Ósýnilegir sjúkdómar: Eva fékk ristilkrabbamein fertug Eva Gunnarsdóttir skrifar 25. júní 2024 10:01 Það síðasta sem heimilislæknirinn minn í London sagði rétt áður en ég var lögð inn á Royal Free Hospital og undirgekkst tvær neyðaraðgerðir við ristilkrabbameini var hvað ég liti vel út. Eftir ár af krabbameinsmeðferð með stóma og lyfjagjöf beið mín mikið heilsufarslegt uppbyggingarstarf. Sem sálfræðingur og núvitundarkennari fór ég rannsaka ýmsa áhættuþætti sem tengjast sjúkdómum. Böndin beindust fljótt að áhrifum áfalla á heilsu og hvaða áhrif tengslamótun í æsku hefur á líkur þess að fólk þrói með sér sjúkdóma á lífsleiðinni. Eftir því sem fólk skorar hærra á Adverse Childhood Experiences (ACE) kvarðanum aukast líkur á að fólk veikist af sjúkdómum á fullorðinsárum. Áföll í æsku og ótrygg geðtengsl við nánustu umönnunaraðila geta haft neikvæð áhrif á taugakerfið og skapað óheilbrigð hegðunarmynstur sem börn taka síðan með sér út í lífið. Það getur valdið langvarandi mallandi streitu sem getur með tímanum bælt ónæmiskerfið sem getur orsakað sjúkdóma eins og krabbamein. Búsett í London gafst mér kostur á að vinna með sumu af færasta fagfólki heims á sínu sviði og hef unnið alþjóðlega með því í gegnum Zoom. Bandaríkjamaðurinn Karden Rabin er sérfræðingur í stýringu taugakerfisins og frumkvöðull á sínu sviði. Skjólstæðingar hans eru meðal annars geðlæknirinn Bessel Van der Kolk sem skrifaði New York Times Best Seller bókina Líkaminn geymir allt (The Body Keeps the Score) en hann er brautryðjandi í áfallafræðum innan læknavísindanna. Karden komst að því að taugakerfi mitt væri fast í svokölluðu viðbragðsleysi (shut down mode). Í stað þess að róa taugakerfi þitt þarf að virkja það (upward regulation), sagði hann og byggði greiningu sína á Polyvagal Theory sem var þróuð af vísindamanninum Stephen Porges. Hún fjallar meðal annars um flökkutaugina (vagus nerve) en það hefur komið í ljós að vel tónuð flökkutaug hefur jákvæða fylgni við heilsu og vellíðan. Eftir að það var búið að kortleggja vandann fór ég á fullt í þjálfun til að ná betri heilsu og nýtti núvitundina til að velja athafnir sem ég dregst að til að auka líkur á að endurhæfingin yrði árangursrík því oft krefst það vissrar bersköldunar að læra nýja hluti frá grunni. Þá er gott að velja athafnir sem maður hefur ástríðu fyrir sem í mínu tilviki var hreyfing, tónlist og spilamennska. Eitt af því sem Stephen Porges mælir með til að þjálfa flökkutaugina er söngur sem varð til þess að ég fór að syngja í þremur kórum auk þess að fara í söngtíma hjá breska tenórnum Bradley Smith, Associate Professor at Royal Academy of Music í London og strax eftir fyrstu söngtímana fann ég framför í líðan og bætta orku. Þegar það er vanstilling í taugakerfinu eru þolmörk oft af skornum skammti og það þarf að vinna að því að víkka út þolgluggann (Widen the window of tolerance). Til að þenja út þolmörkin fór ég í daglegar gönguferðir í Primrose Hill og Regent's Park ásamt því að fara í skíðaskóla í Ölpunum og fann að eftir hverja skíðaferð varð úthaldið meira. Þolmörkin voru byrjuð að víkka. Heili okkar er mótanlegur (neuroplastic) og það er hægt að hafa áhrif á hann með því að læra nýja hluti. Ólíkt því sem eitt sinn var talið þá er hægt að endurnýja og þjálfa taugabrautir í heilanum. Til að byggja nýjar og heilbrigðar taugabrautir fór ég að læra á píanó en það reynir sérstaklega á samhæfingu á milli handa og er því gott þjálfunartæki. Rannsóknir Gabor Mate og annarra sérfræðinga benda til þess að það sé samband á milli niðurbældrar reiði og krabbameins. Fólk sem fær krabbamein hefur stundum verið bendlað við Type C manngerð sem er innhverft og kurteist fólk með sterka þörf til að þóknast öðrum. Til að tengja betur við tilfinningu heilbrigðrar reiði fór ég að læra box og kynntist þar þessari kraftmiklu tilfinningu sem hjálpar okkur að setja mörk og standa upp gegn óréttlæti. Sómatískar meðferðir eins og nudd hafa líka góð áhrif á taugakerfið og öndunaræfingar í gegnum jóga geta líka hjálpað til að stilla taugakerfið. Líkamsrækt er mikilvæg og ég hef unnið reglulega með einkaþjálfara og pilates kennara til að byggja upp líkamann en eftir mikil veikindi og rúmlegu hafði vöðvamassinn rýrnað. Til að vinna með heilaþoku fór ég að læra Bridge en sú hugarleikfimi styrkir framheilann sem getur orðið fyrir skaða af miklum meðferðum, álagi og áföllum en áfallastreita er mjög algeng hjá fólki sem hefur fengið lífshættulega sjúkdóma og hefur þurft að ganga í gegnum harkaleg læknisfræðileg inngrip. Ég lærði hjá Jo Jarrold í London og það þurfti kjark til að sitja á móti þessum Bridge meistara þegar það var erfitt að leggja saman 5 plús 3. Ef við höfum orðið fyrir röskuðum geðtengslum (attachment injuries) í æsku hefur það áhrif á taugakerfið og það er mikilvægt að komast inn í taugaskynjun öryggis (neuroception of safety). Það er hægt að byggja upp áunnin örugg geðtengsl með því að skoða aðferðir til að styrkja þessar leiðir innra með okkur. Í því ferli er mikilvægt að hlusta á innsæið um það hvort hægt er að treysta fólki. Að ná aftur heilsu er langhlaup, það gerist ekki á einni nóttu en með þekkingu, þjálfun og þolinmæði þá er hægt að ná ótrúlega miklum árangri, meira að segja í sjúkdómum sem eru taldir krónískir og þar með ólæknandi. Það getur krafist hugrekkis að hefjast handa og að fara út fyrir þægindarammann en árangurinn sem af því getur hlotist er sannarlega þess virði. Að ná aftur heilsu er langhlaup, það gerist ekki á einni nóttu en með þekkingu, þjálfun og þolinmæði þá er hægt að ná ótrúlega miklum árangri, meira að segja í sjúkdómum sem eru taldir krónískir og þar með ólæknandi. Það getur krafist hugrekkis að hefjast handa og að fara út fyrir þægindarammann en árangurinn sem af því getur hlotist er sannarlega þess virði. Höfundur er sálfræðingur og núvitundarkennari. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Íslendingar erlendis Heilbrigðismál Krabbamein Mest lesið „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Ævintýralegar eftiráskýringar Hildur Sverrisdóttir Skoðun Loftslagskvíði Sjálfstæðisflokksins Gunnar Bragi Sveinsson Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Iðkum nægjusemi, nýtum náttúruna Borghildur Gunnarsdóttir,Ósk Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hægt með krónunni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Það síðasta sem heimilislæknirinn minn í London sagði rétt áður en ég var lögð inn á Royal Free Hospital og undirgekkst tvær neyðaraðgerðir við ristilkrabbameini var hvað ég liti vel út. Eftir ár af krabbameinsmeðferð með stóma og lyfjagjöf beið mín mikið heilsufarslegt uppbyggingarstarf. Sem sálfræðingur og núvitundarkennari fór ég rannsaka ýmsa áhættuþætti sem tengjast sjúkdómum. Böndin beindust fljótt að áhrifum áfalla á heilsu og hvaða áhrif tengslamótun í æsku hefur á líkur þess að fólk þrói með sér sjúkdóma á lífsleiðinni. Eftir því sem fólk skorar hærra á Adverse Childhood Experiences (ACE) kvarðanum aukast líkur á að fólk veikist af sjúkdómum á fullorðinsárum. Áföll í æsku og ótrygg geðtengsl við nánustu umönnunaraðila geta haft neikvæð áhrif á taugakerfið og skapað óheilbrigð hegðunarmynstur sem börn taka síðan með sér út í lífið. Það getur valdið langvarandi mallandi streitu sem getur með tímanum bælt ónæmiskerfið sem getur orsakað sjúkdóma eins og krabbamein. Búsett í London gafst mér kostur á að vinna með sumu af færasta fagfólki heims á sínu sviði og hef unnið alþjóðlega með því í gegnum Zoom. Bandaríkjamaðurinn Karden Rabin er sérfræðingur í stýringu taugakerfisins og frumkvöðull á sínu sviði. Skjólstæðingar hans eru meðal annars geðlæknirinn Bessel Van der Kolk sem skrifaði New York Times Best Seller bókina Líkaminn geymir allt (The Body Keeps the Score) en hann er brautryðjandi í áfallafræðum innan læknavísindanna. Karden komst að því að taugakerfi mitt væri fast í svokölluðu viðbragðsleysi (shut down mode). Í stað þess að róa taugakerfi þitt þarf að virkja það (upward regulation), sagði hann og byggði greiningu sína á Polyvagal Theory sem var þróuð af vísindamanninum Stephen Porges. Hún fjallar meðal annars um flökkutaugina (vagus nerve) en það hefur komið í ljós að vel tónuð flökkutaug hefur jákvæða fylgni við heilsu og vellíðan. Eftir að það var búið að kortleggja vandann fór ég á fullt í þjálfun til að ná betri heilsu og nýtti núvitundina til að velja athafnir sem ég dregst að til að auka líkur á að endurhæfingin yrði árangursrík því oft krefst það vissrar bersköldunar að læra nýja hluti frá grunni. Þá er gott að velja athafnir sem maður hefur ástríðu fyrir sem í mínu tilviki var hreyfing, tónlist og spilamennska. Eitt af því sem Stephen Porges mælir með til að þjálfa flökkutaugina er söngur sem varð til þess að ég fór að syngja í þremur kórum auk þess að fara í söngtíma hjá breska tenórnum Bradley Smith, Associate Professor at Royal Academy of Music í London og strax eftir fyrstu söngtímana fann ég framför í líðan og bætta orku. Þegar það er vanstilling í taugakerfinu eru þolmörk oft af skornum skammti og það þarf að vinna að því að víkka út þolgluggann (Widen the window of tolerance). Til að þenja út þolmörkin fór ég í daglegar gönguferðir í Primrose Hill og Regent's Park ásamt því að fara í skíðaskóla í Ölpunum og fann að eftir hverja skíðaferð varð úthaldið meira. Þolmörkin voru byrjuð að víkka. Heili okkar er mótanlegur (neuroplastic) og það er hægt að hafa áhrif á hann með því að læra nýja hluti. Ólíkt því sem eitt sinn var talið þá er hægt að endurnýja og þjálfa taugabrautir í heilanum. Til að byggja nýjar og heilbrigðar taugabrautir fór ég að læra á píanó en það reynir sérstaklega á samhæfingu á milli handa og er því gott þjálfunartæki. Rannsóknir Gabor Mate og annarra sérfræðinga benda til þess að það sé samband á milli niðurbældrar reiði og krabbameins. Fólk sem fær krabbamein hefur stundum verið bendlað við Type C manngerð sem er innhverft og kurteist fólk með sterka þörf til að þóknast öðrum. Til að tengja betur við tilfinningu heilbrigðrar reiði fór ég að læra box og kynntist þar þessari kraftmiklu tilfinningu sem hjálpar okkur að setja mörk og standa upp gegn óréttlæti. Sómatískar meðferðir eins og nudd hafa líka góð áhrif á taugakerfið og öndunaræfingar í gegnum jóga geta líka hjálpað til að stilla taugakerfið. Líkamsrækt er mikilvæg og ég hef unnið reglulega með einkaþjálfara og pilates kennara til að byggja upp líkamann en eftir mikil veikindi og rúmlegu hafði vöðvamassinn rýrnað. Til að vinna með heilaþoku fór ég að læra Bridge en sú hugarleikfimi styrkir framheilann sem getur orðið fyrir skaða af miklum meðferðum, álagi og áföllum en áfallastreita er mjög algeng hjá fólki sem hefur fengið lífshættulega sjúkdóma og hefur þurft að ganga í gegnum harkaleg læknisfræðileg inngrip. Ég lærði hjá Jo Jarrold í London og það þurfti kjark til að sitja á móti þessum Bridge meistara þegar það var erfitt að leggja saman 5 plús 3. Ef við höfum orðið fyrir röskuðum geðtengslum (attachment injuries) í æsku hefur það áhrif á taugakerfið og það er mikilvægt að komast inn í taugaskynjun öryggis (neuroception of safety). Það er hægt að byggja upp áunnin örugg geðtengsl með því að skoða aðferðir til að styrkja þessar leiðir innra með okkur. Í því ferli er mikilvægt að hlusta á innsæið um það hvort hægt er að treysta fólki. Að ná aftur heilsu er langhlaup, það gerist ekki á einni nóttu en með þekkingu, þjálfun og þolinmæði þá er hægt að ná ótrúlega miklum árangri, meira að segja í sjúkdómum sem eru taldir krónískir og þar með ólæknandi. Það getur krafist hugrekkis að hefjast handa og að fara út fyrir þægindarammann en árangurinn sem af því getur hlotist er sannarlega þess virði. Að ná aftur heilsu er langhlaup, það gerist ekki á einni nóttu en með þekkingu, þjálfun og þolinmæði þá er hægt að ná ótrúlega miklum árangri, meira að segja í sjúkdómum sem eru taldir krónískir og þar með ólæknandi. Það getur krafist hugrekkis að hefjast handa og að fara út fyrir þægindarammann en árangurinn sem af því getur hlotist er sannarlega þess virði. Höfundur er sálfræðingur og núvitundarkennari.
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun