Samkeppni á áætlunarflugi til og frá Íslandi hefur verið þjóðfélaginu öllu til mikilla hagsbóta Steingrímur Ægisson skrifar 8. apríl 2024 15:30 Ræða forstjóra Icelandair á aðalfundi nýlega Á aðalfundi Icelandair í mars sl. fjallaði Bogi Nils Bogason forstjóri félagsins í ræðu um samkeppni í áætlunarflugi til og frá Íslandi. Vék hann m.a. að rekstrarumhverfi flugfélaga sem starfa hér á landi og bar þær saman við aðstæður annars staðar í Evrópu. Í ræðu Boga kom meðal annars fram það mat að hann teldi ekki raunhæft að reka tvö tengiflugfélög með heimahöfn á Keflavíkurflugvelli með sjálfbærum hætti. Samkeppni innlendra flugfélaga gæti þó verið af hinu góða en til lengri tíma þyrfti reksturinn að vera sjálfbær. Forstjórinn vék einnig að því að aðeins á einum tengiflugvelli í Evrópu fyrir utan Keflavík væru tvö flugfélög með heimahöfn, þ.e. á Heathrow í London. Þessi ummæli forstjóra Icelandair er varla hægt að túlka öðruvísi en svo en að hann telji að ekki sé rými á markaðnum fyrir tvö flugfélög sem bjóði upp á áætlunarflug á milli Íslands og áfangastaða í Evrópu og Norður-Ameríku þar Keflavíkurflugvöllur er tengistöð og jafnframt heimahöfn flugfélaganna. Icelandair og PLAY byggja á þessu módeli. Kjörstaðan að mati forstjórans væri því sú að tengifluginu væri aðeins sinnt af einu flugfélagi og þá líklega því sem hann sjálfur veitir forstöðu, þ.e. Icelandair, og þá jafnframt að samkeppni á þessum markaði myndi leggjast af. Þessi sjónarmið forstjóra Icelandair valda nokkrum vonbrigðum enda er almennt viðurkennt að samkeppni sé mikilvæg þar sem hún stuðlar að lægra verði og betri þjónustu og eykur þar með velferð neytenda og stuðlar að hagkvæmni í atvinnulífinu. Samkeppnin knýr fyrirtæki einnig til að hagræða og vinnur gegn sóun. Þá styður samkeppni við nýsköpun og framfarir í atvinnurekstri og leiðir til þjóðhagslegrar hagkvæmni. Reynslan af samkeppni í rúm 20 ár góð en Icelandair og stjórnvöld hafa beitt hindrunum Þessara kosta samkeppni sér meðal annars stað í áætlunarflugi til og frá Íslandi. Segja má að samkeppnin hafi hafist fyrir alvöru fyrir rúmum tveimur áratugum þegar Iceland Express hóf flug frá Keflavík til Kaupmannahafnar og London snemma árs 2003. Fljótlega bættust fleiri áfangastaðir í Evrópu við og svo árið 2010 einnig New York og Boston vestanhafs. Þar með sköpuðust forsendur fyrir annað kerfi tengiflugs til og frá Íslandi. Iceland Express átti þó erfitt uppdráttar enda mætti félagið hörðum aðgerðum Icelandair sem fólu í sér ítrekaða ólögmæta undirverðlagningu. Jafnframt mættu minni keppinautar í flugafgreiðslu ólögmætum aðgerðum dótturfélags Icelandair á því sviði, en aðgengi að hagkvæmri flugafgreiðslu er ein forsenda samkeppni í flugi. Þá lögðu Isavia og stjórnvöld stein í götu Iceland Express með því að búa ekki svo um hnútana að félagið fengi úthlutað mikilvægum afgreiðslutímum (e. slots) til að sinna tengifluginu en létu Icelandair hins vegar njóta forgangs í því efni. WOW Air haslaði sér völl um mitt ár 2012 og nokkrum mánuðum síðar yfirtók félagið Iceland Express. WOW Air mætti einnig hindrunum af hálfu Icelandair og stjórnvalda eins og Iceland Express hafði áður gert. WOW Air náði þó að stækka hratt og var tímabundið með umfangsmikið tengiflug til og frá landinu. WOW Air varð hins vegar gjaldþrota seint á árinu 2018. Um mitt ár 2021 tók PLAY við keflinu og býður það félag núna upp á áætlunarflug til áfangastaða bæði í Evrópu og Norður-Ameríku með tengiflug um Keflavík í samkeppni við Icelandair. Þó þessi um það bil tveggja áratuga samkeppni í áætlunarflugi til og frá landinu hafi verið brokkgeng og viðburðarík, t.d. vegna bankahruns og COVID faraldurs, þarf ekki að fjölyrða að samkeppnin hefur í heild haft mjög jákvæð áhrif. Þannig lækkuðu fargjöld frá Keflavík til Kaupmannahafnar og London um allt að 30-40% við innkomu Iceland Express á þá markaði árið 2003 og til Boston og New York árið 2010 lækkaði verð um allt að helming. Þá sýndi það sig að verðsamkeppni jókst með innkomu WOW Air og PLAY. Þessar verðlækkanir hafa leitt til mikils sparnaðar fyrir íslenskan almenning og fyrirtæki og gert fleirum fært að ferðast. Auk þess hefur lægra verð og aukin tíðni flugferða leitt til verulegrar fjölgunar ferðamanna og er ferðaþjónusta nú orðin ein stærsta atvinnugrein landsins. Heimahöfnin mikilvæg í samkeppninni Samkeppni flugfélaga með heimahöfn hér hefur síðan vakið áhuga og skapað aðstæður fyrir erlend flugfélög að fljúga hingað til lands. Samkeppni sem erlendu flugfélögin veita er mikilvæg, en er brothætt því áætlanir þeirra breytast hratt í takt við aðstæður hverju sinni. Meðal annars þess vegna er samkeppni flugfélaga með heimahöfn hér, sem reka tengiflug yfir Atlantshafið, burðarás í samkeppni í flugi til og frá landinu. Það er ekki sjálfgefið að Ísland búi við jafn greiðar samgöngur og raunin hefur verið síðustu tvo áratugi. Eflaust eru engin dæmi um að jafn fámenn þjóð í jafn afskekktu landi búi við slíkan munað. Sérstaðan endurspeglast m.a. í því að Keflavíkurflugvöllur er nær eina gáttin fyrir þá sem ferðast til og frá landinu. Lega landsins mitt á milli Evrópu og Ameríku, framtak forvera Icelandair í því nýta sér þá stöðu til að koma á tengiflugi milli heimsálfa og síðast en ekki síst vilji annarra fyrirtækja til að skapa samkeppni í því flugi hefur gert þetta kleift. Það myndi því hafa alvarleg áhrif ef samkeppni fyrirtækja sem fljúga héðan og sinna tengiflugi myndi leggjast af og einokun á þessu sviði komast aftur á. Sunnudagsreglan og áskilnaður og flugmiðakaup báðar leiðir Man einhver t.d. eftir sunnudagsreglu Icelandair sem fól það í sér að ef viðkomandi farþegi keypti hefðbundið fargjald þurfti hann að vera aðfararnótt hvíldardagsins í erlendri borg. Annars greiddi hann það sem kallað var fullt fargjald sem lét nærri að vera það sama og verð á viðskiptafarrými? Man einhver líka þegar aðeins var hægt að kaupa ódýrari flugmiða báðar leiðir, frá Íslandi og til landsins aftur, jafnvel þótt engin áform væru um seinna flugið, t.d. ef um búferlaflutninga var að ræða? Að ógleymdum mun hærri fargjöldum áður fyrr, svo munar tugum prósenta þegar engrar samkeppni naut við. Þó ólíklegt verði að teljast að sambærilegir skilmálar yrðu teknir upp á ný ef aðeins eitt flugfélag yrði starfandi hér með heimahöfn og einhvers aðalds myndi gæta frá erlendum flugfélögum, væri það ekki til hagsbóta, hvorki fyrir almenning eða ferðaþjónustuna í heild sinni, ef engrar samkeppni nyti við á þessu mikilvæga sviði viðskipta. Höfundur er verkefnastjóri hjá Samkeppniseftirlitinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fréttir af flugi Samkeppnismál Icelandair Mest lesið Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Styrkleiki íslensku grunnskólanna Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun 100 þúsund á mánuði Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Með háskólapróf til að snýta og skeina? Hildur Sólmundsdóttir Skoðun Sjálfstæðisflokkurinn boðar skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Sjá meira
