp háþróaðan og tæknivæddan sjávarútveg sem skilar umtalsverðum verðmætum í þjóðarbúið í stað þess að vera ríkisstyrktur atvinnuvegur. Við megum ekki taka því sem sjálfsögðum hlut og í blindni taka skref til baka í átt að þeirri stöðu sem gerði það nauðsynlegt að koma á aflamarkskerfi til að byrja með. Ef umræðan fær áfram að einskorðast við nostalgískt lof um ágæti smábáta og handfæraveiða er ekki annars að vænta en að hlutdeild strandveiðanna í leyfilegum þorskafla einfaldlega haldi áfram að vaxa, sérhagsmunahópnum til mikillar ánægju en landi og þjóð til óheilla. Höfundur kennir í framhaldsskóla og er áhugamaður um ýmislegt. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Ingvar Þóroddsson Mest lesið Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû Skoðun Skoðun Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Skattlögð þegar við þénum, eigum og eyðum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson skrifar Sjá meira
Höfundur hefur í sumar ekki orðið varhluta af umfjöllun um hinar svokölluðu strandveiðar og háværar kröfur um að aukið sé verulega við aflaheimildir sem úthlutað er til strandveiða, að þær skuli jafnvel bara gefnar alveg frjálsar. Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, matvælaráðherra, brást við með því að bæta tvö þúsund tonnum af þorski við strandveiðipottinn, en þó er ekki við öðru að búast en að áfram verði krafist þess að sífellt stærri hluti heildaraflans verði úthlutað til strandveiða. Sjálfum hefur mér þótt umræðan vera nokkuð einhliða og þegar ýmsum fullyrðingum um að strandveiðar séu þjóðhagslega hagkvæmar er fleygt fram og ekki svarað, verður auðvelt fyrir stjórnmálamenn að slá sig upp til riddara með því að verða við þessum kröfum. Sjálfur er ég langt í frá sannfærður um ágæti þess og lít svo á að verið sé að fórna verðmætum í þágu styrkts atvinnuvegar sem strandveiðarnar svo sannarlega eru. Ríkisstyrkurinn Allar fiskveiðar innan íslensku lögsögunnar fara fram samkvæmt aflamarkskerfinu sem í daglegu máli er kallað kvótakerfið. Kjarni þess kerfis er að til að vernda fiskistofna frá ofveiði er settur leyfilegur hámarksafli fyrir allar helstu fisktegundir og þeir sem vilja veiða í atvinnuskyni verða að hafa til þess aflamark (kvóta). Þar sem fiskveiðar í þessu kerfi eru afar arðbærar er markaðsvirði þessa aflamarks hátt og hafa flestar útgerðir í kvótakerfinu keypt varanlegar aflaheimildir sem gefa þeim rétt á aflamarki á hverju fiskveiðiári. Strandveiðarnar aftur á móti eru utan kvótakerfisins og sjávarútvegsráðherra tekur áætlaðan strandveiðiafla út úr leyfilegum heildarafla hvers árs. Þetta aflamagn geta strandveiðibátar síðan veitt án þess að greiða sama kostnað við kvóta og aðilar í kvótakerfinu verða að gera. Þessi afsláttur frá venjulegum útgerðarkostnaði er því ekkert annað en styrkur til strandveiðiútgerðanna. Hversu hár er styrkurinn? Á yfirstandandi ári hefur sjávarútvegsráðherra ákveðið að taka 12 þúsund tonn af leyfilegum hámarksafla þorsks til handa strandveiðiflotans. Markaðsverð þorskaflamarks, einnig kallað leiguverð, hefur á yfirstandandi ári gjarnan verið á bilinu 400-500 krónur á kg, sem með öðrum orðum er sú upphæð sem hinn hluti flotans, sá sem veiðir innan aflamarkskerfisins, myndi vilja greiða fyrir eitt kg af þorskkvóta til viðbótar. Heimild til strandveiðiflotans að veiða 12 þúsund tonn af þorski án þess að hafa til þess aflamark samsvarar því rekstrarstyrk til þessa útgerðarforms upp á 4,8 til 6 milljarða króna. Hver borgar styrkinn? Þó um sé að ræða tvö kerfi þá höfum við bara einn hámarksafla til skiptanna sem ákvarðaður er með hliðsjón af ráðgjöf Hafrannsóknarstofnunar. Það segir sig því sjálft að ef aukið er við aflan sem ráðstafað er til strandveiða þá minnkar hlutdeild annarra útgerða á móti. Útgerða sem eru reiðubúnar að kaupa veiðiheimildir dýrum dómi einmitt vegna þess að þeim hefur tekist að byggja upp arðbærar einingar sem búa til mikil verðmæti úr þeim fisk sem veiddur er og með minni kostnaði en þeir aðilar sem á styrknum þurfa að halda. Samfélagið allt verður af verðmætum þegar aflaheimildir eru teknar út úr arðbæra hluta kerfisins og færðar annað, en það eru fyrst og fremst áhafnirnar á aflamarksskipunum og starfsmenn útgerðanna sem borga þorrann af styrknum til strandveiðanna. Sé miðað við að hlutur áhafnar í aflaverðmæti aflamarksskipanna sé um þriðjungur, er ekki fjarri lagi að tekjutap þeirra vegna strandveiðanna nemi a.m.k. tveimur milljörðum króna. Freistnivandi stjórnmálamannanna Þar sem þorrinn af styrknum til strandveiðanna er greiddur af öðrum útgerðarformum en ekki beint úr ríkissjóði fá stjórnmálamenn þetta prýðisfína tækifæri til að skora ódýr stig með því að hygla háværum sérhagsmunahópum á kostnað annarra skattgreiðenda, í þessu tilfelli útgerða í aflmarkskerfinu og þeirra starfsmanna. Okkur Íslendingum hefur lukkast til að byggja upp háþróaðan og tæknivæddan sjávarútveg sem skilar umtalsverðum verðmætum í þjóðarbúið í stað þess að vera ríkisstyrktur atvinnuvegur. Við megum ekki taka því sem sjálfsögðum hlut og í blindni taka skref til baka í átt að þeirri stöðu sem gerði það nauðsynlegt að koma á aflamarkskerfi til að byrja með. Ef umræðan fær áfram að einskorðast við nostalgískt lof um ágæti smábáta og handfæraveiða er ekki annars að vænta en að hlutdeild strandveiðanna í leyfilegum þorskafla einfaldlega haldi áfram að vaxa, sérhagsmunahópnum til mikillar ánægju en landi og þjóð til óheilla. Höfundur kennir í framhaldsskóla og er áhugamaður um ýmislegt.
Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû Skoðun
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar
Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû Skoðun