Ræða forstjóra Icelandair á aðalfundi nýlega Á aðalfundi Icelandair í mars sl. fjallaði Bogi Nils Bogason forstjóri félagsins í ræðu um samkeppni í áætlunarflugi til og frá Íslandi. Vék hann m.a. að rekstrarumhverfi flugfélaga sem starfa hér á landi og bar þær saman við aðstæður annars staðar í Evrópu. Í ræðu Boga kom meðal annars fram það mat að hann teldi ekki raunhæft að reka tvö tengiflugfélög með heimahöfn á Keflavíkurflugvelli með sjálfbærum hætti. Samkeppni innlendra flugfélaga gæti þó verið af hinu góða en til lengri tíma þyrfti reksturinn að vera sjálfbær. Forstjórinn vék einnig að því að aðeins á einum tengiflugvelli í Evrópu fyrir utan Keflavík væru tvö flugfélög með heimahöfn, þ.e. á Heathrow í London. Þessi ummæli forstjóra Icelandair er varla hægt að túlka öðruvísi en svo en að hann telji að ekki sé rými á markaðnum fyrir tvö flugfélög sem bjóði upp á áætlunarflug á milli Íslands og áfangastaða í Evrópu og Norður-Ameríku þar Keflavíkurflugvöllur er tengistöð og jafnframt heimahöfn flugfélaganna. Icelandair og PLAY byggja á þessu módeli. Kjörstaðan að mati forstjórans væri því sú að tengifluginu væri aðeins sinnt af einu flugfélagi og þá líklega því sem hann sjálfur veitir forstöðu, þ.e. Icelandair, og þá jafnframt að samkeppni á þessum markaði myndi leggjast af. Þessi sjónarmið forstjóra Icelandair valda nokkrum vonbrigðum enda er almennt viðurkennt að samkeppni sé mikilvæg þar sem hún stuðlar að lægra verði og betri þjónustu og eykur þar með velferð neytenda og stuðlar að hagkvæmni í atvinnulífinu. Samkeppnin knýr fyrirtæki einnig til að hagræða og vinnur gegn sóun. Þá styður samkeppni við nýsköpun og framfarir í atvinnurekstri og leiðir til þjóðhagslegrar hagkvæmni. Reynslan af samkeppni í rúm 20 ár góð en Icelandair og stjórnvöld hafa beitt hindrunum Þessara kosta samkeppni sér meðal annars stað í áætlunarflugi til og frá Íslandi. Segja má að samkeppnin hafi hafist fyrir alvöru fyrir rúmum tveimur áratugum þegar Iceland Express hóf flug frá Keflavík til Kaupmannahafnar og London snemma árs 2003. Fljótlega bættust fleiri áfangastaðir í Evrópu við og svo árið 2010 einnig New York og Boston vestanhafs. Þar með sköpuðust forsendur fyrir annað kerfi tengiflugs til og frá Íslandi. Iceland Express átti þó erfitt uppdráttar enda mætti félagið hörðum aðgerðum Icelandair sem fólu í sér ítrekaða ólögmæta undirverðlagningu. Jafnframt mættu minni keppinautar í flugafgreiðslu ólögmætum aðgerðum dótturfélags Icelandair á því sviði, en aðgengi að hagkvæmri flugafgreiðslu er ein forsenda samkeppni í flugi. Þá lögðu Isavia og stjórnvöld stein í götu Iceland Express með því að búa ekki svo um hnútana að félagið fengi úthlutað mikilvægum afgreiðslutímum (e. slots) til að sinna tengifluginu en létu Icelandair hins vegar njóta forgangs í því efni. WOW Air haslaði sér völl um mitt ár 2012 og nokkrum mánuðum síðar yfirtók félagið Iceland Express. WOW Air mætti einnig hindrunum af hálfu Icelandair og stjórnvalda eins og Iceland Express hafði áður gert. WOW Air náði þó að stækka hratt og var tímabundið með umfangsmikið tengiflug til og frá landinu. WOW Air varð hins vegar gjaldþrota seint á árinu 2018. Um mitt ár 2021 tók PLAY við keflinu og býður það félag núna upp á áætlunarflug til áfangastaða bæði í Evrópu og Norður-Ameríku með tengiflug um Keflavík í samkeppni við Icelandair. Þó þessi um það bil tveggja áratuga samkeppni í áætlunarflugi til og frá landinu hafi verið brokkgeng og viðburðarík, t.d. vegna bankahruns og COVID faraldurs, þarf ekki að fjölyrða að samkeppnin hefur í heild haft mjög jákvæð áhrif. Þannig lækkuðu fargjöld frá Keflavík til Kaupmannahafnar og London um allt að 30-40% við innkomu Iceland Express á þá markaði árið 2003 og til Boston og New York árið 2010 lækkaði verð um allt að helming. Þá sýndi það sig að verðsamkeppni jókst með innkomu WOW Air og PLAY. Þessar verðlækkanir hafa leitt til mikils sparnaðar fyrir íslenskan almenning og fyrirtæki og gert fleirum fært að ferðast. Auk þess hefur lægra verð og aukin tíðni flugferða leitt til verulegrar fjölgunar ferðamanna og er ferðaþjónusta nú orðin ein stærsta atvinnugrein landsins. Heimahöfnin mikilvæg í samkeppninni Samkeppni flugfélaga með heimahöfn hér hefur síðan vakið áhuga og skapað aðstæður fyrir erlend flugfélög að fljúga hingað til lands. Samkeppni sem erlendu flugfélögin veita er mikilvæg, en er brothætt því áætlanir þeirra breytast hratt í takt við aðstæður hverju sinni. Meðal annars þess vegna er samkeppni flugfélaga með heimahöfn hér, sem reka tengiflug yfir Atlantshafið, burðarás í samkeppni í flugi til og frá landinu. Það er ekki sjálfgefið að Ísland búi við jafn greiðar samgöngur og raunin hefur verið síðustu tvo áratugi. Eflaust eru engin dæmi um að jafn fámenn þjóð í jafn afskekktu landi búi við slíkan munað. Sérstaðan endurspeglast m.a. í því að Keflavíkurflugvöllur er nær eina gáttin fyrir þá sem ferðast til og frá landinu. Lega landsins mitt á milli Evrópu og Ameríku, framtak forvera Icelandair í því nýta sér þá stöðu til að koma á tengiflugi milli heimsálfa og síðast en ekki síst vilji annarra fyrirtækja til að skapa samkeppni í því flugi hefur gert þetta kleift. Það myndi því hafa alvarleg áhrif ef samkeppni fyrirtækja sem fljúga héðan og sinna tengiflugi myndi leggjast af og einokun á þessu sviði komast aftur á. Sunnudagsreglan og áskilnaður og flugmiðakaup báðar leiðir Man einhver t.d. eftir sunnudagsreglu Icelandair sem fól það í sér að ef viðkomandi farþegi keypti hefðbundið fargjald þurfti hann að vera aðfararnótt hvíldardagsins í erlendri borg. Annars greiddi hann það sem kallað var fullt fargjald sem lét nærri að vera það sama og verð á viðskiptafarrými? Man einhver líka þegar aðeins var hægt að kaupa ódýrari flugmiða báðar leiðir, frá Íslandi og til landsins aftur, jafnvel þótt engin áform væru um seinna flugið, t.d. ef um búferlaflutninga var að ræða? Að ógleymdum mun hærri fargjöldum áður fyrr, svo munar tugum prósenta þegar engrar samkeppni naut við. Þó ólíklegt verði að teljast að sambærilegir skilmálar yrðu teknir upp á ný ef aðeins eitt flugfélag yrði starfandi hér með heimahöfn og einhvers aðalds myndi gæta frá erlendum flugfélögum, væri það ekki til hagsbóta, hvorki fyrir almenning eða ferðaþjónustuna í heild sinni, ef engrar samkeppni nyti við á þessu mikilvæga sviði viðskipta. Höfundur er verkefnastjóri hjá Samkeppniseftirlitinu.
Styrkleiki íslensku grunnskólanna Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Styrkleiki íslensku grunnskólanna Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun